«Ռիո դե Ժանեյրո»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Ռիո դե Ժանեյրո''' ({{lang-pt|Rio de Janeiro}}), հաճախ կոչվում է պարզապես '''Ռիո''', [[Բրազիլիա]]յի երկրորդ մեծագույն քաղաքն է, իր մեծությամբ երրորդ ագլոմերացիան [[Հարավային Ամերիկա]]յում։ Բնակչությունը կազմում է 6,3 միլիոն մարդ, ինչը նրան դարձնում է 6-րդ խոշորագույն քաղաքը Ամերիկայում և 26-րդը աշխարհում<ref>R.L. Forstall, R.P. Greene, and J.B. Pick, [http://www.uic.edu/cuppa/cityfutures/papers/webpapers/cityfuturespapers/session3_4/3_4whicharethe.pdf "Which are the largest? Why published populations for major world urban areas vary so greatly"], City Futures Conference, (University of Illinois at Chicago, July 2004)&nbsp;– Table 5 (p.34)</ref><ref>[http://www.citypopulation.de/world/Agglomerations.html City Population agglomeration list]. City Population. Retrieved July 30, 2009.</ref><ref>{{cite web|url=http://www.rio2016.org.br/en/Noticias/Noticia.aspx?idConteudo=1118 |title=Rio 2016 |publisher=Rio 2016 |accessdate=Marchմարտի 14, 2010}}</ref>։

Ռիո դե Ժանեյրոում են անցկացվելու 2016-ի ամառային օլիմպիական խաղերը, որոնք առաջին անգամ է անցկացվելու հարավամերիկյան քաղաքում<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/olympic_games/8282518.stm |title=BBC SPORT, Olympics, Rio to stage 2016 Olympic Games |publisher=BBC News |date= Octoberհոկտեմբերի 2, 2009|accessdate=Octoberհոկտեմբերի 4, 2009}}</ref>։ «Մարականան» ընդունելու է [[Ֆուտբոլի աշխարհի առաջնություն 2014|2014 Ֆուտբոլի աշխարհի առաջնության]] եզրափակիչ խաղը<ref>{{cite web|url=http://www.catholicculture.org/news/headlines/index.cfm?storyid=11247 |title=Latest Headlines : Pope will attend WYD in Rio in 2013, mayor claims |publisher=Catholic Culture |date=2011-08-02 |accessdate=2011 թ․ սեպտեմբերի 15–ին}}</ref>։

Ռիո դե Ժանեյրո քաղաքը հիմնադրվեց Էշտասիու դե Սայի և Ժոզե դե Անշիետայի կողմից, [[1565]]թ. [[մարտի 1]]-ին և սկզբնապես կոչվեց ''Սան Սեբաստյան դու Ռիո դե Ժանեյրո'' ({{lang-pt|São Sebastião de Rio de Janeiro}}) ի պատիվ Պորտուգալիայի թագավոր Սեբաստյանի։ 17-րդ դարում քաղաքը շատ դանդաղ էր զարգանում։ Մի քանի նեղ փողոցներ միավորում էին քաղաքի եկեզեցիները, կայսրական պալատը և նավահանգիստը։ [[17-րդ դար]]ում Ռիո դե Ժանեյրոն ուներ մոտ 30 հազար բնակչություն և համարվում էր Բրազիլիայի ամենախիտ բանկեցված քաղաքը։ 1763 թ. Մարկես դե Պոմբալը գաղութային ադմինիստրացիայի կենտրոնը [[Սալվադոր]]ից տեղափոխեց Ռիո դե Ժանեյրո։<ref>{{cite web|url=http://www.paralumun.com/citrio.htm |title=History of Rio |publisher=Paralumun.com |accessdate=Aprilապրիլի 17, 2010}}</ref>

