«Հասան-Ջալալյաններ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
No edit summary |
չ Stepan Hasan-Jalalyan (քննարկում) մասնակցի խմբագրումները հետ են շրջվել Hayk.arabaget մասնակցի վ... |
||
Տող 2.
|անուն = Հասան-Ջալալյաններ
|բնօրինակ = Հասան-Ջալալյաններ
|զինանշան =[[Պատկեր:Hasan-Jalal coat of arms.gif|260px|Հասան-Ջալալյանների զինանշանը]]
|դրոշ =[[Պատկեր:Flag of Hasan-Jalalians.svg|260px|Հասան-Ջալալյանների դրոշը]]
|երկիր = [[Մեծ Հայք]], [[Արցախ (նահանգ)|Արցախ]] նահանգ
|տիրույթ = [[Խաչեն]], [[Վարանդա]], [[Դիզակ]], [[Գյուլիստան]], [[Ջրաբերդ]]
|ծագում = [[Առանշահիկներ]]ից,<br />նաև՝ [[Բագրատունիներ]]ից<br />և [[Արծրունիներ]]
|տիտղոսներ = [[Գանձասարի կաթողիկոսություն|Գանձասարի կաթողիկոս]], [[Խաչենի իշխանություն|Արցախի իշխան]]
|ներկա առաջնորդ =
|հիմնադիր = [[Ջալալ Ա|Հասան-Ջալալ Դոլա]]
Տող 43 ⟶ 45՝
Իշխանների հայտնի ամրություններից էին [[Խոխանաբերդ]]ը, [[Դարպասներ]]ը, [[Կաչաղակաբերդ]]ը, [[Վանք (Մարտակերտի շրջան)|Վանքաշեն]]ը։ Հոգևոր կառույցներից հայտնի էին [[Գանձասար]]ը, Մեծառանից Սուրբ [[Հակոբավանք]]ը, Հուրեկը ([[Հոռեկա վանք|Հոռեկ]]), Ջրվշտիկը ([[Ջրվշտիկի վանք|Եղիշե առաքյալի վանքը]]), ուշ միջնադարում՝ նաև [[Երից Մանկանց|Երիցմանկունք]]ը։
Հասան-Ջալալյանների իշխանությունը 13-րդ դարի սկզբին ընդգրկվում է [[Վրաց թագավորություն|Վրաց թագավորության]] սահմաններում՝ որպես [[Զաքարյան իշխանապետություն|Զաքարյան իշխանապետության]] արևելյան սահմանագավառ։ Տոհմի հիմնադիր [[Հասան-Ջալալ Դոլա]]ն «Հայոց Արևելից Կողմանց» ([[Արցախ (նահանգ)|Արցախ]], [[Ուտիք]]) գահերեց իշխանն էր, [[Խաչենի իշխանություն|Խաչենի]] մեծ իշխան Վախթանգ Բ Տանգիկի և [[Սարգիս Զաքարյան]]ի դուստր Խորիշահի որդին։ 1214 թվականից նա ժառանգում է Ներքին Խաչենի իշխանությունը, դարձել է Արցախի ու հարակից հայկական մյուս շրջանների գահերեցը։
Հասան-Ջալալը [[Կիլիկյան Հայաստանի թագավորություն|Կիլիկյան Հայաստանի]] թագավոր [[Հեթում Ա]]-ի (1226-1270) հետ 2 անգամ մեկնել է [[Մոնղոլական կայսրություն|Մոնղոլական կայսրության]] մայրաքաղաք [[Կարակորում]]՝ մեծ խանի մոտ, և Հայաստանի համար ձեռք բերել արտոնություններ։ Սակայն 1260 թվականին միացել է մոնղոլների դեմ [[Վրաց թագավորություն]]ում բռնկված ապստամբությանը, որի ճնշումից հետո Արղուն խանի հրամանով սպանվել է<ref>[http://www.encyclopedia.am/pages.php?bId=2&hId=1432 Հասան-Ջալալյաններ, Հայկական հանրագիտարան]</ref>։
