«Եռանկյունների լուծում»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
Տող 272.
Եռանկյունաչափական գիտելիքների սերմերը կարելի է գտնել [[Հին Եգիպտոս]]ի, [[Բաբելոն]]ի և [[Չինաստան|Հին Չինաստան]]ի մաթեմատիկական ձեռագրերում: Այդ շրջանի ամենակարևոր ձեռքբերումը հարաբերություններ, որը հետագայում ստացավ [[Պյութագորասի թեորեմ]] անվանումը, [[Վան դեր Վարդեն]]ը կարծում է, որ բաբելոնացիները հայտնաբերել են այն 2000-ից 1786 թվականների ընթացքում (մ.թ.ա.):<ref>{{книга|автор=van der Waerden, Bartel Leendert.|заглавие=Geometry and Algebra in Ancient Civilizations|ссылка=http://books.google.com/?id=_vPuAAAAMAAJ&q=%22Pythagorean+triples%22++%22Babylonian+scribes%22+inauthor:van+inauthor:der+inauthor:Waerden&dq=%22Pythagorean+triples%22++%22Babylonian+scribes%22+inauthor:van+inauthor:der+inauthor:Waerden&cd=1|издательство=Springer|год=1983 |isbn=3-540-12159-5}}</ref>
Առաջին անգամ եռանկյունների լուծման խնդիրը (ինչպես գծային, այնպես էլ գնդային) ծագել է [[Մաթեմատիկան Հին Հունաստանում|հին հունական երկրաչափության]] մեջ{{sfn|Глейзер Г. И.|1982|с=77.|name=GL77}}: [[Էվկլիդես]]ի «Սկզբունքներ» գրքի երկրորդ հատորի 12-րդ թեորեմը բութանկյուն եռանկյունիների համար կոսինուսների թեորեմի բառային համանմանն է{{sfn|Глейзер Г. И.|1982|с=
Հաջորդ 13-րդ թեորեմը կոսինուսների թեորեմն է [[սուրանկյուն եռանկյուններ]]ի համար: Սինուսների թեորեմի համանմանը հույները չեն ունեցել, այն հայտնաբերվել է ավելի ուշ<ref name=MATV92/>. առաջին անգամ սինուսների թեորեմի ապացույցը նկարագրված է [[Նասրեդին Թուսի|Նասրեդին]] Աթ-Թուսիի «Լրիվ քառանկյան մասին տրակտատ» գրքում, որը գրվել է XIII դարում<ref>{{cite book|first=J. Lennart | last=Berggren|title=The Mathematics of Egypt, Mesopotamia, China, India, and Islam: A Sourcebook|chapter=Mathematics in Medieval Islam|publisher=Princeton University Press|year=2007|isbn=9780691114859|page=518}}</ref>:
Տող 296.
8-րդ դարում [[Մերձավոր Արևելք|Մերձավոր]] ու [[Միջին Արևելք|Միջին արևելք]]ի երկրներ հասան հին հունական ու հնդկական մաթեմատիկոսների ու աստղաբանների աշխատություններին։ Այդ աշխատությունները արաբերեն թարգմանելու գործով զբաղվել են 8-րդ դարի լեգենդար գիտնականներ [[Իբրահիմ Ալ-Ֆազարի]]ն և [[Յակուբ իբն Տարիկ]]ը։
Նրանց աստղագիտական տրակտատները, հնդկական սիդհաների օրինակով, կոչվում էին «զիջեր». տիպիկ զիջն իրենից ներկայացնում էր աստղագիտական ու եռանկյունաչափական աղյուսակների հավաքածու, որտեղ աղյուսակները դասավորված էին օգտագործելիության{{sfn|Матвиевская Г. П.|2012|էջ=51-55.|name=GPM51 }}։
[[Սաբիտ իբն Կուրա]]ն (9-րդ դար) և [[Ալ-Բատանի]]ն (10-րդ դար) առաջինը բացահայտեցին սինուսների հիմնական թեորեմը մասնավոր ուղղանկյուն սֆերիկ եռանկյան համար։ Սֆերիկ եռանկյան թեորեմի ապացույցը տվեցին (տարբեր եղանակներով, և, հավանաբար, միմյանցից անկախ) [[Աբու լ Վաֆա]]ն, [[ալ-Հուջանի]]ն ու [[իբն Իրաքի]]ն 10-րդ դարի վերջում{{sfn|Матвиевская Г. П.|2012|էջ=92-96. |name=MATV92 }}։ Իր մեկ այլ տրակտատում իբն Իրաքը ձևակերպել ու ապացուցել է սինուսների թեորեմը հարթ եռանկյան համար{{sfn|Матвиевская Г. П.|2012|էջ=111. }}։
Տող 304.
