|
[[Պատկեր:Kyrgyzská jurta, Song-köl.jpg|մինի|Ղրղզական յուրդ]]
'''Յուրդ''', մոնղոլական ու թուրքական քոչվորների [[կարկաս]]ային թաղեվրան:թաղեվրան։
== Անվան ստուգաբանություն ==
Թուրքական «յուրդ» (jurt) բառի ամենալայն իմաստը «ժողովուրդն» է, ինչպես նաև «արոտավայրը»: [[Ղրղզերեն]]ում և [[ղազախերեն]]ում «աթա-յուրդ» բառը նշանակում է հայրենիք, բառացիորեն՝ հոր տուն:տուն։ Ժամանակակից մոնղոլերենում «յուրդ» բառը հոմանիշ է «տուն» բառին:բառին։
== Պատմություն ==
Յուրդը հայտնվել է ուշ բրոնզեդարյան շրջանում՝ Ք. ա. 12-9-րդ դարերում:դարերում։ Որոշ պատմաբանների կարծիքով՝ այն նման է անդրոնովյան տներին:տներին։ Բայց վերջիններս գերանային խրճիթներ էին. այդ իսկ պատճառով այս տեսակետը արժանահավատ չէ:չէ։ Հնարավոր է, որ յուրդը առաջացել է ավելի ուշ՝ մոտ Ք. ա. 8-5-րդ դարերում:դարերում։ Յուրդը հայտնի է խուննու ցեղերի ժամանակներից:ժամանակներից։
Թուրքական և մոնղոլական ցեղերի յուրդի կառուցվածքը մի փոքր տարբեր է:է։ Թուրքմենական յուրդերն ունեն երկպատյան փայտե դռներ:դռներ։ Ղազախական և ղրղզական յուրդերը փայտե դռների փոխարեն ունեն թաղիքե դռներ:դռներ։ Ղազախական յուրդերը տափաստանային քամիներից պաշտպանվելու նպատակով ավելի ցածր են ղրղզականից:ղրղզականից։ Մոնղոլական, բուրիաթական և տուվինյան յուրդերը ուղիղ առաստաղ ունենալու պատճառով ավելի ցածր են:են։ Քոչվորների շարժական տների մասին որոշ պատկերացումներ են տալիս հին ժայռապատկերները:ժայռապատկերները։ Օրինակ՝ ղազախական Ալիբայ գյուղի շրջակայքում հայտնաբերվել են յուրդի պատկերներ, որոնցում այն հստակ բաժանված է աջ և ձախ, կանանց և տղամարդկանց համար նախատեսված մասերի:մասերի։
Այժմ յուրդերը նախատեսված են նաև զբոսաշրջային հանգստի համար:համար։ Նման դեպքում նրանք կարող են շքեղ կահավորում ունենալ<ref name="test">
[http://archangel-group.ru/nedorogoj_otdyh_v_yurtah Отдых в юртах]
</ref>:
== Կառուցվածք ==
[[Պատկեր:Montage d'une yourte murs.jpg|մինի|Յուրդի փայտե կարկաս]]
Յուրդը իր հարմարավետությամբ լիովին բավարարում է քոչվորների պահանջները<ref>[https://ru.wikisource.org/wiki/%D0%AD%D0%A1%D0%91%D0%95/%D0%AE%D1%80%D1%82%D0%B0 Յուրդի մասին վիքիքաղվածքում {{ref-ru}}]</ref>: Այն մեկ ընտանիքի ուժերով հեշտ հավաքվում է մեկ ժամվա ընթացքում, հեշտությամբ տեղափոխվում է ուղտերով, ձիերով կամ մեքենաներով:մեքենաներով։ Նրա թաղիքե ծածկը պաշտպանում է անձրևից, քամուց և ցրտից:ցրտից։ Գմբեթաձև ծածկի վերևում բացված անցքից թափանցում էր լույսը և հնարավորություն էր տալիս ներսում օջախ ունենալու:ունենալու։
Յուրդի հիմնական մասերն են կերեգեն (ցանցավոր ծալովի պառեր), ուուկը (առաստաղը կազմող բևեռներ), [[տունդյուկ]]ը (գմբեթաձև առաստաղի բևեռները միացնող շրջան), կոշման (ամբողջ կառույցը ծածկող հարամարանք):
Յուրդը այսօր էլ հաճախ օգտագործում են [[Ղազախստան]]ի, [[Ղրղզստան]]ի, [[Մոնղոլիա]]յի անասնապահները:անասնապահները։ Յուրդի առանձնահատկությունն այն է, որ լուսավորությունն ու օդափոխությունը հեշտ կարգավորվում են:են։ Ծուխը դուրս է գալիս տյունդյուկից, որը ծառայում է նաև որպես լուսավորման աղբյուր:աղբյուր։ Գիշերը տյունդյուկը հեշտությամբ ծածկվում է (բավական է քաշել ճոպանը)՝ պահպանելով ջերմությունը:ջերմությունը։ Շոգին բարձրացվում է յուրդի վրայի ծածկոցը, և մնում են ցանցավոր պատերը, որը ստվերում նստելու հնարավորություն է ընձեռում:ընձեռում։
Յուրդի հանդիսավոր տեղը, ուր նստեցնում են հարգարժան հյուրերին, մուտքի դիմաց է:է։
Մոնղոլական յուրդը, որպես կանոն, առանցքով ձգված է հյուսիսից հարավ:հարավ։ Մուտքը հարավային կողմից է:է։ Հյուսիսային մասում գտնվում է աստվածների պատկերներով զոհասեղանը<ref>Ն. Ժուկովսկայա, Քոչվորական մշակույթի ճակատագիրը. Պատմվածքներ Մոնղոլիայի և մոնղոլների մասին, Մոսկվա, 1990 թվական, էջ 7</ref>: Կենտրոնում կրակատեղին է:է։
Ներսից յուրդը բաժանվում է երկու մասերի. մոնղոլների մոտ հարավը նախատեսված է կանանց, հյուսիսը՝ տղամարդկանց համար:համար։ Տղամարդկանց մասում՝ դռան մոտ գտնվող, գտնվում է տանտիրոջ մահճակալը, ինչպես նաև զենքերը, [[թալիսման]]ները:
== Յուրդերը զբոսաշրջության մեջ ==
Կենտրոնական Ասիայում զբոսաշրջությունը զարգացնելու համար շատ ժողովուրդներ խթանում են յուրդային զբոսաշրջությունը:զբոսաշրջությունը։ Զբոսաշրջիկները, օրինակ, կարող են որոշ ժամանակ ապրել քոչվորական թաղեվրանում:թաղեվրանում։ Զբոսաշրջության այս տեսակը կոչվում է ջայլո-զբոսաշրջություն (ղրղզերեն ջայլո՝ մարգագետին, լեռնային արոտավայր): Շատ քաղաքներում կարելի է տեսնել ռեստորաններ՝ բնական յուրդերի ոճով:ոճով։
== Յուրդը ճարտարապետության մեջ ==
[[Ալմա Աթա]]յում յուրդի տոսք ունեն «Աուլ» ռեստորանը, կրկեսի շենքը, մշակութային այլ շինություններ:շինություններ։
== Պատկերասրահ ==
| 