«Ողնուղեղ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Ողնուղեղը ֆիլոգենետիկորեն ([[նշտարիկ]]ի իրանային ուղեղը) երևան է գալիս [[նյարդային համակարգ]]ի զարգացման երրորդ էտապում (խողողակավոր նյարդային համակարգ)։ Այդ ժամանակ [[գլխուղեղ]] դեռևս չկա, ուստի իրանային ուղեղը ունի օրգանիզմի բոլոր պրոցեսները`պրոցեսները՝ և վեգետատիվ, և անիմալ (ընդերային և մարմնային կենտրոններ) կարգավորող կենտրոններ։ Մարմնի հատվածավոր կառուցվածքին համապատասխան իրանային ուղեղն ունի հատվածավոր կառուցվածք։ Այն բաղկացած է իրար միացած նևրոմերներից, որոնց սահմաններում միակցվում է պարզագույն [[ռեֆլեկտոր ուղեղ]]ը։ Մետամեր կառուցվածք ունի նաև մարդու ողնուղեղը, որով և պայմանավորված է նրա օրգանիզմում գոյություն ունեցող կարճ ռեֆլեկտոր ուղեղի առկայությունը։

[[Ձկներ]]ի գլխուղեղի հանդես գալու ([[ցեֆալիզացիա]]յի էտապ) և հետագա զարգացմանը զուգընթաց [[ցամաքային կենդանիներ]]ի գլխուղեղում հանդես է գալիս ամբողջ [[օրգանիզմ]]ը կարգավորող բարձրակարգ [[կենտրոն]]ներ, իսկ ողնուղեղը ընկնում է ենթակա դրության մեջ։ Ողնուղեղը մնում է ոչ միայն որպես հատվածային ապարատ, այլև դառնում է ծայրամասից գլխուղեղ և հակառակ ուղղությամբ գրգիռներ հաղորդող [[օրգան]], և նրա մեջ են զարգանում երկկողմանի կապերը գլխուղեղի հետ։ Որքան շատ է զարգանում գլխուղեղը. այնքան ողնուղեղի զարգացումը ավելի շատ է կախված մնում նրանից։ Օրինակ`Օրինակ՝ գլխուղեղի կեղևի և նրա մեջ գտնվող շարժիչ [[նեյրոն]]ների (բացի [[բրգային բջիջներ]]ի) զարգացմանը զուգընթաց զարգանում են նրանից սկսվող թելերի համակարգերը (բրգային համակարգ)։ Քանի որ նոր կեղևն առաջանում է կաթնասուների մոտ, ուրեմն բրգային համակարգը ողնուղեղում հանդես է գալիս միայն այդ կենդանիների մոտ և կատարյալ զարգացմանն է հասնում մարդու մոտ`մոտ՝ մեծ ուղողի կեղևի ամենաբարձր զարգացմանը համապատասխան, որտեղից և սկիզբ է առնում բրգային ուղին։ Այսպիսով, ողնուղեղի [[էվոլուցիա]]յի ընթացքում առաջանում են երկու ապարատներ`ապարատներ՝ մեկը ավել հին, ողնուղեղի սեփական կապերի հատվածավոր ապարատն է, իսկ երկրորդը`երկրորդը՝ ավելի նոր, գլխուղեղի հետ կապվող երկկողմանի հաղորդչական ուղիների ապարատը։ Կառուցվածքի այսպիսի սկզբունք նկատվում է նաև մարդու մոտ։

Այսպիսով, ուղեղային խողովակի փորային մասը սկզբնական շարժիչ շրջանն է, իսկ մեջքայինը`մեջքայինը՝ սկզբնական զգացողը։

Երբ խողովակի կողմնային պատերը հաստանում են, նրա մեջքային և փորային պատերը ձգվում են ու խրվում նրանց արանքը. նրանք հետագայում առաջացնում են ողնուղեղի առաջային և հետային կպուկները, որոնք իրար են կապում ողնուղեղի աջ ու ձախ կեսերը։ Փորային և մեջքային մասերի համեմատությամբ կողմնային պատերի այդպիսի հաստացման շնորհիվ ողնուղեղն արտաքինից երկու երկայնաձիգ ակոսներով բաժանվում են աջ ու ձախ կեսերի։ Ուղեղային խողովակի պատերի աճման շնորհիվ նրա խոռոչը (կենտրոնական խողովակը) աստիճանաբար տեղ-տեղ նեղանում են, հատկապես պոչային ծայրում, և խցանվում է այնպես, որ այստեղ նյարդային հյուսվածքից առաջանում է մի բարակ երկորուկ`երկորուկ՝ ապագա սահմանային կամ տերմինալ թելը (filium terminale)։

