«Վալլիերեն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Տող 1.
{{Տեղեկաքարտ Լեզու}}
'''Վալլիերեն''' (կիմրերեն) (ինքնանվանում՝ ''Cymraeg'') կամ [[վելշերեն]] (ուելշերեն) ՝ [[Հնդեվրոպական լեզուներ|Հնդեվրոպական լեզվաընտանիք]]ի [[Կելտական լեզուներ|կելտական լեզվախմբի]] լեզու։ Վալլիերեն խոսում են ընդհանուր առմամբ 580 000 մարդ։ Վալլիերեն խոսում են [[Ուելս]]ում, [[Արգենտինա]]յում, [[Անգլիա]]յում, [[Միացյալ Նահանգներ]]ում, [[Ավստրալիա]]յում, [[Նոր Զելանդիա]]յում։ <ref>'''Կելտական լեզուներ''' Հայկական Սովետական հանրագիտարան, հատոր 5, Երևան. 1979 </ref>
 
</ref>
Վալլիերենը չի մտնում աշխարհի տարածված լեզուների դասակարգման մեջ։
 
[[Պատկեր:Estación Gaiman (2).JPG|thumbnail|Եռալեզվյան (իսպաներեն, վելշերեն և անգլերեն) նշան Արգենտինայում]]
==Հղումներ ==
[[Պատկեր:Wales.cardiff.slow.jpg|thumb|Երկլեզվյան ճանապարհային նշաններ Քարդիֆի օդանավակայանի մոտ: Վելշախոս շրջաններում վելշերեն նշաններն առաջին անգամ են հայտնվել]]
{{Ծանցանկ}}
'''Վելշերեն''' ({{lang|cy|Cymraeg}} կամ {{lang|cy|y Gymraeg}}, արտասանվում է {{IPA-cy|kəmˈrɑːɨɡ, ə ɡəmˈrɑːɨɡ|}}) կամ [[վալլիերեն]] - [[կելտական լեզուներ]]ի [[բրիտոնյան]] ճյուղի լեզուներից մեկը, որով խոսում են [[Ուելս]]ի տեղաբնիկ ժողովրդի ներկայացուցիչները, ինչպես նաև որոշ մարդի [[Անգլիա]]յում, և ոմանք ''[[Ի Վլադֆա]]''-ում (ուելսյան կամ վելշական գաղութ [[Արգենտինա]]յի, [[Չոբուտ]] նահանգում):<ref>{{Cite news| url=http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9A03E4D7153FF930A35757C0A9639C8B63&sec=travel&spon=&pagewanted=2 | work=The New York Times | title=Taking Tea and Tortes With the Welsh In Distant Argentina | date=3 April 2005 | accessdate=6 April 2010}}</ref> Պատմականորեն այն հայտնի է անգլերենում որպես ՛՛բրիտանական լեզու կամ "the British tongue",<ref>{{Citation | last = Roberts | first = Peter | contribution = Wales and the British Inheritance | year = 1998 | title = British Consciousness and Identity: The Making of Britain, 1533-1707 | editor-last = Bradshaw | editor-first = Brendan | editor2-last = Roberts | editor2-first = Peter | page = 24 | place = Cambridge | publisher = Cambridge University Press}}</ref> ՛՛կամբրյան կամ քամբրյան լեզու՝ "Cambrian",<ref>Nolan, Edward Henry. ''Great Britain As It Is'' (1859). p.47</ref> ՛՛կամբրիկ՛՛ կամ ՛՛քեմբրյան՛՛ լեզու՝ "Cambric"<ref>Jackson,John. ''Chronological Antiquities'' (1752). p.143</ref> նաև՝ ՛՛կյումրիկ՛՛ կամ կյումրիյան լեզու՝ "Cymric":<ref>D. Walter Thomas, Edward Hughes. ''The Cymric language'' (1879)</ref>
 