Ավելի ուշ Հասան-Ջալալյանների տիրույթներին են միացել [[Դոփյաններ]]ի կալվածքները՝ [[Ծար (գավառ)|Ծար]] գավառը, որը հայտնի է դարձել որպես «Վերին Խաչեն»։
Տող 68 ⟶ 71՝
== Զինանշան ==
Հասան-Ջալալ Դոլայի հոր՝ Վախթանգ Տանգիկի և մոր՝ Խորիշահ Բագրատունու կտակի համաձայն կառուցած [[Գանձասար]]ի եկեղեցու հյուսիսային մուտքի վրա քանդակված են իրար դեմ-հանդիման քայլող երկու առյուծներ։ Աջակողմյան առյուծի ոտքերի մոտ ուղեցույց-լուսատու վեցաթև աստղ է՝ հավերժության խորհրդանշանով։ Առյուծն ու արծիվը հաճախ են պատահում ինչպես այս, այնպես էլ միջնադարի հայկական այլ իշխանական ու թագավորական տների ([[Բագրատունիներ]], [[Սյունիներ]], [[Մամիկոնյաններ]], [[Պահլավունիներ]], [[Վաչուտյաններ]], [[Դոփյաններ]] և ուրիշներ) զինանշաններին ու դրոշներին։
[[Պատկեր:Gandzasar 112.JPG|մինի|300px|ձախից|Առյուծներ Գանձասարի պատին]]
Առյուծների պատկերներով է զարդարված նաև Հասան-Ջալալյանների տոհմական պատկանելության գորգերը, որոնք հայտնի են որպես «Առյուծագորգ»։ Դրանցից որոշները մինչ այժմ պահպանվում են։
Տոհմի զինանշանի պատկերներն ընտրվել են Գանձասարի քանդակ-պատկերները<ref>[http://www.gandzasar.am/gandzasar.am/zin.html Հասան-Ջալալյան տոհմի զինանշանը]</ref>՝
::::::::::::::# Առյուծներ՝ հյուսիսային կողմի մուտքի դռան վերևում
::::::::::::::# Խաչ՝ հարավային կողմում
::::::::::::::# Աղավնաբազե (արծիվ)՝ հյուսիս-արևելյան կողմ
::::::::::::::# Վեցաթև աստղ՝ առյուծների մոտ, Ջալալ Ա-ի գերեզմանաքարի վրա և արևմտյան կողմում
::::::::::::::# Չորս անվանատառեր (Հասան - Ջալալ - Իշխան - Խաչենի)՝ Հասան Ջալալ Դոլայի անձնական օգտագործման սուրի երախակալի վրա (Ռուսական թանգարան, [[Սանկտ Պետերբուրգ]])
::::::::::::::# Արև՝ Ջալալ Դոլայի գերեզմանաքարին
Հանդիպում է տոհմի երկու դրոշ, որոնցից մեկը պատկերված է կարմիր, խաչաձև՝ չորս կողմերում գրված ՏՐ (Տեր) ԱԾ (Աստված) ՀՍ (Հիսուս) ՔՍ (Քրիստոս)՝ Հասան-Ջալալ Դոլայի պետական խորհրդանիշը։ Այն նման է [[Վրաց թագավորություն|Վրաց թագավորության]] դրոշին, որի սահմաններում ստեղծվել էր [[Խաչենի իշխանություն]]ը։ Մեկ այլ տարբերակ պատկերում է խաչ՝ դրոշի աջ կողմում։
== Իշխանության մասնատում ==
Տող 105 ⟶ 120՝
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.gandzasar.am Հասան-Ջալալյանների պաշտոնական կայք]
* [http://s2w.hbz-nrw.de/ulbbn/content/titleinfo/2478499 Հասան-Ջալալյան Եսայի. Պատմություն Աղվանից]
* [http://www.historyofarmenia.am/download.php?pdf=1._Xacheni_ishxanutyun@_X-XVI_darerum.pdf&id=117 Ուլուբաբյան, Բագրատ. Խաչենի իշխանությունը X-XVI դարերում]
| |||