«Սելջուկյան սուլթանություն»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
No edit summary |
|||
Տող 51.
| Նշումներ =
}}
'''Սելջուկյան սուլթանություն''' ({{lang-fa|دولت سلجوقیان}}՝ ''դովլաթե սելջուկիան'') կամ '''Սելջուկյան կայսրություն''',
Առաջին շրջանում մայրաքաղաքն էր [[Նիշապուր]]ը, ապա [[Ռեյ]]ը։ 1051 թվականին, երբ [[իսլամ]]ի հոգևոր առաջնորդ, [[Աբբասյան խալիֆայություն|Բաղդադի խալիֆ]] [[ալ-Կաիմ]]ը (1031-1075) ճանաչոււմ է Տուղրիլ բեկի իրավունքները որպես «արևելքի ու արևմուտքի տիրակալ», նա մայրաքաղաքը տեղափոխում է իրանական մշակութային, քաղաքական ու տնտեսական նշանավոր կենտրոն [[Սպահան]]։ Հզորության շրջանում, երբ անկում էին ապրում [[Բյուզանդական կայսրություն]]ը և [[Արաբական խալիֆայություն]]ը, իր մեջ ներառել է [[Միջին Ասիա]]յի տափաստաններից մինչև [[Միջերկրական ծով]] ընկած [[Իրան]]ը, [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ը ու [[Բարեբեր մահիկ]]ի մի շարք երկրներ:
12-րդ դարում [[խաչակրաց արշավանքներ]]ի, ինչպես նաև՝ [[Վրաց թագավորություն|Վրաց թագավորության]] ու [[Բյուզանդական կայսրություն|Բյուզանդական կայսրության]] հարվածների պատճառով սուլթանությունը սկսում է թուլանալ: Երկրում սկսվում են գահակալական կռիվներ, և այն 1118 թվականին բաժանվում է երկու խոշոր և մի քանի մանր պետությունների: [[Միջագետք]]ում ու Իրանում ձևավորվում է արևմտյան մասը՝ [[Համադան]] մայրաքաղաքով, իսկ [[Միջին Ասիա]]յի, [[Աֆղանստան]]ի ու [[Խորասան]]ի տարածքներում ձևավորվում է արևելյան պետությունը՝ [[Մերվ]] մայրաքաղաքով: Ձևավորված փոքր պետություններից առավել նշանավոր էր [[Իկոնիայի սուլթանություն]]ը, որը, բյուզանդական (արևելահռոմեական) տարածքներում ձևավորված լինելու պատճառով կոչվում էր նաև «Ռումի սուլթանություն»։
Սելջուկյան սուլթանությունը իսլամադավան Արևելքի հզորագույն պետությունն էր, որն իր դրոշի ներքո համախմբել էր թուլացած Արաբական խալիֆայության արևելյան հատվածի բոլոր նախկին ենթակա երկրները։
== Պատմություն ==
[[1038]]-[[1055]] թվականներին սելջուկները զավթում են [[Խորասան]]ը, [[Խորեզմի մարզ|Խորեզմը]], Արևմտյան [[Իրան]]ը և [[Միջագետք]]ը: [[Աբբասյան խալիֆայություն|Աբբասյան խալիֆ]] [[ալ-Կաիմ]]ը (1031-1075) ճանաչոււմ է սելջուկների առաջնորդ [[Տուղրիլ բեկ]]ի իրավունքները որպես «արևելքի ու արևմուտքի տիրակալ»: Մինչ այդ, վերոհիշյալ տարածքները կազմում էին Արաբական խալիֆայության մասը: Սուլթանը դառնում է խալիֆի տեղակալը և աշխարհիկ ղեկավարը, իսկ խալիֆը դառնում է միայն հոգևոր առաջնորդ:
Ալփ-Արսլանի (1063-1072) և Մելիք շահ I-ի (1072-1092) օրոք սելջուկները նվաճողական պատերազմներ են մղում [[Բյուզանդական կայսրություն|Բյուզանդական կայսրության]] դեմ, որի արդյունքում գրավում են [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ը, [[Փոքր Ասիա]]ն և [[Սիրիա]]ն (Ասորքը): [[Սելջուկ-թյուրքերի արշավանքները Հայաստան]] տեղի են ունենում 11-րդ դարի կեսին: [[1071]] թվականին տեղի է ունենում [[Մանազկերտի ճակատամարտ]]ը, որտեղ Բյուզանդական կայսր [[Ռոմանոս IV Դիոգենես]]ը գերի է ընկնում: Դրանով Փոքր Ասիան և Հայկական լեռնաշխարհը մտնում են Սելջուկյան սուլթանության մեջ: Նրանց գերագահությունն ընդունեցին [[Վրաց թագավորություն]]ը և նախկին [[Բագրատունիների թագավորություն|Բագրատունիների թագավորության]] մաս կազմող [[Վանանդի թագավորություն|Վանանդը]], [[Սյունիքի թագավորություն|Սյունիքը]], [[Խաչենի իշխանություն|Խաչենն]] և [[Տաշիր-Ձորագետի թագավորություն|Տաշիր-Ձորագետը]]:
[[Պատկեր:B%C3%BCy%C3%BCk_Sel%C3%A7uklu_Sultan%C4%B1_Melik%C5%9Fah.jpg|մինի|աջից|240px|Սելջուկների առաջնորդ սուլթան Մելիք Շահ I-ը]]
[[
▲[[11-րդ դար|11-րդ դարի]] վերջում Սելջուկյան սուլթանությունը լինելով աշխարհի հզորագույն պետություններից մեկը բռնեց կործանման և պառակտման ուղին: [[1095 թվական|1095 թվականին]] աշխարհում տեղի է ունենում աշխարհաքաղաքական հեղաշրջում: [[Ֆրանսիայի թագավորություն|Ֆրանսիայից]] մեծ թվաքանակով զինվորներ արշավում են [[Մերձավոր Արևելք|Արևելք]]` [[Հիսուս Քրիստոս|Հիսուս Քրիստոսի գերեզմանը]] ազատագրելու նպատակով: Նրանց են միանում նաև զինվորներ այլ եվրոպական պետություններից, մասնավորապես [[Անգլիայի թագավորություն|Անգլիայի թագավորությունից]], [[Հոլանդիա|Հոլանդիայի դքսությունից]], [[Պապական մարզ|Պապական մարզից]], [[Սրբազան Հռոմեական կայսրություն|Սրբազան Հռոմեական կայսրությունից]] և այլն: Այդ զինվորները պատմությանը հայտնի են դառնում խաչակիրներ անունով:
[[1096 թվական|1096 թվականին]] սկսվում է [[Խաչակրաց առաջին արշավանք|խաչակրաց առաջին արշավանքը]]: Մերձավոր Արևելք հասած հյուծված բանակը հեշտությամբ պարտվում է սելջուկների հետ բախման ժամանակ: Ամեն ինչ փոխվում է այն ժամանակ երբ, Անգլիայի թագավոր [[Ռիչարդ I Առյուծասիրտ|Ռիչարդ Առյուծասիրտը]], Ֆրանսիայի թագավոր [[Ֆիլիպ II Օգոստոս|Ֆիլիպ Օգոստոսը]] և Գերմանիայի թագավոր [[Ֆրիդրիխ I Շիկամորուս|Ֆրիդրիխ Շիկամորուսը]] դաշինք են կնքում, և ճանապարհ ընկնում [[Խաչակրաց երրորդ արշավանք|խաչակրաց արշավանքի]]: Այս շրջանում քաղաքական քարտեզի վրա հայտնվել էր նաև [[Մամլուքների սուլթանություն|Մամլուքների սուլթանությունը]], որը լուրջ վտանգ էր սպառնում երկրի գոյության համար: Չնայած նրան, որ ֆրանսիական և գերմանական զորքերը նահանջում են [[Խաչակրաց երկրորդ արշավանք|Երրորդ խաչակրաց արշավանք]]<nowiki/>ի ժամանակ, միայնակ անգլիական ուժերը կարողանում են կորուստներ պատճառել սելջուկյան երկրից:
| |||