Մեծ Բրիտանիայի և Հյուսիսային Իռլանդիայի Միացյալ Թագավորության [[2011]] թվականի մարդահամարի համաձայն՝ Ուելսում կան 3 միլիոն 100 հազար բնակիչներ։ Նրանցից 73%-ը, այսինքն՝ 2 միլիոն 200 հազարը չունեն Ուելսի լեզվով կամ վելշերենով խոսելու հմտություններ։ Բնակչության 25%-ը այդ երկրից չէ։ Ուելսի 3-տարեկանից բարձր տարիքի տեղաբնիկներից միայն 19%-ն է, այսինքն 562 հազար մարդ, ովքեր ունակ են խոսելու վելշերեն, իսկ նրանցից 77%-ը՝ ունակ են նաև կարդալու և գրելու վելշերեն։ Այսպիսով բանավոր և գրավոր վելշերենին տիրապետում է վելշերից կամ ուելսցիներից 431 հազարը &ndash; այսինքն՝ Ուելսի ամբողջ բնակչության 15%-ը):<ref>{{cite web|url=http://ons.gov.uk/ons/rel/census/2011-census/key-statistics-for-unitary-authorities-in-wales/stb-2011-census-key-statistics-for-wales.html#tab---Proficiency-in-Welsh |title=Office for National Statistics 2012 report |publisher=Ons.gov.uk |date=11 December 2012 |accessdate=27 February 2014}}</ref> Սա կարող է համեմատվել 2001 թվականի մարդահամարի հետ, ըստ որի վելշերեն խոսելու ունակ էր բնակչության 20,8%-ը, այսինքն՝ 582 հազար մարդ։<ref>[http://www.ons.gov.uk/ons/rel/census/census-2001-report-on-the-welsh-language/report-on-the-welsh-language/report-on-the-welsh-language-.pdf Census 2001, Report on the Welsh language] (PDF)</ref> 2004-2006 թվականնեին անցկացված դիտումները ցույց են տվել, որ վելշերեն խոսողների 57%-ը կամ 315 հազար մարդ իրենք իրենց հմուտ են համարել գրավոր վելշերենում։<ref>[http://www.webarchive.org.uk/wayback/archive/20120330054648/http://www.byig-wlb.org.uk/English/publications/Publications/Welsh%20Language%20Use%20Surveys%202004-06.pdf The Welsh Language Surveys of 2004-06] (PDF)</ref>
 
== Պատմություն ==
[[Պատկեր:Still surviving... - geograph.org.uk - 406078.jpg|մինի|1620 թվականին վերագրվող վելշերեն Աստվածաշունչ, [[ԼԼանվնդա]] եկեղեցում, փրկվել է ֆրանսիացի ներխոժողների ձեռքից 1797 թվականին]]
Վելշերենը ծագում է մ. թ. 6-րդ դարում [[ընդհանուր բրիտոներեն]]ից, որը այժմ կենդանի լեզուների՝ վելշերենի, բրետոներենի, կոռներենի, ինչպես նաև անհետացած կամ մեռած կումբրերենի ընդհանուր նախամայրն է։
 
