«Հովսեփ Էմին»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
→‎Հովսեփ Էմինը Եվրոպայում: վիքիֆիկացում, կետադրական, փոխարինվեց: → oգտվելով ԱՎԲ
պատճենի հեռացում
Տող 1.
{{Արևմտահայերեն|Յովսէփ Էմին }}
 
{{Տեղեկաքարտ Ռազմական գործիչ
Տող 5 ⟶ 4՝
| բնօրինակ անուն = Էմին Հովսեփ Էմինյան
| կյանքի ժամանակաշրջան = [[1726]]-[[1809]]
| պատկեր = [[Պատկեր:Hovsep Emin-emin.jpg|220px]]
| նկարագրություն =
| մականուն = [[Հայ ազատագրական պայքար (17-18-րդ դարեր)|Հայ ազատագրական շարժման գործիչ]]
| ծննդյան վայր = {{Դրոշ|Իրան}} [[Համադան]], [[Իրան]]
| վախճանի վայր = {{Դրոշ|Հնդկաստան}} [[Կալկաթա]], [[Հնդկաստան]]
Տող 24 ⟶ 23՝
| Ռոդովոդ =
}}
'''Հովսեփ Էմին''' ('''Էմին Հովսեփ Էմինյան''' [[1726]], [[Համադան]], [[Իրան]]  - [[օգոստոսի 2]] [[1809]], [[Կալկաթա]], [[Հնդկաստան]]),՝ հայ[[Հայ ազատագրական պայքարիպայքար գործիչ։ Նա մեծ ներդրում ունի(17-18-րդ դարեր)|հայ ազատագրական մտքի զարթոնքի մեջ, և ժամանակագրական առումով երկրորդն է՝ [[Իսրայել Օրի|Իսրայել Օրուցպայքարի]] հետո։գործիչ։
 
== Հայերը Հնդկաստանում ==
{{Հիմնական հոդված|Հայերը Հնդկաստանում}}
[[18-րդ դար]]ի կեսերից [[Հայ ազատագրական պայքար (17-18-րդ դարեր)|հայ ազատագրական շարժման]] մեջ սկսում են աշխուժանալ [[Եվրոպայի հայկական միջնադարյան գաղթավայրերը|Եվրոպայի]] ու [[Ասիայի հայկական միջնադարյան գաղթավայրերը|Ասիայի հայ գաղթօջախները]]։: Դրանց մեջ առանձնահատուկ տեղ ուներ [[Հայերը Հնդկաստանում|հնդկահայ գաղութը]]։:
[[Պատկեր:Armenian Church Madras.jpg|մինի|ձախից|Կալկաթայի հայկական եկեղեցին]]
[[Հնդկաստան]]ում հայերը հաստատվել էին դեռևս [[16-րդ դար|16]]-[[17-րդ դար]]երում և զբաղվում էին գերազանցապես վաճառականությամբ։ Հայկական խոշոր և ծաղկուն համայնքներ կային Հնդկաստանի շատ քաղաքներում ([[Կալկաթա]], [[Սուրհաթ]], [[Մադրաս]] և այլն)։ [[17-րդ դար]]ի երկրորդ կեսից, երբ եվրոպական պետությունները փորձում էին ներթափանցել Հնդկաստան, հայերն արդեն այնտեղ մեծ կշիռ ունեին։ Անգլիական «Արևելա-հնդկական ընկերությունը» Հնդկաստան մուտք գործելը դյուրացնելու նպատակով [[1688]] թվականին պայմանագիր է կնքում նրանց հետ։ Դրա համաձայն հայերն իրենց ապրանքները անգլիական նավերով փոխադրելու իրավունք են ստանում։
 
