«Ռազմական գործ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
No edit summary
վիքիֆիկացում, կետադրական, փոխարինվեց: → (9) oգտվելով ԱՎԲ
Տող 12.
''Ռազմական գործը'' հասարակության մեջ սկսել է մշակվել այնպես, ինչպես և մարդականց բոլոր մնացած զբաղմունքները, որոնք ուղղված են, նախ և առաջ, կենսականորեն կարևոր այնպիսի գործառույթների պահպանմանը, ինչպիսիք են կյանքի, տոհմի, ազատության պահպանումը:
 
Այս կամ այն պետությունում կամ հասարակությունում, որոշակի պատմական դարաշրջանում ''ռազմական գործի'' կազմի, զարգացման և բովանդակության վրա ազդել են բազմաթիվ գործոններ, նախ և առաջ այնպիսիք, ինչպիսիք են պետության սոցիալական և քաղաքական կարգը, արդյունաբերական արտադրության զարգացման մակարդակը, գիտության և կրթության զարգացման մակարդակը, բնակչության մշակութային ավանդույթները, պետությունում հասարակության հոգևոր վիճակը: Ընդհանուր առմամբ ''ռազմական գործի'' բովանդակությունը, զարգացման և կատարելագործման հիմնական ուղղությունները ցանկացած պետությունում ունեն ընդհանուր գծեր, որոնք բխում են համաշխարհային զարգացման օբյեկտիվ օրինաչափություններից: Դրա հետ միասին նրանք ունեն նաև էական տարբերություններ, որոնք պայմանավորված են պետության աշխարհագրական դիրքով, ազգաբնակչությամբ, տնտեսական գործունեությամբ, արտաքին սպառնալիքների բնույթով:
 
''Ռազմական գործն'' սկսում է էական դեր խաղալ շատ էթնո-մշակութային կազմավորումների սոցիալ-քաղաքական կյանքում զանազան պատճառներով. դա պայքար էր կենսական տարածության համար, տարծաքի համար, կամ էլ ''ռազմական գործը'' դառնում էր գործունեության տեսակ, որի դեպքում հնարավոր էր դառնում այս կամ այն մշակութա-պատմական ընդհանրության բարօրության աճը (կամ համենայն դեպս, այդ ընդհանրության մի մասի բարօրության աճը), նաև եղել է եկամտի աղբյուր և վերջապեսէ գոյատևման միջոց՝ [[էթնոս]]ի համար ծայրահեղ իչրավիճակներում:
 
[[Հին Եգիպտոս]]ում, [[Հին Հունաստան]]ում, [[Հին Հնդկաստան|Հին Հնդկաստանում]]ում, [[Հին Չինաստան]]ում, իսկ ապա և [[Հին Հռոմ]]ում հայտնվել են ''ռազմական գործի'' վերաբերյալ տեսական աշխատություններ, որոնց առանձին դրույթներն առ այսօր չեն կորցրել իրենց կարևորությունը:
 
