«Հունաստանի թագավորություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Այս պատմական իրադարձությամբ ստեղծվեց հունական անկախ պետականությունը, որի նմանը չէր եղել պատմության մեջ [[15-րդ դար|15-րդ դարից]] ի վեր` չհաշված բյուզանդական շրջանը: [[Հունական ազգային-ազատագրական հեղափոխություն (1821-1829)|Հունաստանի անկախության պատերազմներից]] և արդյունաբերական հեղափոխությունից հետո [[1924|1924 թվականին]] Հունաստանի թագավորությունում վերացավ Բացարձակ միապետությունը: Երկրում ստեղծվեց սահմանադրական միապետություն: Հունաստանի թագավորության անկումից հետո [[1973|1973 թվականին]] ստեղծվեց Հունաստանի Երկրորդ Հանրապետությունը<ref>{{cite book |author= Cavendish, Marshall |title= World and Its Peoples |publisher= Marshall Cavendish |year= 2009 |page=1478 |isbn= 0-7614-7902-3 |quote= The klephts were descendants of Greeks who fled into the mountains to avoid the Turks in the fifteenth century and who remained active as brigands into the nineteenth century. }}</ref>:

[[1204|1204 թվականի]]<nowiki/>ն կազմավորվել էր Լատինական կայսրությունը Մինչ հույների հետ պատերազմելը, թուրքերը [[1371|1371 թվականին]] [[Մարիցա (գետ)|Մարիցա]] գետի մոտ նշանավոր հաղթանակ են տոնում սերբերի նկատմամբ: Սակայն սերբական իշխանությունները կարողանում են ապահովել երկրի անառիկությունը: Դրան հաջորդում է [[Կոսովոյի ճակատամարտ (1389)|1389 թվականի Կոսովոյի ճակատամարտը]], որով սերբերը վերջնականապես ընկան: Սերբիայի Թագավորությունը անկում ապրեց<ref>Latourette, '' Christianity in a Revolutionary Age'' (1959) 2: 481-83</ref>:

Հիանալի օրինակ էր [[Բուլղարիա|Բուլղարիայում]] բռնկված պարտիզանական շարժումը<ref>Kenneth Scott Latourette, '' Christianity in a Revolutionary Age, II: The Nineteenth Century in Europe: The Protestant and Eastern Churches.'' (1959) 2: 479-481</ref>:

[[19-րդ դար|19-րդ դարում]] հունական քաղաքականության մեջ գերակշռում էր ազգային հարցը: Հույները երազում էին ստեղծել անկախ պետություն, որը կտարբերվեր մասամբ անկախ Բյուզանդական Հունաստանից<ref>Maria Christina Chatziioannou, "Relations between the state and the private sphere: speculation and corruption in nineteenth-century Greece 1." ''Mediterranean Historical Review'' 23#1 (2008): 1-14.</ref>:

1853-1856 թվականներին տեղի ունեցած ռազմական հակամարտություն մի կողմից՝ [[Ռուսաստան|Ռուսաստանի]], մյուս կողմից՝ [[Միացյալ Թագավորություն|Մեծ Բրիտանիայի]], [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիայի]], [[Թուրքիա|Թուրքիայի]] և [[Սարդինիայի թագավորություն|Սարդինիայի]] կոալիցիայի միջև՝ [[Մերձավոր Արևելք|Մերձավոր Արևելքում]] գերիշխանության համար։ Ռազմական գործողությունները գլխավորապես ընթացել են [[Ղրիմ|Ղրիմի թերակղզում]] և հարևան շրջաններում, ինչպես նաև՝ [[Բալկանյան թերակղզի|Բալկանյան թերակղզում]], [[Բալթիկ ծով|Բալթիկ]] և [[Սպիտակ ծով|Սպիտակ ծովերում]], [[Հեռավոր Արևելք|Հեռավոր Արևելքում]]<ref>Zorka Parvanova, "Crete and Macedonia Between National Ideals and Geopolitics (1878–1913)." ''Etudes balkaniques'' 1 (2015): 87-107.</ref>։