[[Հնդկաստան]]ում հայերը հաստատվել էին դեռևս [[16-րդ դար|16]]-[[17-րդ դար]]երում և զբաղվում էին գերազանցապես վաճառականությամբ։վաճառականությամբ: Հայկական խոշոր և ծաղկուն համայնքներ կային Հնդկաստանի շատ քաղաքներում ([[Կալկաթա]], [[Սուրհաթ]], [[Մադրաս]] և այլն)։: [[17-րդ դար]]ի երկրորդ կեսից, երբ եվրոպական պետությունները փորձում էին ներթափանցել Հնդկաստան, հայերն արդեն այնտեղ մեծ կշիռ ունեին։ունեին: Անգլիական «Արևելա-հնդկական ընկերությունը» Հնդկաստան մուտք գործելը դյուրացնելու նպատակով [[1688]] թվականին պայմանագիր է կնքում նրանց հետ։հետ: Դրա համաձայն հայերն իրենց ապրանքները անգլիական նավերով փոխադրելու իրավունք են ստանում։ստանում:
Սակայն ամրապնդվելով Հնդկաստանում՝ անգլիացիները ձգտում էին միայնակ տիրանալ հնդկական առևտրին և սկսում են հետզհետե սահմանափակել հայ վաճառականության իրավունքները։ Անգլիացիները ունեին խոշոր նավատորմ, կանոնավոր բանակ, ուստի կարողացան զենքի ուժով տիրանալ գրեթե ամբողջ Հնդկաստանին։ Հնդկահայ բուրժուազիան սկսում է գիտակցել հայրենիքի, սեփական պետության ու բանակի անհրաժեշտությունն ու նշանակությունը։ Հովսեփ Էմինը այդպիսի գործիչ էր<ref>[http://www.findarmenia.com/arm/history/22/402/403 Հայերը Հնդկաստանում]</ref>։
 
Սակայն ամրապնդվելով Հնդկաստանում՝ անգլիացիները ձգտում էին միայնակ տիրանալ հնդկական առևտրին և սկսում են հետզհետե սահմանափակել հայ վաճառականության իրավունքները։իրավունքները: Անգլիացիները ունեին խոշոր նավատորմ, կանոնավոր բանակ, ուստի կարողացան զենքի ուժով տիրանալ գրեթե ամբողջ Հնդկաստանին։Հնդկաստանին: Հնդկահայ բուրժուազիան սկսում է գիտակցել հայրենիքի, սեփական պետության ու բանակի անհրաժեշտությունն ու նշանակությունը։նշանակությունը: Հովսեփ Էմինը այդպիսի գործիչ էր<ref>[http://www.findarmenia.com/arm/history/22/402/403 Հայերը Հնդկաստանում]</ref>։:
 
== Հովսեփ Էմինը Եվրոպայում ==
 
Հնդկահայ գաղութում հայկական հայկական ազատագրական շարժման առաջին մունետիկը եղավ Հովսեփ Էմինը։Էմինը: Նրա նախնիները Հայաստանից [[Պարսկաստան]] էին տարվել [[Շահ Աբաս I]]-ի ժամանակ։ժամանակ:
 
[[Պատկեր:Oldmilitaryacademywoolwich.jpg|մինի|Վուլվիչի թագավորական ռազմական ակադեմիա]]
Հովսեփ Էմինը ծնվել է [[1726]] թվականին Պարսկաստանի [[Համադան]] քաղաքում, որտեղից նրանց ընտանիքը տեղափոխվել էր [[Կալկաթա]]։: Նա ծանոթ էր ինչպես պարսկա-թուրքական լծի տակ գտնվող հայ ժողովրդի վիճակին, այնպես էլ ականատես էր Հնդկաստանում հայ վաճառականության դժվարին կացությանը։կացությանը:
 
Էմինը որոշում է գնալ [[Անգլիա]], սովորել ռազմական գործը և ձեռնամուխ լինել Հայաստանի ազատագրմանը։ազատագրմանը: Նրան ոգևորում էին [[Արցախի ազատագրական պայքար (1724-1731)|Արցախի]] և [[Սյունիքի ազատագրական պայքար (1722-1730)|Սյունիքի ազատագրական պայքարի]] մասին տեղեկությունները, որտեղ հայերը համառ կռիվներ էին մղում հայրենիքի ազատագրության համար։համար:
 
