«Մեծ Լճեր»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
չ վերջակետների ուղղում, փոխարինվեց: մ: → մ։ oգտվելով ԱՎԲ
No edit summary
Տող 1.
{{coord|display=title|45|0|0|N|84|0|0|W|type:waterbody_region:CA}}
[[Պատկեր:Great Lakes 1from space crop labeled.PNGjpg|մինիthumb|right|300px|Մեծ Լճերը, տեսարան արբանյակից (2000 թվականի ապրիլի 24)]]
'''Մեծ Լճեր''' ({{lang-en|Great Lakes}}; {{lang-fr|Grands Lacs}}), քաղցրահամ լճերի համակարգ [[Հյուսիսային Ամերիկա]]յում, [[ԱՄՆ]]-ի և [[Կանադա]]յի տարածքում ([[Միչիգան լիճ]]ը ամբողջությամբ գտնվում է ԱՄՆ-ի տարածքում, մյուս լճերի և դրանք միացնող կարճ գետերի միջով անցնում է սահմանը ԱՄՆ-ի և Կանադայի միջև) <ref>Великие озёра — статья из Большой советской энциклопедии (3-е издание). О. А. Спенглер</ref>: Ներառում է մի շարք խոշոր և միջին ջրամբարներ, որոնք միացված են [[գետ]]երով և [[նեղուց]]ներով: Մեծ Լճերի համակարգի մեջ են մտնում [[Վերին լիճ|Վերին]], [[Հուրոն լիճ|Հուրոն]], [[Միչիգան լիճ|Միչիգան]], [[Էրի լիճ|Էրի]] և [[Օնտարիո լիճ|Օնտարիո]] լճերը, սակայն երբեմն համակարգի մեջ ներառում են նաև [[Սենտ Կլեր լիճ|Սենտ Կլեր]] լիճը: Դրանք գոյացնում են Երկրի ամենամեծ քաղցրահամ լճերի խումբը (ընդհանուր մակերեսը 244 106 կմ², ընդհանուր ծավալը՝ 22 671 կմ³), պարունակում է աշխարհի քաղցրահամ ջրի 21%-ը (և Հյուսիսային Ամերիկայի քաղցրահամ ջրի պաշարների 84 %-ը)<ref>{{cite web|url=http://www.epa.gov/glnpo/basicinfo.html|title=Great Lakes&nbsp;– U.S. EPA|publisher=Epa.gov|date=2006-06-28|accessdate=2011-02-19|archiveurl=http://www.webcitation.org/6GWIWAhWt|archivedate=2013-05-11}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.glsc.usgs.gov/|title=LUHNA Chapter 6: Historical Landcover Changes in the Great Lakes Region|publisher=Biology.usgs.gov|date=2003-11-20|accessdate=2011-02-19|archiveurl=http://www.webcitation.org/6GWIWydSo|archivedate=2013-05-11}}</ref><ref>{{cite book|first=Fereidoun|last=Ghassemi| year=2007|title=Inter-basin water transfer| publisher=Cambridge, Cambridge University Press|isbn=0-521-86969-2 }}</ref>: Դրանց հետ կապված են մի քանի միջին լճեր, որոնցից կարևորներն են համարվում՝ [[Սենտ Մերիս]], [[Մանիտու]], [[Նիպիգոն]], [[Նիպիսինգ]] լճերը: Լճերը պատկանում են [[Ատլանտյան օվկիանոս]]ի ավազանին, հոսքը կատարվում է [[Սուրբ Լավրենտիոս]] գետով:
 
== Աշխարհագրություն ==
'''Մեծ Լճեր''' ({{lang-en|Great Lakes}}; {{lang-fr|Grands Lacs}}), քաղցրահամ լճերի կուտակում [[Հյուսիսային Ամերիկա]]յում, [[ԱՄՆ]]-ում և [[Կանադա]]յում։ Ընդհանուր մակերեսը կազմում է 245,2&nbsp;հազար.&nbsp;կմ², ջրի քանակը` 22,7&nbsp;հազար&nbsp;կմ³: Մեծ Լճերն են` [[Վերին լիճ]], [[Հուրոն լիճ]], [[Միչիգան լիճ]], [[Էրի լիճ]] և [[Օնտարիո լիճ]]: Լճերը պատկանում են [[Ատլանտյան օվկիանոս]]ի ավազանին։
=== Ընդհանուր տեղեկություններ ===
[[Պատկեր:Great Lakes 1.PNG|մինի|ձախից|Մեծ Լճերը]]
Մեծ Լճերը մտնում են Երկրի քաղցրահամ ջրի ամենախոշոր կուտակումների թվի մեջ: Այդ լճերի հետ կարող է մրցակցել միայն [[Բայկալ լիճ|Բայկալ]]ը, ինչպես նաև [[Գրենլանդիա]]յի և [[Անտարկտիդա]]յի [[սառցադաշտ]]երը: Դրանք իրար հետ կապված են գետերով և ջրանցքներով, և այդ պատճառով ջուրը հոսում է մեկ լճից և թափվում մյուսը: Վերին լիճը համարվում է աշխարհի ամենախոշոր քաղցրահամ լիճը, իսկ Օնտարիո լիճը [[Եվրոպա]]յի [[Լադոգա լիճ|Լադոգա լճից]] ավելի մեծ է: Մեծ Լճերի միջին խորությունը՝ լինելով ոչ շատ մեծ, գերազանցում է [[Բալթիկ ծով|Բալթիկ]] և [[Հյուսիսային ծով]]երի միջին խորությունը:
 