Եռանկյունաչափության, որպես առանձին գիտության հիմնարար հասկացությունները (ինչպես հարթաչափական, այնպես էլ սֆերիկ) տվել է պարսիկ մաթեմատիկոս ու աստղաբան [[Նասրեդին Թուսի]]ն [[1260]] թվականին<ref>''Туси Насирэддин''. Трактат о полном четырёхстороннике. Баку, Изд. АН АзССР, 1952.</ref>։ Նրա «Աշխատություն ուռուցիկ քառանկյան մասին» աշխատությունը պարունակում է տիպիկ խնդիրների՝ այդ թվում բարդ վարժությունների պրակտիկ լուծումներ, որոնք լուծել է հենց աթ-Թուսին, օրինակ՝ սֆերիկ եռանկյան կառուցումն ըստ տրված երեք անկյունների{{sfn |Рыбников К. А.|1960|էջ=105. }}։ Ձևակերպված է տանգենսների թեորեմը սֆերիկ եռանկյունների համար, նկարագրված է կարևոր բևեռային եռանկյուններ հասկացությունը (առաջին անգամ օգտագործել են 11-րդ դարում Իբն Իրաքին ու ալ-Ջայանին)։ Աթ-թուսիի աշխատությունները լայնորեն հայտնի են եղել Եվրոպայում ու խստորեն ազդել են եռանկյունաչափության հետագա զարգացման վրա։
Նոր ժամանակներում եռանկյունաչափության զարգացումը չափազանց կարևոր էր ոչ միայն աստղաբանության ու աստղագիտության զարգացման համար, այլ նաև այլ ոլորտների համար, այդ թվում հրետանու, օպտիկայի, ծովային հեռավոր ճանապարհորդությունների կազմակերպման համար։ Այդ իսկ պատճառով [[16-րդ դար]]ում այդ թեմայով սկսեցին զբաղվել անպիսի մեծանուն գիտնականներ, ինչպիսիք են [[Նիկոլայ Կոպեռնիկոս]]ը, [[Յոհան Կեպլեր]]ը, [[Ֆրանսուա Վիետ]]ը։ Կոպեռնիկոսը եռանկյունաչափությանն է նվիրել իր «Երկնայի գնդերի պտույտի մասին» ([[1543]]) տրակտատի երկու գլուխներ։ Շուտով ([[1551]]) հայտնվեցին [[Կոպեռնիկոս]]ի աշակերտի՝ Ռետիկի տասնհինգանիշ եռանկյունաչափական աղյուսակները՝ 10" քայլով{{sfn |История математики, том I|1970|էջ=320. }}։ [[1604]] թվականին [[Կեպլեր]]ը հրապարակում է «Աստղագիտության օպտիկական մաս» աշխատությունը։ Բարդ եռանկյունաչափական հաշվարկների անհրաժեշտություն առաջացավ [[17-րդ դար]]ի սկզբում, լոգարիթմների հայտնաբերմամբ։ Ընդ որում, [[Ջոն Նեպեր]]ի առաջին լոգարիթմական աղյուսակները պարունակում էին միայն [[եռանկյունաչափական ֆունկցիաներ]]ի [[լոգարիթմ]]ներ։ Նեպերի այլ հայնտագործությունների ցանկում կարևոր էին սֆերական եռանկյունների լուծման նպատակահարմար մեթոդները, որոնք ստացել են «Նեպերի անալոգիայի բանաձևեր» անվանումը։ <ref>{{ռուսերեն գիրք|автор=Степанов Н. Н.|заглавие=Сферическая тригонометрия|часть=§42. Формулы «аналогии Непера»|место=М.
== Տես նաև ==
| |||