«Պարթևներ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
հեռացվել է Կատեգորիա:Իրանական ժողովուրդներ, ավելացվեց Կատեգորիա:Իրանական ազգեր ՀոթՔաթ գործիքով |
No edit summary |
||
Տող 1.
[[Պատկեր:Parfia.jpg|մինի|Պարթևական թագավորություն, մ.թ. 1-ին դար ]]
'''Պարթևներ''', իրանական ժողովուրդ, Պարթևական պետության հիմնադիր։ Ակզբնապես բնակվել են ժամանակակից Իրանի հյուսիս-արևելքի շրջաններում։ Խոսել են պարթևերեն, որը չպետք է շփոթել դրան ազգակից [[պեհլևի]] (միջին պարսկերեն) լեզվի հետ, որը ժամանակի ընթացքում դարձավ [[Պարթևաստան|Պարթևական տերության]] պաշտոնական լեզուն։▼
▲'''Պարթևներ''', իրանական ժողովուրդ, Պարթևական պետության
== Անվան ծագումնաբանություն ==
Պարթևների անվան ծագումնաբանությունն անբաժան է հնդկաիրանական ցեղերի անուններից՝ Ռիգվեդայում պարշու , պարսիկներ: *Parśṷ(a)- բառացի նշանակում է «կրծքեղ», այսինքն «ամրակազմ», «դյուցազուն» <ref>''Грантовский Э. А.'' Ранняя история иранских племён в Передней Азии. М. 2007, стр. 196</ref>: Մինչ դեռ հին {{lang-fa|pārsa-}} - պարսիկների անվան և Պարսկաստանի ծագումնաբանությունն իրենից ներկայացնում է այդ անվան հին ձևը (*pārśṷa «դյուցազնական ցեղից սերող»):
== Էթնոգենեզ ==
Անտիկ շրջանում [[Կենտրոնական Ասիա|Կենտրոնական Ասիայի]] տափաստաններում ապրում էին [[Մասքութներ|մասքութների]]՝ քոչվորական ցեղեր, [[Սկյութներ|սկյութական]] ծագումով: Մոտ մ.թ.ա. 3-րդ դարում այդ ցեղերից մի քանիսը միավորվեցին ցեղային միավորման մեջ՝ Դակեր ընդհանուր անվան տակ: Այդ ցեղերի մեջ առաջնային դեր ստացավ պարնը ցեղը, որից ծագեցին Պարթևստանի ապագա առաջնորդները և հիմնադիրները՝ [[Արշակ Արշակունի|Արշակ]]ը և [[Տրդատ Արշակունի (այլ կիրառումներ)|Տրդատ]]ը: Ցեղերն իրենց իշխանության տակ միավորելով Արշակի գլխավորությամբ, դակերը ներխուժեցին մի տարածք: Հնացած կարծիքն այն մասին, որ զավթիչները ձուլվել են տեղի բնակչության հետ, որոնց անունն էր պարթևներ, չի համապատասխանում իրականությանը: Նախապարթևական դարաշրջանի աղբյուներում բացակայում էր պարթևներ տերմինը: Պարթևներ անունը նրանց տրվել էր հավանաբար հույների կողմից, Պարթևստան շրջանի անունով, որը գրավվել էր պարների ցեղերի կողմից: Հենց «պարթևներն» իրենց անվանում էին Pahlavan պարնա իշխող ցեղի ինքնանվամբ: Մ.թ.ա. 256 [[Արշակունիների թագավորություն|Արշակունի]]ների ղեկավարությամբ ստեղծում են ինքնուրույն պետություն, որը ժամանակի ընթացքում ընդարձակում է իր տարածքները ներառելով [[Եփրատ]]ի և Ինդոս գետի, [[Կասպից ծով]]ի և [[Հնդկական օվկիանոս]]ի միջև ընկած շրջանները։ Գոյատևում է մինչը մ.թ. 226 թ., երբ փոխարինվում է սասանյան [[Պարսկաստան|Պարսկաստ]]անի կողմից։
== Լեզու ==
Պարների լեզուն, որոնք հաղթեցին Իրանում իշխանությունը գրաված և Պարթևական թագավորությունը հիմնադրած հունա-հռոմեական զավթիչներին, պատկանում էր իրանական լեզվի արևելյան խմբին, ինչպես և իրանական քոչվորական սակերի և մասքութների ցեղերի լեզուները: Հաղթանակ տանելով նրանք անցան իրենց բազմահազարանոց ենթակաների լեզվին, որոնք խոսում էին արևմտյան իրանական լեզվով, որի վրա էլ հիմնվեց պարթևական լեզուն, որը պատկանում է իրանական լեզուների հյուսիս-արևմտյան խմբին:
== Պատմություն ==
