«Աշխատավարձ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Տող 1.
{{ՀՀ Աշխատանքային Օրենսգիրք}}
'''Աշխատավարձ''', [[դրամ]]ական վարձատրության ձև` աշխատուժ-ապրանքի արժեքի [[փող]]ային արտահայտությունը կամ նրա [[գին]]ը։ Աշխատավարձի հիմնական ձևերն են ժամանակավարձն ու գործավարձը։ Ըստ աշխատօրվա տևողության, միևնույն օրավարձը, շաբաթավարձը ևն կարող են ներկայացնել [[աշխատանք]]ի տարբեր գներ։ Ժամանակավարձի չափի միավորը աշխատանքի մեկ [[ժամ]]ի գինն է։
== Էությունը ==
Աշխատավարձը հանդիսանում է գործոնային եկամուտ, որն առաջանում է աշխատանք գործոնի կիրառման հետևանքով։ Աշխատավարձն աշխատանքի հավասարակշռության գինն է, որը շուկայում ձևավորվում է աշխատանքի [[պահանջարկ]]ի և [[առաջարկ]]ի փոխհարաբերության կամ դրանց կորագծերի հատման հետևանքով։ Ժամանակակից պայմաններում աշխատավարձը հանդիսանում է հասարակության եկամուտների ձևավորման հիմնական աղբյուրը։ Զարգացած երկրներում աշխատավարձը կազմում է բնակչության եկամուտների շուրջ 70%-ը։ Աշխատավարձը հանդիսանում է բաշխման հարաբերություններին վերաբերվող տնտեսագիտական կատեգորիա։ Բաշխման հարաբերությունները բնութագրվում են լայն և նեղ իմաստով։ Լայն իմաստով բաշխման հարաբերություններ ասելով՝ հասկանում ենք [[արտադրություն|արտադրության]] միջոցների և [[աշխատուժ]]ի բաշխումն արտադրության տարբեր ոլորտների և ճյուղերի միջև։ Նեղ իմաստով բաշխում ասելով հասկանում ենք կենսամիջոցների կամ ստեղծված եկամուտների բաշխումը հասարակության անդամների միջև։ Այս իմաստով, աշխատավարձը կարևոր դեր է խաղում հասարակության եկամուտների բաշխման բնագավառում։ Աշխատավարձը հանդիսանում է աշխատանքի հավասարակշռված շուկայական գինը։ Աշխատավարձը միայն աշխատանքի դիմաց տրվող վարձատրությունը չէ, այն հանդիսանում է աշխատողի ստեղծած նոր արժեքի մի մասը միայն, որը հավասար է նրա աշխատուժի արժեքին։ Իսկ աշխատուժի արժեքն որոշվում է այն կենսամիջոցների կամ գոյամիջոցների արժեքով, որն անհրաժեշտ է մարդու և նրա ընտանիքի անդամների կենսագործունեության համար։ Աշխատավարձը ներկայանում է որպես աշխատանքի դիմաց վարձատրություն, որովհետև վարձատրությունը կատարվում է աշխատանքը կատարելուց հետո միայն։ Աշխատավարձի վերաբերյալ տնտեսագիտության մեջ գոյություն ունեն բազմաթիվ տեսություններ։
== Տեսություններ ==
*''
*''
*''
▲*''արտադրության գործոնների տեսության'' հեղինակն է ֆրանսիացի տնտեսագետ [[Ժան Բատիստ Սեյ|Սեյը]]։ Ըստ այս տեսության, արտադրության գործընթացին մասնակցող յուրաքանչյուր գործոն` [[կապիտալ]]ը, [[հող]]ը, այդ թվում և աշխատանքը փոխհատուցվում են իրենց եկամտի բաժնեմասով, այսինքն` աշխատանքի գործոնը [[եկամուտ]] է ապահովում աշխատավարձի ձևով,
*''
▲*''աշխատավարձի ֆոնդի տեսությունը'' ենթադրում է, որ հասարակության մեջ գոյություն ունի աշխատավարձի կայուն ֆոնդ, հետևաբար աշխատողների թվաքանակի ավելացումը տանում է նրան, որ մեկ աշխատողին ընկնող աշխատավարձը պակասում է։ Այս տեսակետին են եղել [[Ռոբերտ Մալթուսը]], [[Ադամ Սմիթ]]ը,
*''
▲*''անկրճատ եկամուտների տեսությունն'' առաջադրել է գերմանացի [[Ֆերդինանդ Լասսալ]]ը։ Նա նշել է, որ ապագա սոցհասարակարգերում շահագործումը վերանալու է և բանվորներն իրենց ստեղծած եկամուտն աշխատավարձի ձևով ստանալու են անկրճատ չափերով։ Իրականում հասարակության անաշխատունակ անդամները չեն կարող գոյատևել, երկրի կառավարումն ու պաշտպանությունը չի կարող իրականացվել, արտադրության հետագա ընդլայնում, կատարելագործում չի կարող կատարվել,
*''
▲*''աշխատավարձի «Երկաթյա օրենք»-ի տեսությունը'' նույնպես առաջադրել է Ֆերդինանդ Լասսալը։ Էությունը հետևյալն է. եթե բանվորների պահանջով աշխատավարձի ընդհանուր մակարդակը բարձրանա, ապա մարդիկ կսկսեն լավ ապրել, որի հետևանքով ծնելիությունը կբարձրանա։ Հետագայում աշխատանքի շուկայում առաջարկը կգերազանցի պահանջարկին, որն էլ կհանգեցնի աշխատավարձի մակարդակի իջեցմանը։ Հետևաբար նրա աշխատավարձի մակարդակը պետք են գտնվի «Երկաթյա կապանքների» մեջ,
*''
▲*''մարքսիստական տեսությունը'', որի համաձայն աշխատավարձը հանդիսանում է ոչ թե աշխատանքի գինը, ինչը թվում է արտաքուստ, այլ աշխատուժի գինը կամ աշխատուժի արժեքի փոխակերպված ձևը։ Աշխատանքի գինը ավելի մեծ է, քան աշխատուժի գինը։ Աշխատավարձ վճարելուց հետո, մնացած եկամուտը կազմում է կապիտալիստական ձեռնարկատիրոջ շահույթը,
*''
▲*''աշխատավարձի և գների «Ինֆլյացիոն պարույր»-ի տեսությունը'', որի էությունը կայանում է հետևյալում. աշխատավարձի բարձրացումը համարվում է որպես արտադրության ծախսերի մեծացում, որը հանգեցնում է ապրանքների գների բարձրացմանը, որն իր հերթին պահանջում է աշխատավարձի մի նոր բարձրացում, սա էլ հանգեցնում է գների բարձրացման և այսպես շարունակ,
*''
▲*''աշխատավարձի սոցիալական տեսությունը'', որի էությունը կայանում է նրանում, որ աշխատավարձի մեծությունը պայմանավորված է բանվոր դասակարգի դասակարգային պայքարի ուժգնությամբ, նրա կազմակերպվածությամբ, ինչպես նաև [[աշխատանքի արտադրողականություն|աշխատանքի արտադրողականության]] բարձրությամբ։ Այս տեսակետն առաջադրել է Տուգան-Բարանովսին,
▲*''նոր դասական տեսությունը'', որն առաջադրել է [[Ալֆրեդ Մարշալ]]ը. աշխատավարձը հանդիսանում է գործոնային եկամուտ,''մարժինալիստական տեսությունը'', ենթադրում է, որ աշխատավարձը հանդիսանում է աշխատանք գործոնի սահմանային արտադրողականության արտահայտությունը։
== Ձևեր ==
Տող 27 ⟶ 29՝
#''գործավարձ''` աշխատանքի վարձատրության չափը որոշելիս հիմք է ընդունվում ստեղծված արտադրանքի քանակությունը և արտադրանքի միավորի գնահատումը։
Գործավարձը հանդիսանում է ժամանակավարձի փոխակերպված ձևը։
== Համակարգեր ==
Տող 55 ⟶ 57՝
== Մակարդակը ==
Տնտեսագիտության տեսության և տնտեսավարման պրակտիկայում կարևոր նշանակություն է տրվում ոչ միայն աշխատավարձի ձևերին և համակարգերին, այլև աշխատավարձի մակարդակին։ Աշխատավարձի մակարդակը կախված է աշխատանքի արտադրողականությունից։ Բարձր արտադրողականությամբ աշխատողների պահանջարկն ավելի մեծ է, քան նվազ արտադրողականությամբ աշխատողներինը։ Անհատը, որը կարող է գործարկել մեքենան առավել հմտությամբ, լավ բեյսբոլ խաղալ, կամ ավելի շատ վաճառել կյանքի ապահովագրման կտրոններ, ավելի արժեքավոր կլինի գործատուների համար։ Այսպիսի աշխատողները կունենան ավելի բարձր սահմանային արդյունք, քան ցածր որակավորում ունեցողները։ Աշխատավարձի չափը կախված է ոչ միայն աշխատանքի առաջարկից ու պահանջարկից, այլև աշխատողների որակավորումից և մասնագիտացման մակարդակից։ Տարբեր աշխատանքներ կարող են ունենալ տարբեր գրավչություններ մարդկանց համար` պահանջելով մասնագիտական կրթության տարբեր ծախսեր։ Աշխատավարձի տարբերությունների կարևոր աղբյուր է աշխատողի նախասիրությունները։ Մարդիկ տարբեր նախասիրություններ ունեն կյանքում։ Ոմանք ցանկանում են շատ փող վաստակել, ոմանք երկար ժամանակ անընդհատ սովորել, մյուսները զոհաբերում են սոցիալական և ընտանեկան կյանքը փող աշխատելու համար։ Նշված գործոնները ներգործում են աշխատավարձի և վաստակների տարբերությունների վրա։ Դրամական եկամուտ ստանալու նպատակ հետապնդող աշխատողները կպահանջեն բարձր աշխատավարձ։ [[Շուկայական տնտեսություն|Շուկայական տնտեսության]] մեջ աշխատավարձի տարբերությունն անխուսափելի է։ Գոյություն ունեն աշխատանքի բնույթի և աշխատավարձի մեծության մեջ այնպիսի տարբերություններ, որոնք բխում են աշխատանքի օբյեկտիվ, որակական առանձնահատկություններից, մարդկանց տարբեր ունակություններից, տաղանդից և այլն։
Աշխատավարձի մակարդակը գնահատելու համար կիրառվում է իրական և անվանական աշխատավարձ հասկացությունները։
| |||