[[1751]] թվականին Էմինը, հակառակ հոր կամքին, որը նրան ուզում էր վաճառական դարձնել, ծառայության է մտնում Անգլիա մեկնող մի նավում և ուղևորվում Անգլիա։Անգլիա: Անգլիայում Հովսեփ Էմինն ընդունվում է Վուլվիչի զինվորական ակադեմիան, ծանոթանում անգլիական քաղաքական ու պետական գործիչների հետ։հետ: Ակադեմիայում նա հմտանում է ռազմական գործի մեջ։մեջ: [[1751]]-[[1759]] թվականներին բնակվել է [[Մեծ Բրիտանիա]]յում, ուր ուսումնասիրել է ռազմարվեստ և [[լեյտենանտ]]ի կոչումով մասնակցել է ֆրանսիացիների դեմ անգլիացիների ռազմական գործողություններում<ref>{{cite web
| author =Ավագյան, Էդուարդ Սամվելի
| date =
Տող 50 ⟶ 49՝
| publisher =
| accessdate = 2010-05-26
}}</ref>։: Այնուհետև Էմինը մեկնում է Գերմանիա՝ մասնակցելու Ֆրանսիայի դեմ մղվող պատերազմին։պատերազմին:
 
[[1759]] թվականին Հովսեփ Էմինը գալիս է Հայաստան, որտեղ մոտիկից ծանոթանում է տիրող իրավիճակին։իրավիճակին: Նա համոզվում է, որ թուրքական տիրապետության դեմ ազատագրական պայքար կարելի է սկսել միայն որևէ հարևան տերության օժանդակությամբ։օժանդակությամբ: Այդպիսի հնարավոր դաշնակից կարող էր լինել [[Ռուսական կայսրություն|Ռուսաստանը]] կամ [[Վրաստան]]ը<ref>[http://www.findarmenia.com/arm/history/22/402/404 Հովսեփ Էմինի գործունեությունը Արևմտյան Եվրոպայում]</ref>։:
 
== Հովսեփ Էմինը Ռուսաստանում ու Այսրկովկասում ==
 
Վերադառնալով [[Անգլիա]]՝ Էմինը հանդիպում է Անգլիայում ռուսական դեսպան Գոլիցինին։Գոլիցինին: Նրանից վերցնելով Ռուսաստանի վարչապետ Վորոնցովին ուղղված հանձնարարական նամակ՝ [[1761]] թվականին ճանապարհվում է [[Ռուսական կայսրություն|Ռուսական կայսրության]] նորակառույց մայրաքաղաք [[Սանկտ Պետերբուրգ]]։: Վորոնցովին Էմինը ներկայացնում է Հայաստանի ազատագրության իր ծրագիրը, ցանկություն հայտնում լինել [[Վրաստան]]ում։ում: Նա մտադիր էր հայրենիքի ազատագրության համար վրաց [[Հերակլ II]] թագավորի հետ դաշնակցած պայքարել թուրքական տիրապետության դեմ։դեմ:
 
