«Ծերենց»–ի խմբագրումների տարբերություն

{{Տեղեկաքարտ Գրող}}

== Կենսագրություն ==

Ծնվել է 1822 թվականիթ. սեպտեմբերի 16-ին Կոստանդնուպոլսում։ Միջնակարգ կրթությունն ստացել է [[Վենետիկ]]ի [[Մխիթարյան միաբանություն|Մխիթարյան վարժարանում]]։ Ուսումն ավարտելուց հետո հրաժարվել է հոգևոր կոչում ստանալուց և [[1837]] թվականինթ. վերադարձել է [[Կոստանդնուպոլիս]], ծավալել ազգային–լուսավորչական գործունեություն։ 1843 թվականինթ. մեկնել է Կովկաս, այցելել Հայաստան։ [[1848]] թվականինթ. մեկնել է [[Փարիզ]], ընդունվել [[Սորբոնի համալսարան]]ի բժշկական ֆակուլտետը, միաժամանակ դասավանդել է [[Մուրադ-Ռափայելյան վարժարան]]ում։ Նույն թվականի [[Ֆրանսիա]]կան բուրժուական հեղափոխությունը, իտալական ազգային–ազատագրական շարժումները մեծ ազդեցություն են ունեցել Ծերենցի լուսավորական աշխարհայացքի վրա։

[[1849]] թվականինթ. Ն.Ռուսինյանի, Ծերենցի և այլոց ջանքերով Փարիզում ստեղծվում է «Արարատյան ընկերությունը»։ [[1852]] թվականինթ. Ծերենցն ավարտում է [[Պիզայի համալսարան]]ը, [[1853]] թվականին՝թ.՝ վերադառնում Կոստանդնուպոլիս, հանդես գալիս կրթա–դաստիարակչական բնույթի հրապարակախոսական հոդվածներով, մասնակցում ազգային սահմանադրության մշակմանը, պայքարում դավանաբանական վեճերի դեմ, դառնում հակահասունյան շարժման պարագլուխ։

1853թ1853 թ. փետրվարին Կ.Պոլիս վերադառնալու ճանապարհին Միլանում ոստիկանությունը թյուրիմացաբար ձերբակալել է նրան, քանի որ դեմքով նման է եղել իտալական ազգային-ազատագրական շարժման ղեկավար Ջուզեպպե Մաձձինիին։ 1853թ1853 թ. վերադարձել է Կ.Պոլիս և զբաղվել բժշկությամբ։

[[1860]]-ական թվականների սկզբներին, լինելով Կոստանդնուպոլսում կազմակերպված «Բարեգործության ընկերության» հիմնադիրներից մեկը, զբաղվել է հայ ժողովրդի ազատագրական շարժման հարցերով, հարել [[Հարություն Սվաճյան|Սվաճյան]]-[[Միքայել Նալբանդյան|Նալբանդյան]] խմբին։ 1862 թվականիթ. [[Զեյթունի ապստամբություն (1862)|Զեյթունի ապստամբության]] նախօրեին մեկնել է [[Կիլիկիա]], մշակութային, կրթական աշխատանք ծավալելու, գյուղատնտեսական դպրոց բացելու առաջադրանքով, սակայն քաղաքական հալածանքների ենթարկվելով, հարկադրաբար վերադարձել է Կ.Պոլիս։

[[1872]] թվականիցթ. ազգային կյանքին նվիրված հոդվածներով աշխատակցել է Մ.Մամուրյանի «Արևելյան մամուլ» հանդեսին։ 1872թ1872 թ. Գրիգոր Օտյանի միջնորդությամբ աշխատանքի է ընդունվել Կ. Պոլսի հիվանդանոցներից մեկում՝ որպես բժիշկ։ 1874 թ. մահացել է կինը՝ իր խնամքին թողնելով 14-ամյա դստերը՝ Թագուհուն։ 1875թ. գարնանը, ֆրանսիացի կաթոլիկ մայրապետների՝ քաղաքական հիմք ունեցող բանսարկությունների հետևանքով, հիվանդանոցի տնօրեն Հ. Տատյանը նրան հեռացրել է աշխատանքից, ինչը նրա հոգեկան տառապանքներն ավելի է ծանրացրել։

