«Մետաքսի ճանապարհ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
վիքիֆիկացում, կետադրական, փոխարինվեց: → oգտվելով ԱՎԲ |
No edit summary |
||
Տող 1.
{{միացնել|Մետաքսե մեծ ճանապարհ}}
'''«Մետաքսի ճանապարհ»''' ({{lang-zh|絲綢之路}}, {{lang-uz|Buyuk Ipak Yo'li}}, {{lang-kk|Ұлы Жібек жолы}}, {{lang-ky|Улуу жибек жолу}}, {{lang-fa|جاده ابریشم}}, {{lang-ar|طريق الحرير}}, {{lang-hi|रेशम मार्ग}}, {{lang-mn|Торгоны зам}}, {{lang-tm|Beýik Ýüpek Ýoly}}), քարավանային ճանապարհ, որը [[միջնադար]]ում կապել է [[Արևելյան Ասիա]]ն [[Միջերկրական ծով]]ի հետ: Առաջին հերթին այն օգտագործվել է [[Չինաստան]]ից [[մետաքս]]ի արտահանման համար, որից էլ առաջացել ''Մետաքսե մեծ ճանապարհ'' անվանումը: Ճանապարհը հարթվել է [[Մ.թ.ա. 2–րդ դար|Ք. ա. 2–րդ դարում]], անցկավել է [[Սիան]]ից մինչև Դունխուան: Այնտեղ այն ճյուղավորվում էր՝ հյուսիսային ճանապարհը անցնում էր Տուրֆանի միջով, այնուհետև անցնում էր Պամիրը և հասնում [[Ֆերգանա]] և [[Ղազախստան|Ղասախստան]], հարավայինը՝ [[Լոբնոր]] լճի կողքով [[Տակլա Մական]] անապատի հարավային եզրով, Յարկենդի և Պամիրի մեջով հասնում է [[Բակտրիա]], իսկ այդեղից՝ Պարֆիա, [[Հնդկաստան]] և [[Մերձավոր Արևելք]]ով դեպի [[Միջերկրական ծով]]: [[Չինաստան]]ը [[Առաջավոր Ասիայ]]ի և ապա՝ [[Եվրոպայ]]ի հետ կապող առևտրակարավանային մայրուղու անվանումը։ Գործում էր սկսած մեր թվարկությունից առաջ 2-րդ դարից մինչև մեր թվարկության 16-րդ դարը։
Տերմինը ներկայացվել է [[1877 թվական]]ին գերմանացի աշխարհագետ աշխարհագրագետ [[Ֆերդինանդ ֆոն Ռիխտհոֆեն]]ը:
«Մետաքսի ճանապարհ»-ով փոխադրվող հիմնական ապրանքը չինական [[մետաքս]]ն էր։ «Մետաքսի ճանապարհը» սկիզբ էր առնում կենտրոնական [[Չինաստան]]ից և [[Լանչ-ժոու]]ով անցնելով [[Դունխան]]՝ երկատվում էր․ հարավային երթուղին անցնում էր [[Սոթան]], [[Արքենդ]], [[Բալհ]] և [[Մերվ]] քաղաքներով, հյուսիսայինը՝ [[Տուրֆան]], [[Կաշգար]], [[Սամարղանդ]], [[Մերվ]], ուր միանալով հարավայինին՝ ձգվում էր [[Հեկատոմպիլ]], [[էկբատան]], [[Բաղդադ]] քաղաքներով դեպի [[Միջերկրական ծով]]ի [[Տյուրոս]], [[Անտիոք]] նավահանգիստները։ Մետաքսի ճանապարհի մի հատվածն [[Իրան]]ի հյուսիսային շրջաններից ձգվում էր [[Արաքս]]ի հովիտը՝ [[Ջուղա]]յի գետանցով դեպի Նախճավան և [[Արտաշատ]], այնտեղից՝ [[Սև ծով]]ի նավահանգիստները։
«Մետաքսի ճանապարհ»-ի երկարությունը ավելի քան 7 հազար Կմ էր։ Իր գոյության առաջին դարերում «Մետաքսի ճանապարհ»-ով առևտրի միջնորդության համար գերակշիռ դեր ձեռք բերելու նպատակով սուր պայքար էր գնում [[Հռոմ]]ի և [[Պարթևստան]]ի թագավորության առևտրական վերնախավերի միջև։ 5-6-րդ դարերում «Մետաքսի ճանապարհ»-ի զգալի մասը պարսկա-սողդիական վաճառականների ձեռքում էր, իսկ Արաբական խալիֆայության կազմավորումից (VII դար) հետո գերակշռություն ստացան արաբ առևտրականները։ Ծովագնացության հետագա զարգացման հետևանքով, սկսած 14-րդ դարից, «Մետաքսի ճանապարհ»-ի նշանակությունը գնալով նվազեց։ «Մետաքսի ճանապարհը․» մեծ չափով նպաստեց Ասիայի և Եվրոպայի ժողովուրդների տնտեսական և մշակութային կապերի զարգացմանը։
{{միացնել|Մետաքսի ճանապարհ}}
[[Պատկեր:Transasia trade routes 1stC CE gr2.png|250|մինի|աջից| I դարում մետաքսե մեծ ճանապարհը կապել է Դացինը և Սերեսը]]
== Ծագում ==
[[Պատկեր:Silk from Mawangdui 2.jpg|մինի|աջից| [[Հան դինաստիա]]յի մետաքսի օրինակ ]]
{{double image|right|Silk from Mawangdui 2.jpg|150|Silk from Mawangdui.jpg|150|<center>Образцы шёлка династии [[Хань (династия)|Хань]]</center>}}