Սկզբում`Սկզբում՝ ներարգանդային կյանքի երրորդ ամսում, ողնուղեղը գրավում է ամբողջ ողնաշարի խողովակը, այնուհետև ողնաշարն սկսում է ավելի արագորեն աճել, քան ողնուղեղը, որի հետևանքով վերջինիս ծայրը աստիճանաբար տեղափոխվում է վեր (գանգի ուղղությամբ), ըստ որում սահմանային թելը ձգվում է որպես բարակ թել։ Ծնվելու ժամանակ ողնուղեղի ծայրը գտնվում է գոտկային III ողնի բարձրության վրա, իսկ հասուն մարդունը հասնում է I և II գոտկային ողների բարձրությանը։ Ողնուղեղի այդ ձևի բարձրացման շնորհիվ (ascensus medullae spinales) նրանից դուրս եկող նյարդամատները ընդունում են թեք ուղղություն։

Ողնուղեղ (medulla spinalis). չափահասների ողնուղեղը տեղավորված է [[ողնաշարի խողովակ]]ում և առջևից հետ տափակացած մի երկար [[գլան]]աձև մարմին է (տղամարդկանց մոտ 45 սմ, կանանց մոտ`մոտ՝ 41-42սմ), որը դեպի վեր (գլխի ուղղությամբ) անմիջապես փոխվում է [[երկարավուն ուղեղ]]ի, իսկ ներքևում (պոչի ուղղությամբ)`՝ գոտկային II [[ող]]նի մակարդակում վերջանում է սրածայր ուղեղային կոնով (conus medullaris): Այս փաստի գիտենալը ունի գործնական նշանակություն (որպեսզի [[ողնուղեղային հեղուկ]] վերցնելու կամ ողնուղեղի անզգայացման նպատակով գոտկային պունկցիայի ժամանակ ողնուղեղը չվնասեն, հարկավոր է ներարկիչի ասեղը մտցնել III և IV ողների փուշ ելունների արանքը): Conus medullaris – ից դուրս է գալիս սահմանային թելը (filium terminale), որը ողնուղեղի ստորին հետ աճած մասն է և վերին մասում է միայն ուղեղային նյութ պարունակում, ներքևում կազմված է ողնուղեղի պատյանների շարունակությունից։ Իր ստորին ծայրով ծայրային թելը կպչում է պոչուկի երկրորդ ողնին։ Ողնուղեղի ամբողջ երկարության վրա կա երկու հաստացում, որոնք համապատասխանում են վերին ու ստորին վերջույթների նյարդարմատներին. սրանցից վերինը կոչվում է պարանոցային (intumesentia cervicalis), իսկ ստորինը`ստորինը՝ գոտկային (intumesentia lumbalis) հաստացում։ Այս երկու հաստացումներից ավելի ծավալուն է գոտկայինը, իսկ ավելի դիֆերենցված`դիֆերենցված՝ պարանոցայինը, որը կապված է ձեռքի, որպես աշխատանքի օրգանի ավելի բարդ նյարդավորման հետ։

Ողնուղեղի յուրաքանչյուր կեսը բաժանում են երեք երկայնաձիգ պարանիկների (ճոպանների)`՝ առաջային (funiculus anterior), կողմնային (funiculus lateralis) և հետին (funiculus posterior): Հետին պարանիկը պարանոցային և վերին կրծքային բաժիններում (մոտավորապես Th5 սեգմենտի մակարդակին) մի միջանկյալ ակոսով`ակոսով՝ sulcus intermedius posterior, բաժանվում է երկու խրձերի`խրձերի՝ Գոլլի (fusciculus gracilis) և Բուրդախի (fusciculus cuneatus)։ Այս խրձերը նույն անուններով վերևում անցնում են երկարավուն ուղեղի հետին երեսը։

Ողնուղեղից մի փոքր դուրս զգացող և շարժիչ նյարդարմատները, մոտենալով իրար, կազմում են [[ողնուղեղային նյարդ]]ի ցողունը, որը նևրոպաթոլոգները առանձնացնում են պարանիկ անունով (funiculus)։ Պարանիկի բորբոքման դեպքում (ֆունիկուլիտ) միաժամանակ առաջանում են զգացող և շարժիչ շրջանների հատվածային խանգարումներ, արմատների հիվանդությունների ժամանակ ([[ռադիկուլիտ]]) նկատվում է միայն մեկ շրջանի`շրջանի՝ կամ զգացող, կամ շարժիչ, հատվածային խանգարում, իսկ նյարդաճյուղերի բորբոքման ժամանակ (նևրիտ) խանգարումը համապատասխանում է տվյալ նյարդի տարածման շրջանին։ Funiculus-ը սովորաբար շատ կարճ է, քանի որ նա շուտ դուրս է գալիս միջողնային անցքից, որից հետո միջողնային նյարդը բաժանվում է իր հիմնական ճյուղերին։

