|
| image descr =
| regnum = Բույսեր
| phylum = [[Մերկասերմեր]]
| classis =
| ordo = ասեղնատերևավորներԱսեղնատերևավորներ
| familia = գետնանոճազգրիներԳետնանոճազգրիներ
| genus = սեքվոյադենդրոնՍեքվոյադենդրոն
| species = սեքվոյադենդրոնՍեքվոյադենդրոն հսկայական
| latin = Sequoiadendron giganteum Lindi
| author =Lindi
| syn =
| arm_syn =
| typus =
}}
'''Սեքվոյադենդրոն հսկայական''' ({{lang-lat| Sequoiadendron giganteum Lindi}}), [[գետնանոճազգրիներ|գետնանոճազգրիների]] ընտանիքի, [[սեքվոյադենդրոն]] ցեղի բույս։
== Պատմություն ==
19-րդ դարի երկրորդ կեսին, երբ սպիտակամորթ մարդուն հայտնի է դարձել սեքվոյայի պուրակի տեղը, սկսվել է այցելուների անվերջանալի երթը: Շուտով որոշվել է սղոցել ծառերից մեկը` համաշխարհային ցուցահանդես տանելու համար: Կտրված սեքվոյայի կոճղի վրա ազատ կերպով տեղավորվում էին դաշնամուր, չորս երաժիշտներ, 16 պարող զույգեր և դեռ 20 հանդիսականներ էլ կարող էին կանգնել կոճղի եզրերին: Հսկաներից մեկի բնի փչակում փոքրիկ ռեստորան է տեղավորված: Անցյալ դարի վերջում «Վախվո-նախ» (Նավախ ցեղի լեզվով նշանակում է «մեծ ծառ») սեքվոյայի բնի միջով անցկացվել է թունել 8,7 մ երկարությամբ, 2,5 մ լայնությամբ և 3,0 մ բարձրությամբ, որի միջով ազատորեն կարող են անցնել անգամ բեռնատար ավտոմեքենաներ: [[1890]] թ.թվականին հիմնադրվել է սեքվոյայի ազգային պուրակ-արգելանոցը: 36 տարի հետո պուրակի տարածությունը կրկնապատկվել է: [[1956]] թ.թվականին հյուսիսային կողմից սեքվոյաների պուրակին է միացվել «Թագավորական կիրճ» արգելանոցը: Պետության պահպանության տակ է վերցվել նաև հռչակավոր Յուսեմիտյան հովիտը: Մամոնտածառը առաջին անգամ [[Եվրոպա]] է բերվել [[1854]] թ.թվականին: [[Ռուսաստան]] է ներմուծվել [[1860]] թվականին: Ներկայումս լայնորեն տարածված է [[Կովկաս|Կովկասի]] սևծովյան ափերին: [[Բաթում]]ում 45 տարեկան մի ծառ ունի 22 մ բարձրություն և 87 սմ բնի տրամագիծ: Հայաստանում սեքվոյան առաջին անգամ աճեցվել է սերմերից` Հայաստանի գիտությունների ակադեմիայի բուսաբանական այգու Վանաձորի բաժանմունքում: Պահպանված երկու ծառերը ներկայումս 45 տարեկան են, ունեն 20 մ բարձրություն, բնի հաստությունը կազմում է 80 սմ: Տարեկան միջին աճը մոտավորապես 50 սմ է, որը զգալիորեն գերազանցում է Նիկիտյան բուսաբանական այգու ցուցանիշներին: վերջին 5-6 տարում Վանաձորի սեքվոյաների աճը զգալիորեն ավելացել է և ներկայումս տարիքը անցնում է հազարից: Կան նաև 3-4 հազար տարեկան պուրակում ամենուրեք թափթփված են խոշոր, հողմնահարված քարի բեկորներ հիշեցնող 70 կազմում է տարեկան 60-65 սմ: Դա նշանակում է, որ Վանաձորի պայմաններում մամոնտածառը առանձնապես էկոլոգիական ճնշվածություն հանդես չի բերում: Սեքվոյան լավ է աճում նաև Բագրատաշենի, «Ջեյթուն» սովխոզի դեկորատիվ պուրակում, [[Իջևան]]ի դենդրարիում:
ներմուծվել [[1860]] թ.: Ներկայումս լայնորեն տարածված է [[Կովկաս|Կովկասի]] սևծովյան ափերին: [[Բաթում]]ում 45 տարեկան մի ծառ ունի 22 մ բարձրություն և 87 սմ բնի տրամագիծ: Հայաստանում սեքվոյան առաջին անգամ աճեցվել է սերմերից` Հայաստանի գիտությունների ակադեմիայի բուսաբանական այգու Վանաձորի բաժանմունքում: Պահպանված երկու ծառերը ներկայումս 45 տարեկան են, ունեն 20 մ բարձրություն, բնի հաստությունը կազմում է 80 սմ: Տարեկան միջին աճը մոտավորապես 50 սմ է, որը զգալիորեն գերազանցում է Նիկիտյան բուսաբանական այգու ցուցանիշներին: վերջին 5-6 տարում Վանաձորի սեքվոյաների աճը զգալիորեն ավելացել է և ներկայումս տարիքը անցնում է հազարից: Կան նաև 3-4 հազար տարեկան պուրակում ամենուրեք թափթփված են խոշոր, հողմնահարված քարի բեկորներ հիշեցնող 70 կազմում է տարեկան 60-65 սմ: Դա նշանակում է, որ Վանաձորի պայմաններում մամոնտածառը առանձնապես էկոլոգիական ճնշվածություն հանդես չի բերում: Սեքվոյան լավ է աճում նաև Բագրատաշենի, «Ջեյթուն» սովխոզի դեկորատիվ պուրակում, [[Իջևան]]ի դենդրարիում:
== Նկարագրություն ==
Հրդեհները և կայծակները վտանգավոր չեն սեքվոյայի համար: Նրա բնի հաստ կեղևը արտաքինից ածխանում և ծառը պահպանում է կրակից:
Սեքվոյաների պուրակում գտնվող գրեթե բոլոր խոշոր ծառերն էլ իրենց անուններն ունեն` «Մագելլան», «Կոպեռնիկոս», «Գալիլեյ», «Քրիստափոր Կոլոմբոս», «Գեներալ Շերման»: Ամենախոշոր ծառը կոչվում է «Անտառի պարոն էվերեստ» և ունի 112 մ բարձրություն: Նրա բնի միջով ավտոխճուղի է անցնում: Սեքվոյայի 300-400 տարեկան ծառերը կազմում են յուրատեսակ անտառներ: Տարիքը մեծանալուն զուգընթաց ծառերը աստիճանաբար նոսրանում են, և անտառը կորցնում է իր բնորոշ տեսքը: Երբեմն կործանվում են նաև հազարամյա ծառերը: [[1880]] թ.թվականին Ջոն Մյուիրը հաշվեց տապալված ծառերից մեկի բնի տարեկան օղակները: Պարզվեց, որ ծառը 4000 տարեկան էր<ref>{{Գիրք:ՀԴՖ|1|69}}</ref>:
== Ծանոթագրություններ ==
| 