Ենթարկվելով նոր հալածանքների՝ [[1876]] թվականինթ. բժշկի պաշտոնով մեկնել է թուրքական կառավարության աքսորավայրերից մեկը հանդիսացող [[Կիպրոս]] կղզի և բնակչության ու աքսորյալների բժիշկ աշխատել։ 1878թ1878 թ. դստեր հետ տեղափոխվել է Թիֆլիս, որտեղ անցկացրել է կյանքի վերջին տարիները։ Նա հայոց պատմություն է դասավանդել Ներսիսյան դպրոցում։ Այդ ընթացքում, բնակչությանը բժշկական օգնություն ցուցաբերելու առաքելությամբ եղել է Վանում, Ալաշկերտում, Բասենում և այլուր։ Բժշկական և ազգային-հասարակական աշխույժ գործունեության զուգահեռ զբաղվել է գրական-ստեղծագործական աշխատանքով։ Մահացել է 1888թ1888 թ. փետրվարի 17-ին Թիֆլիսում՝ 66 տարեկանում։

[[1879]] թվականինթ. Ծերենցը հրատարակել է «[[Երկունք Թ դարու]]» պատմական վեպը։ Հայրենիքի ազատագրման համար արաբական [[խալիֆա]]յության դեմ հանդես է գալիս «ժողովրդի մարդը»՝ Խութեցի Հովնանը։ Նա ոտքի է հանում ժողովրդին՝ վերականգնելու Բագրատունյաց պետականությունը։ Ազնվականությանն անվանելով «բազմագլխյան վիշապ»՝ Հովնանը գտնում է, որ երկրի անկախության գլխավոր հենարանը «ժողովրդոց բանակն» է։ Հովնանի կերպարում հեղինակն ընդգծել է անձնազոհության, անշահասիրության, մարդկային առաքինության բարձր հատկանիշները։ Վեպն ավարտվում է «երկունքից» ծնվող լավատեսությամբ. հաղթում է ժողովուրդը՝ վերականգնելով երկրի անկախությունը։

[[1881]] թվականինթ. լույս է տեսնում «[[Թեոդորոս Ռշտունի (վեպ)|Թեոդորոս Ռշտունի]]» վեպը, որտեղ արտահայնված են Ծերենցի ըմբռնումները՝ կապված հայ ֆեոդալական իշխանության ներքին հակասությունների և պետականության անկման հետ։ Թեման վերցված է [[7-րդ դար|VII դարում]]ումո [[Հայաստան]]ում տեղի ունեցած պատմական իրադարձություններից։ Ներկայացնելով [[Բյուզանդիա]]յի և Պարսից պատերազմների թատերաբեմ դարձած Հայաստանի ծանր վիճակը՝ Ծերենցը ժողովրդին կոչ է անում դուրս գալ ընդդեմ բռնակալների։ Ծերենցի քաղաքական երազանքը, հասարակական իդեալները խարսխվում են [[18-րդ դար|XVIII դարի]]ի եվրոպական լուսավորիչների գաղափարների վրա։ Նա երազում էր պետական այնպիսի համակարգ, որտեղ կգործեր հասարակության բոլոր դասերի «բարոյական միասնության» դաշինքը։

* Մեզպուրեան Արթօ, Հայ եւ ծագումով հայ բժիշկներ։ Այբուբենական համառօտ անուանացանկ (1688-1940), Իսթանպուլ, 1940։

* Նանումյան Ռ., Ծերենց, Երևան, 1961։

* Նանումյան Ռ., Ծերենց (հոդված), Հայկականսովետական հանրագիտարան, հ. 5, Երևան, 1979։

* Ստեփանյան Գառնիկ, Կենսագրական բառարան, հ. Բ, Երևան, 1981։

* Պարսամյան Ա., Բժիշկը, գրողը, մարդը…, «Նա­րեկ», Երևան, 1997, թ. 2 (67)։

* Յարման Արսեն, Հայերը օսմանյան առողջապահության ծառայության մեջ և պատմություն սուրբ Փրկիչ հայոց հիվանդանոցի (թուրքերեն), Ստամբուլ, 2001։

* Հովակիմյան Բախտիար, Հայոց ծածկանունների բառարան, Երևան, 2005։

== Կարդացեք նաև ==

* [https://hy.wikisource.org/wiki/Խոսք_Ծերենցի_մասին Հովհաննես Թումանյան «Ծերենցի մասին»։]