== Աշխարհագրական սփռումը ==
[[Պատկեր:Welsh speakers in the 2011 census.png|մինի|2011 մարդահամարի համաձայն՝ վելշերենով խոսողների տարաբաշխումը Ուելսում]]
[[Պատկեր:Welsh singe in Wrexham 1.png|մինի|Երկլեզվյան ճանապարհային նշան Վրեքսհամ կենտրոնական երկաթուղային կայարանի մոտ]]
[[Պատկեր:Cyhoeddi grant i dotCYM gan Ieuan Wyn Jones, 2008.jpg|մինի|Երեխաները վելշական լեզվական դպրոցում, [[Ուելս]], 2008]]
[[Պատկեր:Defnyddiwch eich Cymraeg - Use your Welsh - geograph.org.uk - 488577.jpg|մինի|Նշան, որն առաջ է մղում վելշերենի ուսուցումը]]
Վելշերենը շարունակաբար խոսվել է Ուելսում ամբողջ գրանցված պատմության ընթացքում, բայց 1911 թվականին այն դարձավ փոքրամասնության լեզու, որը խոսվում էր բնակչության միայն 43,5%-ի կողմից։<ref>{{cite web
| title = The Industrial Revolution
| work = Wales History
| publisher = BBC
| url = http://www.bbc.co.uk/wales/history/sites/themes/society/language_industrialrevolution.shtml
| accessdate = 30 December 2011}}</ref> Թեպետ այս անկումը շարունակվեց հաջորդ տասնամյակներույ, այնուամենայնիվ, այդ լեզուն չմեռավ։ 21-րդ դարի սկզբներին վելշերեն պոսողների թվաքանակը դարձյալ սկսեց աճել։ 2004 թվականին ի հայտ եակվ, որ Ուելսի բնակչության 21,7%-ը խոսում է վելշերեն։<ref name="2004Survey">{{cite web|url=http://linguistics.uoregon.edu/files/admin/file/Course_Documents/Survey_Methods/Survey%20Reports/Welsh%20Survey%20&%20Report%2004.pdf |title=2004 Welsh Language Use Survey: the report|format=PDF |date= |accessdate=5 June 2012}}</ref> Եթե համեմատելու լինենք 20,8%-ի հետ, որը արձանագրվել էր 2001 թվականի մարդահամարով և 18,5%-ի հետ, որն ի հայտ էր եկել 1991 թվականին, ապա վերընթացն ակնհայտ էր։ Սակայն 2011թվականի մարդահամարը, այնուամենայնիվ, ցույց տվեց, որ տեղի է ունեցել փոքր-ինչ նվազում՝ վելշերենով այդ թվականին խոսում էր 562 հազար մարդ կամ բնակչության 19%-ը։<ref>{{cite web
| title = 2011 Census: Key Statistics for Wales, March 2011
| publisher = ONS
| url = http://ons.gov.uk/ons/rel/census/2011-census/key-statistics-for-unitary-authorities-in-wales/stb-2011-census-key-statistics-for-wales.html#tab---Proficiency-in-Welsh
| accessdate = 12 December 2012}}</ref>
Մարդահամարը նաև ի հայտ բերեց "մեծ անկում" խոսողների թվում՝ վելշերեն խոսող կենտրոնական շրջաններում, որտեղ վելշախոսների թվաքանակը՝ առաջին անգամը լինելով, 50%-ից նվազեց. դրանք են Ցերեդիգոն՝ [[Ceredigion]] և Քարմաթենշայր՝ [[Carmarthenshire]] կոմսությունները։<ref>{{cite web
| title = 2011 Census: Number of Welsh speakers falling
| publisher = BBC
| url = http://www.bbc.co.uk/news/uk-wales-20677528
| accessdate = 12 December 2012}}</ref>
 
== Պաշտոնական կարգավիճակ ==
Թեպետ վելշերենը փոքրամասնության լեզու է, նրա նկատմամբ աջակցությունը 20-րդ դարի երկրորդ կեսին սկսեց աճել, միաժամանակ աճում էր նաև ՛՛՛Վելշական ազգայնականների քաղաքական կուսակցությունը՛՛՛։
 
== Վելշերենի օգտագործումը Եվամիությունում ==
2008 թվականի նոյեմբերին, վելշերենը առաջին անգամ օգտագործվել է Եվրամիության Նախարարների խորհրդի նիստի ժամանակ։<ref>{{cite web|author=David Williamson |url=http://www.walesonline.co.uk/news/wales-news/2008/11/21/breakthrough-as-minister-uses-welsh-at-eu-council-91466-22307749/ |title=Walesonline.co.uk |publisher=Walesonline.co.uk |date= |accessdate=23 May 2010}}</ref>
 
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{lang-stub}}
{{Արտաքին հղումներ}}
 
[[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի լեզուներ]]