Տարիքի հետ միասին կենտրոնական խողովակը (canalis centralis) նեղանում է և տեղ-տեղ խցանվում, այնպես որ 40 տարեկանից հետո (93%-ում) այն դադարում է ամբողջական խողովակ լինելուց։ Canalis centralis-ը գորշ կպուկը բաժանում է երկու մասի`մասի՝ առաջնային և հետին (commissura grisea anterior et posterior)։ Ճիշտ նույն ձևով էլ գորշ նյութի յուրաքնչյուր սյան մեջ լինում են 2 սյուներ`սյուներ՝ առաջային և հետին (commissura grisea anterior et columna posterior)։ Ողնուղեղի լայնական կտրվածքների վրա այս սյունակները ունեն եղջյուրների տեսք`տեսք՝ առաջային լայնացած (cornu anterius) և հետին (cornu posterius) սրացած։ Դրա շնորհիվ գորշ նյութի ընդհանուր տեսքը սպիտակ նյութի ֆոնի վրա նման է H տառի։

դեպի ողնուղեղ`ողնուղեղ՝ առաջնային եղջյուրի հետ միանալու համար (էֆերենտ նեյրոններ)։

Վերջինիս զարգացմանը զուգընթաց, զարգանում են նաև հաղորդչական ուղիները, որոնք գլխուղեղը կապում են ողնուղեղի հետ։ Սրանով է բացատրվում այն փաստը, որ ողնուղեղի սպիտակ նյութը բոլոր կողմերից շրջապատում է գորշ նյութը։ Հաղորդչական ուղիների շնորհիվ ողնուղեղի սեփական ապարատը կապվում է գլխուղեղի հետ, որը միավորում է ամբողջ նյարդային համակարգի աշխատանոը։ Նյարդաթելերը խմբավորվում են խրձերի մեջ, իսկ խրձերից կազմվում են անզեն աչքով տեսանելի 3 պարանիկներ`պարանիկներ՝ հետին, կողմնային և առաջային։

Ողնուղեղը պատվում է երեք շարակցահյուսվածքային պատյաններով, որոնք առաջանում են [[մեզոդերմ]]ից`ից՝ ուղեղային խողովակի շուրջը։ Այս պատյանները դրսից ներս հետևյալներն են`են՝ կարծր պատյան կամ կարծրենի (dura mater s. pachymenix), ոստայնային պատյան կամ ոստայնենի (arachgnoidea) և անոթային պատյան կամ նրբենի (pia mater)։ Վերջին երկու պատյանները, հակառակ առաջինի, կոչվում են նաև փափուկ պատյաններ։ Գլխի շրջանում երեքն էլ դառնում են գլխուղեղի պատյաններ։

թերթի ձև, ներսից հպված է կարծրենուն և բաժանվում է նրանից միայն մի ճեղքով`ճեղքով՝ ենթակարծրենային ծոցով (cavum subdurale)։ Այս պատյանի արտաքին ու ներքին երեսները նույնպես ծածկված են էնդոթելերով։ Ոստայնենու և ողնուղեղի միջև գտնվում է լայն ենթաոստայնային տարածությունը (cavum subarachoideale), որի մեջ ողնուղեղը և նյարդարմատները ազատ են և շրջապատված են մեծ քանակությամբ ուղեղ – ողնուղեղային հեղուկով։

*'''Ողնուղեղի անոթապատյանի''' (pia mater spinalis) մակերեսը ծածկված է էնդոթելով և բաղկացած է արտաքին ու ներքին շերտերից, որոնց արանքով անցնում են անոթները. այն շրջապատում է ողնուղեղը և անոթների հետ միասին խրվում է ուղեղի նյութի մեջ`մեջ՝ անոթների շուրջը ավշային բունոցներ առաջացնելով։ Դեպի գլուխը պատյանը պատվում է վերջնային թելիկով և վերջում ձուլվում է նրա հետ։ Բացի բազմաթիվ անոթներից, նրբենին հարուստ է նաև նյարդերով, որոնց թելերը դուրս են գալիս գլխավորապես սիմպաթիկ ցողունից`ցողունից՝ ողնուղեղային նյարդերի ճյուղերի հետ միասին։