Ջրափնյա գծի երկարությունը (կղզիների հետ միասին) կազմում է մոտ 18 հազար կմ: Ընդհանուր մակերեսը՝ 244 106 կմ², ավազանի մակերեսը՝ 768 հազար կմ² (ներառյալ լճերի մակերեսը), ընդհանուր ծավալը՝ 22 671 կմ³, չորս լճերի խորությունը գերազանցում է 200 մետրը և միայն Էրի լճի խորությունը կազմում է 64 մետր, իսկ Սենտ Կլեր լճի խորությունը կազմում է ընդամենը 8 մետր: Ամենախոշոր և ամենախորը լիճը Մեծ Լճերի թվում Վերին լիճն է, իսկ ամենափոքրը՝ Սենտ Կլեր լիճն է:
 
Մեծ Լճերի մեջ թափվում են բազմաթիվ ոչ մեծ գետեր, հոսքը լճերից կատարվում է [[Սուրբ Լավրենտիոս]] գետի միջոցով, որը սկիզբ է առնում Օնտարիո լճից և թափվում է Ատլանտյան օվկիանոսի մեջ, ջրի միջին ծախսը ակունքի մոտ կազմում է 6637 մ³/վ<ref>
{{книга
|автор =Stanley J. Bolsenga, Charles E. Herdendorf
|часть =
|заглавие = Lake Erie and Lake Saint Clair Handbook
|место =
|издательство =Wayne State University Press
|год =1993
|страницы =67
|isbn = 978-0-8143-2470-7}}</ref>:
 
{| class="wikitable" style="text-align: center" cellpadding="5px"
|-
! Լիճ
![[Սենտ Կլեր (Մեծ Լճեր)|Սենտ Կլեր]]
![[Օնտարիո լիճ]]
![[Էրի լիճ]]
![[Միչիգան լիճ]]
![[Հուրոն լիճ]]
![[Վերին լիճ]]
|-
! Մակերևույթի մակերեսը
| 1 114 կմ²
| 19 000 կմ²
| 25 700 կմ²
| 58 000 կմ²
| 59 600 կմ²
| 82 400 կմ²
|-
! Ծավալը
| 3,4 կմ³
| 1640 կմ³
| 480 կմ³
| 4900 կմ³
| 3540 կմ³
| 12 000 կմ³
|-
! Բարձրությունը ծովի մակարդակից
| 175 մ
| 75 մ
| 174 մ
| 176 մ
| 176 մ
| 186 մ
|-
! Միջին խորությունը
| 3,4 մ
| 86 մ
| 19 մ
| 85 մ
| 59 մ
| 147 մ
|-
! Առավելագույն խորությունը
| 8 մ
| 246 մ
| 64 մ
| 281 մ
| 230 մ
| 406 մ
|-
! Հիմնական բնակավայրերը
| [[Դետրոյթ]]<br />[[Ուինդսոր]]
| [[Համիլտոն (Օնտարիո)| Համիլտոն, Օնտարիո]]<br />[[Քինգսթոն (Օնտարիո)|Քինգսթոն, Օնտարիո]]<br />[[Օշավա|Օշավա, Օնտարիո]]<br />[[Ռոչեստեր (Նյու Յորք)|Ռոչեստեր, Նյու Յորք]]<br />[[Տորոնտո|Տորոնտո, Օնտարիո]]<br />[[Միսսիսոգա|Միսսիսոգա, Օնտարիո]]
| [[Բուֆֆալո|Բուֆֆալո, Նյու Յորք]]<br />[[Քլիվլենդ (Օհայո)| Քլիվլենդ, Օհայո]]<br />[[Էրի (Փենսիլվանիա)|Էրի, Փենսիլվանիա]]<br />[[ Թոլեդո, Օհայո]]
| [[Չիկագո|Չիկագո, Իլինոյս]]<br />[[Գերի (Ինդիանա)| Գերի Ինդիանա]]<br />[[Գրին Բեյ|Գրին Բեյ, Վիսկոնսին]]<br />[[Միլուոքի|Միլուոքի, Վիսկոնսին]]
| [[Սարնիա (Օնտարիո)|Սարնիա, Օնտարիո]]<br />[[Փորտ Հուրոն|Փորտ Հուրոն, Միչիգան]]<br />[[Բեյ Սիթի|Բեյ Սիթի, Միչիգան]]
| [[Դուլութ|Դուլութ, Մինեսոտա]]<br />[[Սու Սենտ Մարի (Օնտարիո)|Սու Սենտ Մարի, Օնտարիո]]<br />[[Թանդեր Բեյ (Օնտարիո)| Թանդեր Բեյ, Օնտարիո]]<br />[[Մարքետ (քաղաք)|Մարքետ, Միչիգան]]
|}
 