== Հայաստանում, Ռուսաստանում և ԱՊՀ երկրներում ==
Տող 24.
* '''[[Ռազմական շինարարություն]]''' կամ բանակաշինություն<ref name=autogenerated1 /> — այսինքն՝ ռազմական գործի այն մասը, որը ներառում է աշխարհում և տվյալ երկրում ներքին ու արտաքին պայմաններին համապատասխան պետության զինված ուժերի կառուցման (կազմավորման և բարեփոխման), գործընթացը, պետության ռազմական կազմակերպության ստեղծման ու կատարելագործման տնտեսական, սոցիալ-քաղաքական, ռազմական և այլ փոխկապակցված միջոցառումները.
* '''[[Ռազմական կառավարում]]'''<ref name=autogenerated1 /> — այսինքն՝ պետության կառավարման այն բաղկացուցիչ մասը, որը վերաբերում է խաղաղ և ռազմական ժամանակ զինված ուժերի, զորքերի, ուժերի նախապատրաստմանը և կառավարմանը և բնակչության նախապատրաստմանը պատերազմի պարագայում.
** [[Ռազմական կառավարում]] (զորքերի կառավարում, ուժերի կառավարում).
** Բնակչության ռազմական պատրաստություն.
*** [[Նախնական ռազմական պատրաստություն]].
Տող 36.
** '''[[Ռազմական արտադրություն]]'''<ref>м), հոդված 71, գլուխ 3, բաժին առաջին, Ռուսաստանի սահմանադրություն</ref> — պետության արտադրության (արդյունաբերության) բնագավառ, որը հանդիսանում է այն բոլոր գիտահետազոտական, փորձարարական հիմնարկությունների, կազմակերությունների և արտադրական [[ձեռնարկություն]]ների ամբողջությունը, որոնք կատարում են պետության զինված ուժերի և այլ ուժային կառույցների համար սպառազինության, ռազմական և հատուկ տեխնիկայի ու այլ գույքի մշակում, փորձարկում, արտադրություն և ուտիլիզացում.
* '''[[Զինված ուժերի թիկունք]]''' — պետության զինված ուժերի բաղկացուցիչ այն մասը, որն ապահովում է զինված ուժերի դրված խնդիրները.
* '''[[Ռազմարվեստ (ռազմական արվեստ)]]'''<ref name=autogenerated1 /> — ցամաքում, ծովում և մերձերկրյա տարածությունում ռազմական գործողությունների, մարտական գործողությունների նախապատրաստման և վարման տեսությունն ու պրակտիկան է, ռազմական գործի բաղկացուցիչ մասը<ref name="ReferenceA"/>. Ռազմարվեստի տեսությունը ռազմական գիտության մասն է: Ռազմարվեստն ընդգրկում է ռազմավարությունը, օպերատիվ արվեստը մարտավարությունը, որոնք սերտ կապված են միմյանց: Ռազմարվեստի հիմնական դրույթներն արտահայտվում են իր սկզբունքներում, որոնք ընդհանուր են թե՛ ռազմավարական, թե՛ օպերատիվ և թե՛ մարտավարական մասշտաբի ռազմական գործողությունների համար, քանզի նրանցում իրենց արտահայտությունն են գտնում պատերազմի և զինված ուժերի օբյեկտիվ օրենքների գործնական կիրառման ուղիները: Ռազմարվեստի վիճակը կախված է պետությունում ռազմական գործի, պաշտպանական արտադրության և զինված պայքարի միջոցների զարգացման մակարդակից, պետության հասարակարգի բնույթից: Ռազմարվեստի զարգացման վրա ազդեցություն են գործում պատմական և ազգային առանձնահատկությունները, աշխարհագրական պայմանները և ռազմական տնտեսությունը:
 
* '''[[Ռազմարվեստ (ռազմական արվեստ)]]'''<ref name=autogenerated1 /> — ցամաքում, ծովում և մերձերկրյա տարածությունում ռազմական գործողությունների, մարտական գործողությունների նախապատրաստման և վարման տեսությունն ու պրակտիկան է, ռազմական գործի բաղկացուցիչ մասը<ref name="ReferenceA"/>. Ռազմարվեստի տեսությունը ռազմական գիտության մասն է: Ռազմարվեստն ընդգրկում է ռազմավարությունը, օպերատիվ արվեստը մարտավարությունը, որոնք սերտ կապված են միմյանց: Ռազմարվեստի հիմնական դրույթներն արտահայտվում են իր սկզբունքներում, որոնք ընդհանուր են թե՛ ռազմավարական, թե՛ օպերատիվ և թե՛ մարտավարական մասշտաբի ռազմական գործողությունների համար, քանզի նրանցում իրենց արտահայտությունն են գտնում պատերազմի և զինված ուժերի օբյեկտիվ օրենքների գործնական կիրառման ուղիները: Ռազմարվեստի վիճակը կախված է պետությունում ռազմական գործի, պաշտպանական արտադրության և զինված պայքարի միջոցների զարգացման մակարդակից, պետության հասարակարգի բնույթից: Ռազմարվեստի զարգացման վրա ազդեցություն են գործում պատմական և ազգային առանձնահատկությունները, աշխարհագրական պայմանները և ռազմական տնտեսությունը:
 