[[Ալեքսանդր Մակեդոնացի|Ալեքսանդր Մակեդոնացու]] հաղթական արշավանքները ընդլայնել է, որը ստեղծում է նախադրյալներ հաստատուն առևտրային հարաբերություններ: Չինաստանը սկսում է արտահանել մետաքս, երբ հասկացավ նեֆրիտի և ժադեինի (թանկարժեք քարեր), որը ստանում էին հատուկ կծիկներից, իսկ հետագայում արաբական ձիերից, որոնք տարբերվում էին չինական ձիերից:
[[Պատկեր:Silk from Mawangdui.jpg|մինի|ձախից| [[Հան դինաստիա]]յի մետաքսի օրինակ ]]
Հին հյուսիսային ճանապարհը ստեղծվել է ՈՒ-դի կայսրի ժամանակ, որը տափաստանային հունու ժողովրդի առաջնորդ Չժան Ցյանին ուղարկում է փնտրելու իրենց թշնամիներին՝ որոնք հարձակվել էին հարավից, իրենց հետ բանակցություներ կնքելու նպատակով: Ճանապարհորդության ժամանակ Ք.ա 138-126 թվականերին Չժան Ցյանը տեսնում է [[Ֆերգանայի հովիտ|Ֆերգանայի հովտում]] իրենց գեղեցկությամբ հմայող [[ձի]]եր: Նա զեկուցում է կայսրին այլ երկրներում մետաքսի բացակայության մասին ր խորհուրդ է տալիս սահմանին այդ չքնաղ ձիերի հետ փոխանակել մետաքսը, ինչպես նաև [[գինի]], քացր պտուղներ և այլն:
[[Մ.թ.ա. 121|Ք.ա. 121 թվականին]] առաջին մետաքսե և [[բրոնզ]]ե հայելիներով քարավանը ուղղվում է դեպի Ֆերգանայի հովիտ: Մետաքսը արևմուտքում բարձր գնահատում էին վնասատու միջատներին դիմակայելու համար: Աշխարհի առևտուրը շարունակվում է արդեն նոր՝ հարավային ճանապարհով: Բացի այդ ապրանքի մի մասը տեղափոխվում էր [[Հնդկական օվկիանոս]]ով:
== Մետաքսե ճանապարհի «Ոսկե դարը» ==
[[Պատկեր:Cernuschi Museum 20060812 150.jpg|մինի|աջից| Արևմտյան վաճառականի արձանիկ.Կառուցվել է Հյսուսիսային Վեյ չինական պետությունում]]
[[File:Ancient Chinese customs post on Silk Road near Dunhuang.jpg|thumb|Մետաքսե ճանապարհի մաքսային կետ]]
Արևելքից արևմուտք ճանապարհորդության ընթացքում մետաքսը և համեմունքները անցել են տասնյակ ձեռքերով: Դրա կապակցությամբ պատմաբաները պատմում են հիմնականում ապրանքների և [[տեխնոլոգիա]]ների ճանապարհորդություների մասին, ոչ թե մարդկանց: Տեղափոխության համար հիմնականում օգտագործում էին [[ուղտեր]]: Ուղտերի քանակը քարավաներում կազմում էր 3ից մինչև 300:<ref name="bbc">[http://www.bbc.co.uk/programmes/b00p315t BBC Radio 4 - In Our Time, The Silk Road<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> Благодаря интенсивной торговле в [[Танская империя|Танской державе]] сформировалась мода на среднеазиатские наряды и изделия.<ref name="bbc" />
IV—IX դարերում համաշխարհային առևտուրների ցանցը աջակցում էին [[սողդեր]]ը հյուսիսում և [[հրեաներ]]ը՝ հարավում: [[Սողդերեն]]ը դառնում է միջգային շբման լեզու, օրինակ՝ [[բուդդիզմ]]ի սուրբ գրությունները թարգմանվում էին [[սանսկրիտ]]ից [[չիներեն]] հենց սողդերենով: Ներքին կազմակերկմանում որոշակի լուս է սփռում սողդական առևտրին՝ նամակներն են, որոնք թողվել են վաճառակներից մեկի պայուսակի մեջ Դունխուանում:<ref name="bbc"/>
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Գրականություն ==
* [http://russian.irib.ir/tematicheskie-programi/raznie-cuzheti/item/123522 Становление Великого шёлкового пути в системе трансцивилизационного взаимодействия народов Евразии]
* Экономическая история: хрестоматия под редакцией А. Д. Кузьмичева и С. К. Никитиной
* ''Мамлева Л. А.'' [http://archaeology.kiev.ua/pub/mamleyeva.htm Становление Великого шёлкового пути в системе трансцивилизационного взаимодействия народов Евразии] // Vita Antiqua. 1999. № 2. С. 53—61.
* Скрипкин А. С. [http://klio.3dn.ru/publ/17-1-0-80 Великий шелковый путь в истории Юга России]
{{ՀՍՀ}}
| |||