Քաղաքը շարունակում էր մնալ գաղությանի կենտրոն մինչև [[1808]]թ., երբ պորտուգալիական թագավորական ընտանիքը և ազնվականությունը, փրկվելով [[Նապոլեոն Բոնապարտ]]ի ներխուժումից, [[Լիսաբոն]]ից տեղափոխվեց Ռիո դե Ժանեյրո։ Կայսրության մայրաքաղաքը տեղափոխվռց մի քաղաք, որը այդպիսով դարձավ միակ եվրոպական մայրաքաղաքը, որը գտնվում էր [[Եվրոպա]]յից դուրս։ Քանի որ քաղաքում չկային բավարար բնակավայրեր հարյուրավոր ազնվականների համար, բազմաթիվ քաղաքացիներ ուղղակի վտարվեցին իրենց տներից։ Առկա էր աֆրիկացի ստրուկների հսկայական ներհոսք, եթե 1819 թ. կար 145 հազար ստրուկ, ապա 1840 թ. նրանց թիվը հասավ 220 հազարի։<ref>{{cite web|url=http://www.multirio.rj.gov.br/historia/modulo02/africa_civiliza.html |title=A África civiliza |publisher=Multirio.rj.gov.br |accessdate=Aprilապրիլի 17, 2010}}</ref> Պորտուգալիայի թագավորը Լիսաբոն վերադարձավ [[1821]]թ., իսկ մեկ տարի անց [[Բրազիլիա]]ն անկախացավ։

Ռիո դե Ժանեյրո նահանգի հետ։ Նույնիսկ այժմ մի շարք ''Կարիոկաներ'' ցանկանում էր վերադարձնել քաղաքի մունիցիպալ ինքնավարությունը։<ref>{{cite web|url=http://www.rumoaocap.kit.net/autonomia.htm |title=Cariocas and Municipal Autonomy |publisher=Rumoaocap.kit.net |accessdate=Aprilապրիլի 17, 2010}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www2.sirkis.com.br/noticia.kmf?noticia=4494037&canal=276&total=44&indice=10 |title=Carioca Dream and Autonomy |publisher=.sirkis.com.br |accessdate=Aprilապրիլի 17, 2010}}</ref>

Ռիո դե Ժանեյրոյի քաղաքի բնակչությունը, որը զբաղեցնում է {{convert|1182.3|km2|sqmi|1}} տարածք,<ref>{{cite web|url=http://www.ibge.gov.br/home/geociencias/cartografia/default_territ_area.shtm?c=5|title=Área Territorial Oficial|language=Portuguese|publisher=IBGE|accessdate=Julyհուլիսի 18, 2007}}</ref> մոտ 6,000,000 է։<ref>{{cite web|url=http://www.ibge.gov.br/home/estatistica/populacao/estimativa2005/estimativa.shtm?c=1|title=Estimativas para 1° de Julho de 2006|language=Portuguese|publisher=[[Brazilian Institute of Geography and Statistics|IBGE]]|accessdate=Julyհուլիսի 18, 2007}}</ref> Մետրոպոլիայի տարածքում բնակչությունը գնահատվում է 11-13.5 միլիոն։ Քաղաքի բնակիչները հայտնի են որպես ''cariocas''։ Ռիոի պաշտոնական երգը «Cidade Maravilhosa»-ն է, գրված կոմպոզիտոր Անդրե Ֆիլյոյի կողմից։

''Աղբյուր։ Planet Barsa Ltda.<ref>{{cite web|url=http://brasil.planetasaber.com/default.asp |title=Barsa Planeta Ltda |publisher=Brasil.planetasaber.com |accessdate=Aprilապրիլի 17, 2010}}</ref> ''