* '''[[Ռազմական գիտություն]]''', [[ռազմագիտություն]]<ref name=autogenerated1 />  կամ գիտություն պատերազմի մասին — [[գիտություն|գիտության]] մի բնագավառ է, որն իրենից ներկայացնում է պետությունների, պետությունների դաշնախմբերի կամ դասակարգերի կողմից՝ քաղաքական նպատակներին հասնելու համար պատերազմի նախապատրաստման և վարման վերաբերյալ գիտելիքների համակարգ. ռազմական գիտությունը հանդիսանում է ռազմական գործի բաղկացուցիչ մասերից մեկը.
** [[Ռազմարվեստի տեսություն]]
*** [[Ռազմական ռազմավարություն]] կամ ռազմական ստրատեգիա (ռազմավարական արվեստի տեսություն) — գիտություն է համաշխարհային մասշտաբով ռազմական գործողությունների (պատերազմի) վարման մասին, ռազմարվեստի բնագավառներից մեկը. ընդգրկում է ռազմական գործողություններին նախապատրաստության տեսության և պրակտիկայի հարցերը (պատերազմին), դրանց պլանավորումն ու վարումը.
*** [[Օպերատիվ արվեստ]] (Օպերատիվ արվեստի տեսություն)— [[ռազմաբեմ]]ի մասշտաբով [[ռազմական գործողություններ]]ի վարման մասին գիտություն, որը հանդիսանում է [[ռազմարվեստ (ռազմական արվեստ)|ռազմարվեստի (ռազմական արվեստի)]] բաղկացուցիչ մասը, զբաղեցնում է միջանկյալ դիրք [[մարտավարություն|մատավարության]] և ռազմական ռազմավարության ([[ռազմական ստրատեգիա|ռազմական ստրատեգիայի]]յի) միջև: Ուսումնասիրում է խոշոր ռազմական կազմավորումների, այսինքն՝ բանակային կորպուսների, միավորումների, բանակների, բանակախմբերի, ռազմաճակատների, ռազմաճակատների խմբերի, ռազմավարական նշանակության հրթիռային զորքերի կողմից համատեղ և ինքնուրույն ռազմական օպերացիաների (մարտական գործողությունների) նախապատրաստության և վարման մեթոդները:
*** Մարտավարության տեսություն, [[մարտավարություն]] ({{Lang-grc|τακτικός}} « [[զորքեր]]ի շարվելուն վերաբերվող», от {{Lang-grc2|τάξις}} «շարք և տեղաբաշխում») — «զորքերի շարմանը վերաբերվող», ծագում է {{Lang-grc2|τάξις}} «շարք և տեղաբաշխում» բառերից) — տեսական և գործնական գիտություն է, ''ռազմարվեստի'' բաղկացուցիչ մասը, որն ընդգրկում է [[զինված ուժեր]]ի, դրանց տեսակների, [[զորատեսակներ]]ի (ուժերի) և [[հատուկ զորքեր]]ի զանազան [[զորամիավորումներ]]ի ([[բրիգադ]], [[դիվիզիա]], [[բանակային կորպուս]]), [[զորամաս]]երի (նավերի) և ռազմական [[ստորաբաժանումներ]]ի կողմից ցամաքում, օդում ու ծովում և տիեզերքում [[մարտի]] նախապատրաստման և վարման պրակտիկան: Մարտավարության տեսությունը կամ մարտավարությունը՝ տակտիկան, հանդիսանում է ռազմա-տեսական գիտաճյուղ: Այն ընդգրկում է Тактика охватывает изучение, разработку и подготовку всех видов [[մարտական գործողություններ]]ի բոլոր տեսակների, այսինքն՝ [[հարձակում|հարձակման]], [[պաշտպանություն|պաշտպանության]], [[հանդիպական մարտ|հանդիպական մարտի]]ի, նաև մարտավարական վերախմբավորումների և այլնի ուսումնասիրումը, մշակումը և նախապատրաստումը:
*** [[Ռազմաինժեներական արվեստ]] (հնացած ձևը՝ ռազմաինժեներական գործ) կամ ռազմաճարտարագիտական արվեստ — [[ռազմարվեստ (ռազմական արվեստ)|ռազմարվեստի (ռազմական արվեստի)]] այն մասը, որն ընդգրկում է զինված պայքարի նախապատրաստության և վարման ինժեներական (ճարտարագիտական) ապահովման տեսությունն ու պրակտիկան, մասնավորապես՝ ռազմական օբյեկտների, հաղորդակցության ուղիների, ամրությունների և կամուրջների նախագծումն ու շինարարությունը, [[զորքեր]]ի ապահովումը ջրով, էներգիայով և օժանդակ միջոցներով, յուրային զորքերի առաջխաղացման դյուրացման և հակառակորդի զորքերի առաջխաղացման խոչընդոտման նպատակով սովորական պայթուցիկ նյութերի, այդ թվում [[ական]]ների կիրառումն ու վնասազերծումը, ինչպես նաև ինժեներական ապահովման այլ հարցերը: Բացի այդ, ռազմաինժեներական արվեստի մեջ են մտնում նաև վերոհիշյալ խնդիրների համար անհրաժեշտ սարքավորման, այդ թվում քողարկման ու ծածկման, ապաստարանային միջոցների նախագծումն ու մշակումը:
*** [[Ռազմածովային արվեստը]] — [[ռազմարվեստ (ռազմական արվեստ)|ռազմարվեստի (ռազմական արվեստի)]] այն մասը, որն ընդգրկում է ծովում զինված պայքարի նախապատրաստման ու վարման տեսությունն ու պրակտիկան: Ռազմածովային արվեստը կազմված է [[ռազմածովային նավատորմ]]ի ռազմավարական օգտագործումից, օպերատիվ արվեստից և [[ռազմածովային նավատորմ]]ի մարտավարությունից:
** [[Ռազմական կառավարում և ռազմական շինարարության տեսություն]] — իրենից ներկայացնում է մարտական գործողությունների ժամանակ զինված ուժերի, զորքերի և ուժերի ղեկավարման, ինչպես նաև խաղաղ ժամանակ նրանց կենսագործունեության կառավարման ու շինարարության էության, օրինաչափությունների, սկզբունքների, ձևերի և եղանակների մասին գիտական գիտելիքների համակարգ:
*** [[Զորահավաքային պատրաստություն]] կամ մոբիլիզացիոն պատրաստություն,
Տող 90 ⟶ 88՝
 