[[Ռոդ Այլենդ]]ի համալսարանի երկրաբան Ջոն Քինգի կարծիքով, ջրի մակարդակը զգայուն է [[կլիմա]]յի փոփոխության հանդեպ և ավելի շատ կարող է փոփոխվել [[21-րդ դար]]ում<ref>{{cite web|url=http://www.sciencedaily.com/releases/2009/01/090113101122.htm|title=Great Lakes Water Levels Sensitive To Climate Change|accessdate=2010-04-14|date=2009-01-14|publisher=Science Daily|accessdate=|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/6GWIZevXh|archivedate=2013-05-11}}</ref>:
 
[[2013]] թվականի հունվարին թարմացվել է Միչիգան և Հուրոն լճերի ռեկորդային ցածր ջրի մակարդակը (սկսած կանոնավոր դիտարկումների պահից, [[1918]] թվական), (մինչ այդ նվազագույնը գրանցվել է [[1964]] թվականի մարտին), առավելագույն մակարդակից մոտ 2 մետր ցածր ([[1986]] թվականի հոկտեմբեր): Դրա պատճառները մի քանիսն են՝ հողահանման աշխատանքներ, [[օգտակար հանածոներ]]ի արդյունահանում, հողերի [[էրոզիա]]<ref>[http://www.jsonline.com/news/wisconsin/lakes-michigan-huron-hit-record-low-level-dq8loc2-189903561.html Lakes Michigan, Huron hit record low water level]</ref>:
 
=== Կղզիներ ===
[[Պատկեր:Great Lakes 1.PNG|thumb|right|200px|Մեծ Լճերի սխեմայական քարտեզ]]
Մեծ Լճերի տարածքում գտնվում են մոտ 35 000 [[կղզի]]ներ<ref>
{{книга
|автор =Tom Bennett
|часть =
|заглавие =State of the Great Lakes: 1997 Annual Report
|оригинал =
|ссылка =http://books.google.com/books?id=uN2nhumNsiAC&pg=PA1991-IA7
|место =
|издательство =DIANE Publishing
|год =1999
|страницы =
|isbn = 978-0-7881-4358-8}}
</ref>: Դրանցից ամենախոշորներն են՝ Հուրոն լճում գտնվող [[Մանիտուլին]] կղզին, աշխարհի ամենամեծ կղզին, որը գտնվում է քաղցրահամ լճում: Կղզու ներսում կա սեփական լիճ՝ [[Մանիտու]], որի ներսում կան մի քանի կղզիներ<ref>
{{книга
|автор = Gary A. Dunn
|часть =
|заглавие = Insects of the Great Lakes Region
|оригинал =
|ссылка = http://books.google.com/books?id=HWHXdlPF-7cC&pg=PA3
|место =
|издательство = University of Michigan Press
|год = 1996
|страницы =
|isbn = 978-0-472-06515-8}}
</ref>: Մյուս խոշոր կղզին՝ Վերին լճում գտնվող [[Այր Ռոյալ]] կղզին է:
 
== Կլիմա ==
Մեծ Լճերի կլիման չափավոր խոնավ է, նման է [[Միջին Բալթիկա]]յի կլիմային: Մեծ Լճերի շրջանին բնորոշ են եղանակային կտրուկ տատանումներ: Դա պայմանավորված է նրանով, որ մոտակայքում գտնվում են ցուրտ [[Հուդզոնի ծոց]]ը հյուսիսում և շատ տաք [[Մեքսիկական ծոց]]ը հարավում: Առավել փոփոխական սեզոնը ձմեռն է, այն ձնառատ է, դիտվում է [[ցիկլոն]]ների ակտիվ գործունեություն: Մեծ Լճերի տարածք հաճախ ներթափանցում են նաև [[Արկտիկա|արկտիկական]] սառը հոսանքներ, որոնք սառնամանիքներ են առաջացնում: Ձմռանը առաջինը սառչում է Վերին լիճը, հետո Հուրոն և Միչիգան լճերը, իսկ վերջին հերթին՝ Էրի լիճը: Ամառը զով է, այն ինչպես և ձմեռը, փոփոխական է, հաճախակի անձրևներով և ուժեղ քամիներով: Աշունը լավագույն սեզոնն է Մեծ Լճերի տարածքում<ref>Гусаков, Петрова, 1987, с. 28—30</ref>:
 
== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ}}
 
{{Մեծ լճեր}}
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Մեծ_Լճեր» էջից