Վերջին մարդահամարի արդյունքների համաձայն Ռիո դե Ժանեյրոյի բնակչության էթնիկակակն կազմը հետևյալն է՝ 6,152,000 սպիտակներ (53,43%), 4,039,000 մուլատներ (35,08%), 1,274,000 սևամորթներ (11,6%), 20,000 ազիացիներ (0,18%), 16,000 հնդկացիներ (0,14%)։<ref>{{cite book|url=http://www.sidra.ibge.gov.br/bda/tabela/listabl.asp?z=pnad&o=3&i=P&c=262|title=Síntese de Indicadores Sociais 2008|publisher=IBGE |location=Rio de Janeiro, Brazil|format=PDF|isbn=85-240-3919-1|accessdate=Januaryհունվարի 16, 2010|year=2008|language=Portuguese}}</ref>

Մինչև եվրոպական գաղութացումը, կային ամենաքիչը յոթ հնդկացիական ազգեր, որոնք խոսում էին 20 տարբեր լեզուներով։ Նրանց մի մասը միավորվել է պորտուգալացիների, իսկ մի մասը՝ ֆրանսիացիների հետ։ Նրանք, ովքեր միացել էին ֆրանսիացիներին, վերացվել են պորտուգալացիների կողմից, մինչդեռ մյուս մասը ասիմիլացվել է։<ref>{{cite web|url=http://paginas.terra.com.br/educacao/Ludimila/indiosrj.htm |title=Tem índio no Rio |publisher=Paginas.terra.com.br |accessdate=Mayմայիսի 6, 2009 |archiveurl = http://web.archive.org/web/20070813071626/http://paginas.terra.com.br/educacao/Ludimila/indiosrj.htm |archivedate = Augustօգոստոսի 13, 2007}}</ref>

* '''[[Ռիո դե Ժանեյրո/Գալեան (օդանավակայան)|Ռիո դե Ժանեյրո/Գալեան]]''', Ռիո դե Ժանեյրոյի գլխավոր օդզնավակայն է, որը օգտագործվում է միջազգային և տեղական թռիչքների համար։ Բացի Ռիոն Բրազիլիայի մյուս քաղաքներ հետ կապելուց, Գալեանը կապեր ունի 19 երկրների հետ։ Այն գտնվում է Ռիոյի կենտրոնից 20 կմ հեռավորության վրա։ Ռիոյի օդանավակայանը ունի նաև Բրազիլիայի ամենաերկար թռիչքային գոտին (4000 մ) և խոշորագույն բեռների տերմինալից մեկը Հարավային Ամերիկայում։<ref>{{cite web|url=http://www.infraero.gov.br/usa/aero_prev_home.php?ai=213 |title=International Airport of Rio de Janeiro |publisher=Infraero |accessdate=Aprilապրիլի 17, 2010 |archiveurl=http://web.archive.org/web/20080423091928/http://www.infraero.gov.br/usa/aero_prev_home.php?ai=213 |archivedate=Aprilապրիլի 23, 2008}}</ref>

* '''[[Սանտոս Դյումոն օդանավակայան|Սանտոս Դյումոն]]''', Ռիոյի երկրորդ գլխավոր օդանավակայանն է։ Օգտագործվում է հիմնականում դեպի Սան Պաուլու, ինչպես նաև որոշ կարճ և միջին ներքին չվերթների համար։<ref>{{cite web|url=http://www.infraero.gov.br/usa/aero_prev_home.php?ai=212 |title=National Airport of Rio de Janeiro |publisher=Infraero |accessdate=Aprilապրիլի 17, 2010 |archiveurl=http://web.archive.org/web/20080521200151/http://www.infraero.gov.br/usa/aero_prev_home.php?ai=212 |archivedate=Mayմայիսի 21, 2008}}</ref>

* '''[[Ժակարեպագուա (օդանավակայան)|Ժակարեպագուա - Ռոբերտու Մարինյու]]''', օգտագործվում քաղաքացիական ավիացիայի կողմից։ Այս օդանավակայանի գլխավոր օգտագործողը Aeroclube do Brasil-ն է։ Օդանավակայանը գտնվում է Բաիքադա դե Ժակարեպագուա շրջանում, Ռիո դե Ժանեյրոյի կենտրոնից մոտավորապես 30 կմ հեռավորության վրա։<ref>{{cite web|url=http://www.infraero.gov.br/usa/aero_prev_home.php?ai=214 |title=Jacarepaguá Airport |publisher=Infraero |accessdate=Aprilապրիլի 17, 2010}} {{Dead link|date=September 2010|bot=H3llBot}}</ref>