Պարթևները ռազմատենչ ժողովուրդ էին, հմուտ և լավ ձիավորներ ու նետաձիգներ: Մ.թ.ա. 256 թվականին Արշակունիների գլխավորությամբ ստեղծեցին ինքնուրույն պետություն, որը ժամանակի ընթացքում վերածվեց խոշոր կայսրության, որը ներառում էր [[Եփրատ|Եփրատի]] և [[Ինդոս|Ինդոսի]], [[Կասպից ծով|Կասպից ծովի]] և [[Արաբական ծովի]] միջև ընկած տարածքը: Պարթևական պետությունը գոյություն ունեցավ մինչև մ.թ.ա. 226 թվականը, երբ այն փոխարինեց պարսկական նոր՝ [[Սասանյանների պետություն|Սասանյանների]] կայսրությունը: Արշակունյաց դինաստիայի անկումից հետո պարթևները, այնուամենայնիվ պահպանեցին իրենց արտոնյալ կարգավիճակը [[Սասանյանների պետություն]]ում: Դրա մասին է վկայում պարթևների հաճախակի հիշատակումը սասանյան դարաշրջանի ժայռափոր գրություններում: Նրանք պահպանեցին իրենց իշխող դերը զորքում, ինչպես նաև Սասանյանների կայսրության բազում նահանգներում<ref>[http://www.kulichki.com/~gumilev/HE1/he130.htm В течение всей истории Парфянской державы особую роль играли могущественные роды парфянской знати — Карены, Сурены, Михраны и др., имевшие каждый свое войско. К пережиточным явлениям родо-племенной организации относится и сохранение у парфян общегосударственного совета родовой знати.] </ref>: Պարթևական 3 խոշոր ցեղեր՝ Михрани’е, Карена' и Сурена' համարվում էին Սասանյան գահի հենարանը<ref>[http://www.kulichki.com/~gumilev/articles/Article107.htm Когда Сасаниды взяли власть в 225—226 гг., они совершенно беспощадно истребили основную линию аристократии, но сохранились три младшие аристократические фамилии: Карены, Сурены и Михраны. Карены были в Армении, властвовали там, Сурены — в Хорасане, а Михраны — на современной территории Азербайджана. Но те и другие были парфяне, которых персы за своих не считали, хотя со стороны особой разницы между ними не было]</ref>: Նույնիսկ Արշակունիների անկումից 3 դար անց պարթևական ինքնագիտակցությունը պահպանվում էր: Հատկանշական է Бахрама Чубина պատմությունը, որը 6-րդ դարում տապալեց սասանյան Ормизда IV շահին և հռչակեց Պարթևստանի վերստեղծումը: Հետագայում պարթևների մի մասը, որը ապրում էր Իրանի ներքին շրջաններում ձուլվեց պասրկական բնակչության հետ, իսկ ժամանակակից Թուրքմենստանի և Կենտրոնական Ասիայի տարածքներում բնակվող պարթևները, ձուլվեցին թյուրքերի կողմից կազմելով թուրքմենների էթնիկ բաղադրիչներից մեկը<ref>[http://www.kulichki.com/~gumilev/articles/Article107.htm Особое происхождение у туркменов. Они в древности были известны как парфяне, которые в 250 г. до н. выгнали македонцев из Ирана, захватили его целиком, но с персами не слились, составили слой, близкий к феодальным аристократам. А персы были дехканами и составляли пехоту. Когда Сасаниды взяли власть в 225—226 гг., они совершенно беспощадно истребили основную линию аристократии, но сохранились три младшие аристократические фамилии: Карены, Сурены и Михраны. Карены были в Армении, властвовали там, Сурены — в Хорасане, а Михраны — на современной территории Азербайджана. Но те и другие были парфяне, которых персы за своих не считали, хотя со стороны особой разницы между ними не было</ref>:
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
[[Կատեգորիա:Հին ազգեր]]
| |||