Ռազմական գիտություններն ընդգրկում են պատերազմի, պատերազմի միջոցների (զինված ուժերի) օգտագործման դոկտրինաները, ռազմավարությունը (պատերազմի (ռազմական գործողությունների) գիծը և մարտավարությունը (զորքերի առանձին տեղաշարժերի կատարումը (ռազմերթեր) և ճակատամարտերի վարումը):
Ռազմական պատմությունն ուսումնասիրում է պատերազմների (ռազմական գործողությունների) պատմությունը և պատերազմներից (ռազմագործողություններից) արվող եզրակացությունները:
Ի լրումն գործնական կամ պրակտիկ ռազմական գիտությունների օգտագործվում են այլ (օժանդակ) գիտություններ (ամրաշինություն կամ ֆորտիֆիկացիա, սպառազինություն և այլն):
Ի լրումն ռազմական գիտություններին նախատեսվում է օգտագործել այլ գիտությունների մասերը, որոց իմացությունը բխում է ռազմական անհրաժեշտությունից (ռազմական աշխարհագրություն, ռազմական երկրաբանություն և այլն):
 
=== [[Անգլոսաքս|Անգլոսաքսոնական]]ոնական մոդելը ===
[[Պատկեր:Unified_Command_map_(DEC-2008).jpg|thumb|550x550px|ԱՄՆ-ի զինված ուժերի տարածքային միացյալ ռազմական հրամանատարությունների պատասխանատվության գոտիները (դեկտեմբեր 2008 թվական)]]
 