Վորոնցովն ընդառաջում է Էմինի խնդրանքին և Հերակլ II թագավորին ուղղված նամակով նրան ճանապարհում է Վրաստան։Վրաստան: Մոսկվայում Հովսեփ Էմինին է միանում [[Մովսես Բաղրամյան]]ը, իսկ [[Աստրախան]]ում հավաքագրվում է կամավորների ջոկատ, որն ուղեկցում է Էմինին։Էմինին:
[[Պատկեր:Erekle II, King of Georgia (Esadze, 1913) 31.JPG|մինի|[[Հերակլ II]]]]
Վրաց թագավորը համաձայնում է օժանդակել Էմինի ծրագրերին և նրան հանձնարարում է եվրոպական ռազմական արվեստով վարժեցնել վրացական զորքին։զորքին:
Հայաստանում ազատագրական շարժումն աշխուժացնելու համար Էմինը կապեր է հաստատում [[Մշո Սուրբ Կարապետ]] վանքի վանահայր Հովնան եպիսկոպոսի հետ։հետ: Վերջինս մեծ աշխատանք էր տանում ջոկատներ հավաքագրելու և [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] հպատակության տակ գտնվող [[ասորիներ]]ի ու [[քրդեր]]ի հետ համագործակցելու ուղղությամբ։ուղղությամբ: Հովնանը պնդում էր, որ Էմինը Հայաստան գալու ժամանակ ունենա վրաց թագավորի կողմից տրամադրված թեկուզև փոքրիկ մի զորաջոկատ։զորաջոկատ: Դրանով թուրքերը կհամոզվեն, որ վրացիներն էլ են հայերի հետ։հետ: Հերակլ II-ը, զգուշանալով Թուրքիայի հետ ընդհարումից, երկար ժամանակ տատանվում էր որոշակի խոստումներ տալ։տալ:
 
[[1764]] թվականին Հովսեփ Էմինը և Հերակլը խրախուսական նամակներ են ուղարկում Հովնանին։Հովնանին: Նամակատարը [[Երևանի խանություն|Երևանի խանի]] մարդկանց կողմից ձերբակալվում է։է: Տեղեկանալով այդ մասին՝ [[Սիմեոն Երևանցի]] կաթողիկոսը հանդես է գալիս Էմինի և Հովնանի ծրագրերի դեմ։դեմ: Նա անիրագործելի էր համարում սեփական ուժերով Թուրքիայի և Պարսկաստանի դեմ հաղթանակի հասնելը։հասնելը: Նա նամակով կշտամբում է Հերակլ II-ին Էմինին ընդառաջելու համար։համար: Զգուշանալով հետագա անախորժություններից՝ Հերակլը Հովսեփ Էմինից պահանջում է հեռանալ Վրաստանից։Վրաստանից:
 
Հովսեփ Էմինը հարկադրված անցնում է [[Հյուսիսային Կովկաս]], որտեղ մնում է ավելի քան մեկ տարի։տարի: [[1766]] թվականին նա վերադառնում է Հայաստան և հանգրվանում [[Գետաշեն]]ում գտնվող [[Գյուլիստանի մելիքություն|Գյուլիստանի մելիք]] Հովսեփի մոտ։մոտ: Էմինը Գետաշենում մասնակցում է [[Գանձակի խանություն|Գանձակի խանի]] անակնկալ արշավանքի դեմ մելիք Հովսեփի մղած ճակատամարտին։ճակատամարտին: Հայկական զորքերը ջախջախիչ պարտության են մատնում խանի բանակին։բանակին: Նրան հետապնդում են մինչև [[Գանձակ]]ի դարպասները և պաշարում քաղաքը։քաղաքը: Հերակլ II-ի միջնորդությամբ հայկական զորքը դադարեցնում է պաշարումը։պաշարումը:
 
Արցախի իրադրությանը ծանոթանալու համար Հովսեփ Էմինը [[Շուշի]]ում այցելում է Իբրահիմ խանին և ապա մեկնում [[Գանձասար]]։: Այստեղ նա տեղեկանում է, որ Սիմեոն Երևանցի կաթողիկոսը բանադրանքի սպառնալիքով հրամայել է չընդունել և չօժանդակել Էմինին։Էմինին: Համոզվելով, որ [[Արցախ (նահանգ)|Արցախում]] կատարում են Սիմեոն Երևանցու հրամանը, որոշում է կրկին վերադառնալ Ռուսաստան։ Շամախիում Էմինը, լսելով, թե Խոյի ու Սալմաստի քրիստոնյաները պատրաստ են իրեն տրամադրել 18 հազար զինվոր, ճանապարհվում է Խոյ։ Այնտեղ, սակայն, հրաժարվում են զորք տրամադրելուց, որովհետև Էմինը զորքի վարձատրման համար գումար չուներ<ref>[http://gradaran.mskh.am/sites/default/files/Patm_8.pdf Հայոց պատմության դասագիրք, 8-րդ դասարան]</ref>։
 