2008 թ-ի հունիսի 4-ին Ռիո դե Ժանեյրոյոն Միջազգային օլիմպիական կոմիտեի կողմից հայտարարել է 2016 Օլիմպիական խաղերի անցկացման չորս թեկնածուներից մեկը,<ref>{{cite web |url=http://esportes.terra.com.br/interna/0,,OI2927451-EI1894,00-Rio+de+Janeiro+e+finalista+para+ser+sede+em.html |publisher=Terra Esportes |title=Rio de Janeiro é finalista para ser sede em 2016 |date=4 de junho de 2008 |accessdate=27 de novembro de 2008}}</ref> իսկ 2009 թ-ի հոկտեմբերի 2-ին քաղաքը ընտրվել է ՄՕԿ անդամների կողմից որպես 2016 թ-ի օլիմպիական խաղերի հյուրընկալող քաղաք՝ հաղթելով [[Մադրիդ]]ին, [[Տոկիո]]ին և [[Չիկագո]]ին։<ref>{{cite web|url=http://www.usatoday.com/sports/olympics/2009-10-02-rio-2016-olympics_N.htm |title=Rio De Janeiro to host 2016 Olympic Games |work=USA Today |date=Octoberհոկտեմբերի 2, 2009|accessdate=Octoberհոկտեմբերի 2, 2009 |first=Vicki |last=Michaelis}}</ref> Ռիոն կդառնա առաջին բրազիլական և հարավամերիկյան քաղաքը, որը հյուրընկալելու է խաղերը։ 2007 թվականի հուլիսին, Ռիոն հաջողությամբ կազմակերպել և ընդունել է 15-րդ Պանամերիկյան խաղերը։

2007 թ-ի հոկտեմբերի 30-ին, Բրազիլիան ընտրվել է [[Ֆուտբոլի աշխարհի առաջնություն 2014|2014 ֆուտբոլի աշխարհի առաջնության]] ընդունող երկիր։ Ռիո դե Ժանեյրո հյուրընկալող քաղաքներից մեկն է։ Եզրափակիչ խաղը տեղի ունեցավ «Մարականա» մարզադաշտում<ref>{{cite web|url=http://www.fifa.com/worldcup/brazil2014/news/newsid=625695.html |title=Brazil confirmed as 2014 hosts |publisher=FIFA.com |date=Octoberհոկտեմբերի 30, 2007 |accessdate=Mayմայիսի 6, 2009}}</ref>:

Ֆուտբոլը ամենաճանաչված մարզաձևն է Ռիո դե Ժանեյրոյում։ Ռիո դե Ժանեյրոն հինգ ավանդական բրազիլական ֆուտբոլային ակումբների տունն է՝ [[Վասկո դա Գամա ՖԱ|Վասկո դա Գամա]], [[Բոտաֆոգո]], [[Ֆլումինենսե]], [[Ֆլամենգո ՖԱ|Ֆլամենգո]] և [[Ամերիկա ​​ՖԱ|Ամերիկա]]<ref>{{cite web|url=http://www.project2010.co.za/2010_World_Cup_safa.asp |title=FIFA numbers |publisher=Project2010.co.za |accessdate=Aprilապրիլի 17, 2010}}</ref>: [[Բրազիլիայի ֆուտբոլի ֆեդերացիա]]յի կենտրոնական շտաբը տեղակայված է Բարա դե Տուժիկայում, Ռիոյի արևմուտքում<ref>{{cite web |url=http://www.cbf.com.br/institucional/estrutura-interna|title=Estrutura Interna |accessdate=24 de julho de 2012 |author= |coautores= |publisher=Confederação Brasileira de Futebol}}</ref>: