|
'''Պետրա''' ({{lang-ar|البتراء}}), հին քաղաք, [[Եդոմ]]ի մայրաքաղաքը, ավելի ուշ՝ [[Նաբաթեա]]յի մայրաքաղաքը<ref>{{cite book|last=Seeger|first=Josh|title=Retrieving the Past: Essays on Archaeological Research and Methodolog|year=1996|publisher=Eisenbrauns|isbn=978-1575060125|url=http://books.google.co.uk/books?id=2PWC98JLn7QC&pg=PA56&lpg=PA56&dq=Petra+established+as+capital+century&source=bl&ots=N3QP2t7reB&sig=HF8nTJvP_HYaa4XsUT3BKPFXuVE&hl=en&sa=X&ei=l2gqUOiKF5OY1AX834CoBQ&ved=0CFQQ6AEwBg#v=onepage&q=Petra%20established%20as%20capital%20century&f=false|author2=Gus W. van Beek|page=56}}</ref>: Գտնվում է ժամանակակից [[Հորդանան]]ի տարածքում՝ ծովի մակարդակից 900մ և շրջակայքից 660մ բարձրության վրա՝ Սիկ անունով նեղ [[կանիոն]]ում:
Դեպի հարթավայր ելքն անցնում է [[հյուսիս]]ում և [[հարավ]]ում ընկած նեղ կիրճերով, մինչդեռ [[արևելք]]ում և [[արևմուտք]]ում ժայռերը միանգամից կտրատվում են՝ առաջացնելով 60մ բարձրությամբ բնական պատեր:պատեր։ Պետրայից ոչ հեռու գտնվում են [[Ադ-դեյր]] տաճարը և Ահարոնի դամբարանը:դամբարանը։
[[2005]] թվականին Պետրան ընդգրկվել է [[ՅՈՒՆԵՍԿՕ]]-ի [[Համաշխարհային ժառանգություն|Համաշխարհային ժառանգության]] ցանկում<ref name=bedu>{{cite web| title= The Cultural Space of the Bedu in Petra and Wadi Rum |url= http://www.unesco.org/culture/ich/index.php?lg=en&pg=00011&RL=00122 |publisher=UNESCO Culture Sector |accessdate=2015-06-02}}</ref>:
== Պատմություն ==
Պետրան ընկած է առևտրական երկու կարևոր ճանապարհների խաչմերուկում, որոնցից մեկը միացնում էր [[Կարմիր ծով]]ը [[Դամասկոս]]ին, մյուսը [[Միջերկրական ծով]]ի մոտ [[Պարսից ծոց]]ը կապում է [[Ղազա]]յին: Պարսից ծոցից ուղևորվող քարավանները՝ բարձված թանկարժեք համեմունքներով, ստիպված էին շաբաթներ շարունակ հերոսաբար դիմակայել [[Արաբական անապատ]]ի դաժան պայմաններին, մինչ կհասնեին բավական նեղ Սիկ կանիոնի զովությանը. այնտեղից մոտ էր երկար սպասված Պետրան:Պետրան։ Այնտեղ ճանապարհորդները գտնում էին կերակուր, ծածկ և սառը, կենարար [[ջուր]]:
Հարյուրավոր տարիներ [[առևտուր]]ը Պետրային մեծ հարստություն է բերել:բերել։ Սակայն երբ հռոմեացիները բացահայտեցին արևելք տանող ծովային ճանապարհը, համեմունքների առևտրի ցամաքային առևտուրը անկում ապրեց, և Պետրան աստիճանաբար դատարկվեց՝ կորչելով ավազների մեջ:մեջ։ Պետրայի շատ շինություններ կառուցվել են տարբեր դարաշրջաններում և տարբեր տիրակալների օրոք, այդ թվում՝ իդումեացիների (XVIII-II դարեր մ.թ.ա.), նաբաթեացիների (II դար մ.թ.ա. - [[106]] թվական մ.թ.), հռոմեացիների (106-[[395]] թվականներ մ.թ.), բյուզանդացիների և [[արաբներ]]ի: 12-րդ դարում այն տիրել են [[խաչակիրներ]]ը:
Ժամանակակից եվրոպացիներից առաջինը Պետրան տեսել և նկարագրել է շվեյցարացի ճանապարհորդ Յոհան Լյուդվիգ Բուրկհարդը:Բուրկհարդը։ Անտիկ թատրոնի հետ այստեղ կարելի է տեսնել նաբաթեացիների շրջանի շինություններ:շինություններ։ Մ. թ. [[6-րդ դար]]ից հետո կառուցված շինություններ գրեթե չկան, քանի որ այդ ժամանակ քաղաքն արդեն կորցրել էր իր նշանակությունը:նշանակությունը։ [[20-րդ դար]]ի վերջին Պետրան Հորդանանի՝ ամենից մեծ հռչակ վայելող տեսարժան վայրն էր:էր։ [[2007]] թվականին այն ընդգրկվել է [[աշխարհի նոր յոթ հրաշալիքներ]]ի ցանկում:ցանկում։
== Ժամանակակից վիճակը ==
[[Պատկեր:Al khazneh.jpg|300px|մինի|Պետրան գիշերը]]
Մեր օրերում տարեկան մեկուկես միլիոն զբոսաշրջիկ է այցելում Հորդանան՝ տեսնելու Պետրան, որի շինությունները խոսում են նրա երբեմնի փառքի մասին:մասին։ Քաղաքը դարձել է Հորդանանի խորհրդանիշը<ref name="Jordan Tourism board">[http://www.visitjordan.com/Default.aspx?Tabid=63 Major Attractions: Petra], Jordan tourism board</ref>: Երբ զբոսաշրջիկները մոտ մեկ կիլոմետր քայլում են Սիկ կանիոնով, շրջադարձին բացվում է [[Էլ-Քազնե]]ի՝ հսկայական ժայռում քանդակված տաճարի դիմային մասը:մասը։ Սա [[1-ին դար]]ից համեմատաբար լավ պահպանված շինություն է:է։ Շենքը պսակում է քարե մեծ խորշը, որում իբր պահվել են թանկարժեք քարեր և [[ոսկի]]. այստեղից էլ ծագում է անունը (արաբերենից թարգմանած՝ գանձարան): Կանիոնը աստիճանաբար լայնանում է, և զբոսաշրջիկները հայտնվում են բնական [[ամֆիթատրոն]]ում, որի ավազե պատերում շատ քարանձավեր կան:կան։ Առաջին բանը, որ աչքի է ընկնում, ժայռափոր նկուղներն են:են։ Ամֆիթատրոնն ու [[սյունաշար]]երը վկայում են, որ 1-2-րդ դարերում այստեղ եղել են հռոմեացիները:հռոմեացիները։
[[Բեդվիններ]]ը հոգնած զբոսաշրջիկներին առաջարկում են երթևեկել [[ուղտ]]երով, վաճառում են հուշանվերներ:հուշանվերներ։
== Կառուցում ==
Սովորելով վարպետորեն հավաքել ջուրը՝ Պետրայի բնակիչները հրաշալի տիրապետել են նաև [[քար]]ով աշխատելու կարողությանը:կարողությանը։ «Պետրա» անվանումը հունարեն նշանակում է քար ({{lang-gr|πετρα}}): Եվ, իսկապես, Պետրան քարից քաղաք է. նրա նմանը չի եղել [[Հռոմեական կայսրություն]]ում: Քաղաքը կառուցող նաբաթեացիները համբերությամբ ապառաժներից կառուցել են տներ, տաճարներ:տաճարներ։ Պետրան լավագույնս համադրվել է ավազուտներին, որ հրաշալի նյութ են ծառայել շինարարության համար:համար։ Այդպիսով, մ.թ. 1-ին դարում [[անապատ]]ի սրտում խոյանում է հոյակերտ քաղաք:քաղաք։ Թրծակավե խողովակների շնորհիվ՝ քաղաքի ճարտարապետները ստեղծել են ջրամատակարարման բարդ համակարգ և չնայած չոր կլիմային՝ քաղաքի բնակիչները ջրի կարիք չեն ունեցել:ունեցել։ Ամբողջ քաղաքում եղել է մոտ 200 ջրահորեր, որ ամբարել ու պահպանել են անձրևաջրերը:անձրևաջրերը։ Թրծակավե խողովակներով էլ հնարավոր բոլոր աղբյուրներից հավաքվել է ջուրը 25կմ տրամագծով:տրամագծով։
Նշանավոր Էլ-Քազնե տաճար-դամբարանի կառուցումը ճարտարապետները նախագծել են [[գետ]]ի ցամաքած [[հուն]]ի մեջ:մեջ։ Տաճարի կառուցման նպատակով փոխվել է գետի հունը, ինչը ժամանակի համար ցնցող նախագիծ էր:էր։ Ժայռի մեջ փորվել է թունել, որով հեռացվում էր ջուրը, և կառուցվել են պատնեշներ:պատնեշներ։
== Էլ-Քազնե ==
[[Պատկեր:Petra Jordan dwellings.JPG|200px|մինի|Պետրայի բազմաթիվ դամբարաններից մեկը]]
Նշանավոր Էլ-Քազնե տաճար-դամբարանը արաբներն անվանում են փարավոնի գանձարան:գանձարան։ Մինչև օրս լիովին բացահայտված չէ շինության նշանակությունը:նշանակությունը։ Կա ենթադրություն, որ այն սկզբնական շրջանում եղել է [[Իսիդա]]յին նվիրված տաճար:տաճար։ Ամեն դեպքում, տաճարի շատ գծեր վկայում են, որ այն կարող էին կառուցել եգիպտական [[Ալեքսանդրիա]]յի ճարտարապետությանը քաջատեղյակ վարպետները:վարպետները։
Էլ-Քազնեի դամբարանը հին ճարտարապետների և քարագործների մտքի թռիչքի արդյունք է:է։ Զարմանալ կարելի է, թե ինչ հաշվարկներով, եղանակներով է ժայռը հատվել տաճարի դիմային մասի համար:համար։ Չկան պատասխաններ. կան միայն ենթադրություններ:ենթադրություններ։
Ժայռի հսկայական մակերևույթը քերվել է:է։ Դրա համար անհրաժեշտ կլինեին անտառներ, բայց այդ տարածքում չկան ծառեր:ծառեր։ Ուրեմն մակերևույթը միանգամից չի փորվել, այլ ժայռի անհարթությունները ծառայել են աստիճաններ:աստիճաններ։ Այդ դեպքում քարհատները իրենց աշխատանքը սկսել են վերևից և աստիճանաբար իջել ներքև՝ քանդելով ստեղծած աստիճանները:աստիճանները։ Մի բան է, երբ կառույցը բարձրանում է գետնից, և կառուցողներն էլ ապահով հարմարանքների վրա են, և մի այլ բան, երբ հսկայական շինությունը կառուցում ես անդունդի վրա կախված:կախված։
== Պետրա քաղաք ==
[[Պատկեր:Gravkammare 2.jpg|մինի|ձախից|Պետրա]]
Պետրայի տարածքը մեծ մակերևույթ է ընդգրկում:ընդգրկում։ Կենտրոնից, ուր լավ պահպանվել են արդեն ոչ ժայռափոր շատ շինությունների փլատակներ, այն ձգվում է մի քանի կիլոմետր:կիլոմետր։
Ամբողջ քաղաքի տարածքով արևելքից արևմուտք ձգվող գլխավոր փողոցը նախագծվել է հռոմեացիների տիրապետության շրջանում:շրջանում։ Նրա երկու կողմերում կան սյունաշարեր:սյունաշարեր։ Փողոցի արևմտյան ծայրը վերջանում էր մեծ տաճարի մոտ, իսկ արևելյանը ավարտվում էր եռաթռիչ [[հաղթակամար]]ով:
Ժայռափոր Էդ-Դեյր վանքը հսկայական շինություն է՝ 50մ լայնությամբ և 45մ բարձրությամբ:բարձրությամբ։ Հաշվի առնելով, որ նրա պատերին խաչեր են քանդակված, կարելի է ենթադրել, որ այն ինչ-որ ժամանակ եղել է քրիստոնեական եկեղեցի:եկեղեցի։ Եկեղեցու շուրջ կատարված պեղումների ընթացքում հայտնաբերվել է նաբաթեացի թագավորի դամբարան:դամբարան։
[[Պատկեր:Petra.aqueduct.jpg|150px|մինի|[[Ջրանցույց]]]]
== Ջուրն անապատում ==
Պետրայի տարածքում տարեկան տեղումների քանակը ընդամենը 15սմ է:է։ Որպեսզի պահպանեն ջուրը, տեղացիները հենց ժայռերում փորել են ջրանցքներ և ջրահորեր:ջրահորեր։
== Մշակույթի մեջ ==
=== Կինո ===
Պետրայի բնական և ճարտարապետական ինքնատիպությունը բազմիցս գրավել է կինեմատոգրաֆիստներին:կինեմատոգրաֆիստներին։ Այստեղ նկարահանվել են հետևյալ ֆիլմերը.
* «Սինդբադը և վագրի աչքը» (1977, ռեժիսոր Սեմ Ուոնամեյքեր)
* «[[Ինդիանա Ջոնսը և խաչակրաց վերջին արշավանքը]]» (1989, ռեժիսոր [[Սթիվեն Սփիլբերգ]])
=== Գրականություն ===
Պետրայի ավերակներում են կատարվում [[Ագաթա Քրիստի]]ի «Հանդիպում մահվանը» վեպի գործողությունները:գործողությունները։
[[Հովարդ Ֆիլիպս Լավքրաֆտ]]ը հիշատակում է Պետրան «Անմտության լեռնաշղթաներ» վեպում:վեպում։
=== «Կարմիր ժայռ» երգ ===
| 