[[Մեծ Բրիտանիա]]յում, մասնավորապես՝ [[Անգլիա]]յում, ինչպես նաև անգլոսաքսոնական աշխարհի այլ երկրներում՝ [[ԱՄՆ]]-ում, [[Կանադա]]յում, [[Ավստրալիա]]յում, [[Նոր Զելանդիա]]յում և մյուսներում '''ռազմական գիտությունը''' ({{lang-en|Military science}}) իրենից ներկայացնում է ռազմական հզորության ստեղծման նպատակով պետության ազգային պաշտպանական քաղաքականության իրականացման գործընթացը, որին ներգրավվում են ռազմական գիտնականները, այդ թվում՝ տեսաբանները, հետազոտողները, փորձարար գիտնականները, կիառական գիտնականները, կոնստրուկտորները, փորձեր կատարող ինժեներները կամ ճարտարագետները, ինչպես նաև այն զինծառայողները, որոնք պատասխանատու են սպառազինությունների նախատիպերի ստեղծման համար: Այդ կերպ վարվելով, ռազմական գիտությունը ձգտում է ռազմական քաղաքականությունը ինտերպրետացնել այնպիսի ռազմական հմտությունների և կարողությունների մեջ, որոնք կիրառելով ռազմական հայեցակարգերը և ռազմական մեթոդները, կարելի է օգտագործել ռազմական տեխնոլոգիաներում, զենքի ռազմական համակարգերում և այլ ռազմական հարցերում՝ պետության պահանջվող [[ռազմական ներուժ]]ը ստեղծելու համար: [[Պետության ռազմական ներուժ]] հասկացությունը մեկնաբանվում է հետևյալ կերպ: Ռազմական քաղաքագիտությունում տարբեր տեսակետներ կան [[պետության ռազմական ուժ]]ի (ՊՌՈՒ) էության սահմանման, ՊՌՈՒ-ի կառուցվածքի և այլ հասկացությունների հետ, մասնավորապես` «[[ռազմական հզորություն]]» և «[[ռազմական ներուժ]]» հասկացությունների հետ ՊՌՈՒ-ի հարաբերակցության վերաբերյալ: Ռազմական քաղաքագետներից ոմանք ՊՌՈՒ-ն նույնացնում են պետության ռազմական հզորության (ՊՌՀ) հետ: Մյուսները գտնում են, որ ՊՌՈՒ-ն գոյություն ունի երկու բաղադրիչների դիալեկտիկական միասնության մեջ: Այդ բաղադրիչներից մեկը պետության ռազմական ներուժն է (ՊՌՆ), իսկ մյուսը` պետության ռազմական հզորությունը (ՊՌՀ)<ref name="ReferenceB">Գնդապետ Մ.Ռ.Խաչատրյան, Ռազմական քաղաքագիտություն, հատոր 1, Երևան, 2014, գլուխ 3, էջ 135:</ref>: Ընդ որում` ՊՌՆ-ն ռազմական ոլորտում պետության ունեցած հնարավորություններն են, իսկ ՊՌՀ-ն իրենից ներկայացնում է պետության ընդունակությունները` օգտագործելու իր ՊՌՆ-ն` ուղղակի կամ անուղղակի կերպով: Այսպիսով ՊՌՈՒ-ն չի նույնանում ՊՌՀ-ի հետ, այլ, կոպիտ ասած, հանդիսանում է ՊՌՀ-ի և ՊՌՆ-ի գումարը<ref>Գնդապետ Մ.Ռ.Խաչատրյան, Ռազմական քաղաքագիտություն, հատոր 1, Երևան, 2014, գլուխ 3, էջ 135:<name="ReferenceB"/ref>: ՊՌՈՒ-ի էության և կառուցվածքի վերլուծության նկատմամբ հիմնական մոտեցումը հանդիսանում է ՊՌՈՒ-ի հետ կապված ելակետային հետևյալ հասկացությունների ի հայտ բերումն ու պարզաբանումը. «[[հզորություն]]»,«[[ներուժ]]», «[[գործոն]]»: Հայտնի է, որ հասարակական կյանքի այս կամ այն բնագավառում պետության ունեցած ներուժն իր մեջ ներառում է տվյալ բնագավառում տվյալ պետության առավելագույն հնարավորությունները: Դիտարկվող ասպեկտում ներուժն արտահայտում է տնտեսության, գիտության, սոցիալ-քաղաքական և գաղափարախոսական հարաբերությունների և, անշուշտ, պետության ռազմական այն միջոցների քանակական և որակական հնարավորությունները, որոնք կարող են տրամադրվել կամ հատկացվել պատերազմի վարման համար:<ref>Գնդապետ Մ.Ռ.Խաչատրյան, Ռազմական քաղաքագիտություն, հատոր 1, Երևան, 2014, գլուխ 3, էջ 135:<name="ReferenceB"/ref>
 
 
* Ռազմական արվեստի պատմություն.
Տող 129 ⟶ 126՝
 
=== Հանրագիտարաններ ===
* <span class="citation" id="CITEREF.D0.91.D0.A1.D0.AD">[[Սովետական մեծ հանրագիտարան|Большая советская энциклопедия]]&nbsp;: [в 30 т.]&nbsp;/ гл. ред. [[Ալեքսանդր Պրոխորով|А. М. Прохоров]].&nbsp;— 3-е изд.&nbsp;— М.&nbsp;: Советская энциклопедия, <nowiki>1969—1978</nowiki>.</span>
* <span class="citation" id="CITEREF.D0.A1.D0.92.D0.AD1979">[http://военная-энциклопедия.рф/советская-военная-энциклопедия/В/Военное-дело Военное дело]&nbsp;//&#x20; Вавилон&nbsp;— «Гражданская война в Северной Америке»&nbsp;/ [под общ. ред. Н. В. Огаркова].&nbsp;— М.&nbsp;: Военное изд-во М-ва обороны СССР, 1979.&nbsp;— (Советская военная энциклопедия&nbsp;: [в 8 т.]&nbsp;; 1976—1980, т.&nbsp;2).</span>;
* Военный энциклопедический словарь (ВЭС), М<span>.</span>, ВИ, [[1984]] г., 863 стр. с иллюстрациями (ил.), 30 листов (ил.);
* «Военный энциклопедический словарь» (ВЭС), М<span>.</span>, ВИ, [[2007]] г.;
Տող 168 ⟶ 165՝
* [http://www.contract.mil.ru/56/142/736/462/index.shtml Стрелок (МСВ).]
* [http://publ.lib.ru/ARCHIVES/_NIT_VOE/_Nit_voe.html «Военное дело» в публичной библиотеке.]
 
[[Կատեգորիա:Ռազմուժ]]
[[Կատեգորիա:Հասարակություն]]