Անհաջողությունները զգալի չափով հուսահատեցնում են Էմինին։Էմինին: [[1770]] թվականին նա վերջնականապես վերադառնում է Հնդկաստան։Հնդկաստան:
 
Իր կյանքի պատմությունը Հովսեփ Էմինը գրի է առել [[1792]] թվականին [[Լոնդոն]]ում տպագրված «''Հայազգի Հովսեփ Էմինի կյանքը և արկածները», որը ինքն է գրել անգլերեն լեզվով''» ({{lang-en|«''The Life and Adventures of Joseph Emin an Armenian, written in English by himself''»}}) գրքում<ref>[http://www.findarmenia.com/arm/history/22/402/405 Հովսեփ Էմինը Ռուսաստանում և Անդրկովկասում]</ref>։
 
== Հովսեփ Էմինը Հնդկաստանում ==
{{Հիմնական հոդված|Մադրասի ազատագրական խմբակ}}
[[Պատկեր:Armenian Church Madras.jpg|մինի|Մադրասի հայկական եկեղեցին]]
Հայաստանի ազատագրությունը նախապատրաստելու համար հնդկահայ մեծահարուստ [[Շահամիր Շահամիրյան]]ի գլխավորությամբ Հնդկաստանի Մադրաս քաղաքում ստեղծված խմբակի անդամները [[18-րդ դար]]ի 70–80-ական թվականներին կատարել են դիվանագիտական ու կազմակերպչական մեծ աշխատանք։
 
Հովսեփ Էմինը, [[Հնդկաստան]] վերադառնալով, շարունակեց ազատագրական–հայրենասիրական քարոզչությունը, որը ոգեշնչում էր նաև Մադրասի հայերին։ Այդ նպատակով նա գրել և հրատարակել է իր կյանքի պատմությունը։ Հնդկահայերը որոշում են Էմինի տրամադրության տակ դնել 12 հազար ռուփի՝ բանակ ստեղծելու համար։ [[Գրիգոր Խոջաջանյան]]ը հայտնում է, թե ինքը պատրաստ է անգամ այդ ծրագրի համար կտակել իր ունեցվածքի մեկ երրորդը, եթե այդ ծրագրին համաձայնություն տա նաև Սիմեոն կաթողիկոսը։
 
== Աշխատություններ ==
Տող 96 ⟶ 88՝
* [http://hpj.asj-oa.am/4681/1/2000-3(264).pdf Գրիգորյան Վարդան, Հովսեփ Էմինի հայերեն անտիպ նամակները և նրան հասցեագրված խնդրագիրը.- «Պատմա-բանասիրական հանդես», 2000, № 3, էջ 264-270։]
* Պավել Չոբանյան, Հայ-ռուս-վրացական փոխհարաբերությունները ԺԸ դարի երկրորդ կեսին, Ս. Էջմիածին, 2006 (Պատմա-բանասիրական ուսումնասիրություններ, Ա)։
* [http://www.sscnet.ucla.edu/history/aslanian/Joseph_Emin_S_Aslanian.pdf Sebouh D. Aslanian,A Reader Responds to Joseph Emin’s Life and Adventures։Adventures: Notes toward a “History of Reading” in Late Eighteenth Century Madras,- «Հանդէս ամսօրեայ», 2012, pp. 363-418.]
 
== Տես նաև ==
 
* [[Իսրայել Օրի]]
* [[Շահամիր Շահամիրյան]]
* [[Հովսեփ Արղության]]
{{Հայ ազատագրական պայքարը միջնադարում}}
 
{{Օրվա հոդված նախագծի մասնակից}}
 
{{DEFAULTSORT:Էմին, Հովսեփ}}
Տող 116 ⟶ 99՝
[[Կատեգորիա:Հայ ռազմական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Կալկաթա քաղաքում մահացածներ]]
[[Կատեգորիա:Հայերը Հնդկաստանում]]