[[Միացյալ Թագավորություն|Մեծ Բրիտանիայի]] միջնորդությամբ և Գեորգիոսի հրամանագրով Հունաստանի սահամնադրության մեջ տեղի են ունենում փոփոխություններ: Մտցվում են դեմոկրատական տարրեր: [[1864|1864 թվականի]] սահմանադրական բարեփոխումներից հետո երկրում կրծատվում է թագավորի իշխանությունը: Երկրում իշխանական գերագույն մարմինը դարձավ օրենսդրությունը` վարչապետի գլխավորությամբ: Թագավորին մնաց միայն վետոյի իրավունքը: Չնայած նրան, որ հույները գոհ էին Գեորգիոսի կառավարությունից այս ու հանդերձ երկրում ստեղծվեցին երկու քաղաքական միավորումներ: Առաջին միավորումը դրանք ազատակամները կամ լիբերալներն էին: Լիբերալների շարժումը գլխավորում էր Չարիլիայոս Տրիկոպիսը, իսկ ավելի ուշ` Էլեֆթերիոս Վենիզելոսը: Պահպանողականների առաջնորդը ի սկզբանե եղել է Թեոդորոս Դելիհիանիսը, իսկ ավելի ուշ` հույն նշանավոր զորավար և քաղաքական գործիչ Թրասիվալիուս Զաիմիսը: Լիբերալները սկսեցին գերակշռել հունական քաղաքականության մեջ ավելի ուշ` [[19–րդ դար|19-րդ դարից]] հետո: Տրիկոպիսը սկսեց վարել անգլամետ քաղաքականություն և հույները սկսեցին համագործակցել [[Միացյալ Թագավորություն|Միացյալ Թագավորության]] արտաքին գործերի նախարարության հետ: [[19-րդ դար|19-րդ դարում]] Հունաստանի համարվում էր [[Եվրոպա|Եվրոպայի]] ամենաաղքատ երկրներից մեկը: Երկիրը չուներ արտադրանքային հումք, ենթակառուցվածքներ և կապիտալ: Գյուղատնտեսությունը հիմնականում հիմնված էր բնամթերային մակարդակի վրա և կային միտումներ երկրի արտադրանքը ներկրել արտասահման: Երկրում գործում էին չամիչի, ծխախոտի և ձիթապտղի գործարաններ: Երկորում զարգացող մակարդակի վրա գտնվող նավահանգստներից էր [[Պիրեյ|Պիրեյը]]: Այս դարաշրջանում ֆինանսների հիմանական կառավարողը լոնդոնյան ֆինանսական տներն էին, որոնք սփռված էին ամբողջ Հունաստանով: [[1890|1890 թվականին]] Հունաստանի աղքատ վիճակը ահագնացավ և Հունաստանը հայտարարվեց գրեթե սնանկ: [[1983|1893 թվականն]] աղքատությունը տարածվեց գյուղացիության շրջանում և կղզիաբնակների մոտ: Երկրից սկսվեց լայնածավալ արտագաղթ դեպի [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ]] և այլ երկրներ: Գյուղական համայնքներում հատկապես ցածր էր կրթվածության մակարդակը: Այնուամենայնիվ, նկատվեց առաջընթաց ենթակառուցվածքների մեջ և [[Աթենք|Աթենքում]] զարգացավ շինարարությունը: Չնայած վատ ֆինանսական իրավիճակի, Աթենքը բազմադարյա դադարից հետո [[1896|1896 թվականին]] անցկացրեց [[Օլիմպիական խաղեր]], որտեղ հույները գրանցեցին մեծ հաջողություններ: Հունաստանի թագավորությունում խորհրդարանական գործընթացքը մեծապես զարգացավ Գեորգիոս I-ի քրոջ օրոք: [[1875|1875 թվականին]] ընդունվեց ռեֆորմային նորմեր, որը ուղված էր սնանկ երկրի զարգացմանը: [[19–րդ դար|19-րդ դարում]] Հունաստանում ահագնացավ մեկ այլ խոշոր քաղաքական խնդիր, որը կապված էր Հունաստանի պաշտոնական լեզվի հետ: Հունաստանի բարձր զարգացած և կրթված էլիտան խոսում էր [[Հունարեն|նորագույն հունարենով` աշխարհիկ]], որը մի շարք տարբերություններ ուներ [[Հին հունարեն|հին հունարենից]]: Գյուղական բնակավայրերը և ավանդական բնակչությունը օգտագործում էր հունական բարբառները, որը հույն հին հունարենն էր: Իսկ երրորդ կողմը` հոգևորականությունը, կողմ էր ավանդական կարգերին և օգտագործում էր հին հունարեն լեզուն: Կապված այս հարցի հետ, [[1901|1901 թվականին]] [[Աթենք|Աթենքում]] բռնկվեցին անկարգություններ: Լիբերալները կողմնակից էին հունարենի, իսկ պահպանողականները` հին հունարենի կիրառությանը: Այս հարցը մտաց քաղաքական ասպարեզում մինչև 1970-ականները: Բոլոր հույները միասնական էին, ազատագրել հունախոս գավառները և կղզիները կործանման եզրին կանգնած [[Օսմանյան Թուրքիա|Օսմանյան Թուրքիայից]]: 1866-1869 թվականների ապստամբության կենտրոնը Կրետեն էր: Երբ [[19-րդ դար|19-րդ դարում]] բռնկվեց [[Ղրիմի պատերազմ|Ղրիմի պատերազմը]], դեմ գնալով թուրքերին հույները օգնություն տրամադրեցին Ռուսական կայսրությանը, սակայն Հունաստանը չափազանց աղքատ էր<ref name=Kondis>{{cite book|last=Kondis |first=Basil |title=Greece and Albania, 1908–1914 |publisher=Institute for Balkan Studies |year=1978|isbn=|url=https://books.google.com/books?ei=hoknTaDNHYKfOpfliLgC&ct=result&id=tEloAAAAMAAJ&dq=At+first+Venizelos+agreed+and+preparations+were+made+for+a+landing+at+Valona%2C+but+a+little+later+he+changed+his+mind+and+ordered+a+landing+at+Santi+Quaranta.+2+At+first+Venizelos+agreed+and+preparations+were+made+for+a+landing+at+Valona%2C+but+a+little+later+he+changed+his+mind+and+ordered+a+landing+at+Santi+Quaranta.+3+Venizelos+was+afraid+that+a+landing+at+Valona+would+bring+about+an+Italian&q=%22suggested+to+Venizelos+that+Valona+should+be+captured+2+At+first+Venizelos+agreed+and+preparations+were+made+for+a+landing+at+Valona%2C+but+a+little+later+he+changed+his+mind+and+ordered+a+landing+at+Santi+Quaranta.+3+Venizelos+was+afraid+that+a+landing+at+Valona+would+bring+about+an+Italian+military+intervention.+%22#search_anchor|ref= |page=93}}</ref><ref>[https://books.google.com/books?hl=el&id=UV1oAAAAMAAJ&dq=epirus+4000&q=5+November&pgis=1#search_anchor Epirus, 4000 years of Greek history and civilization]. M. V. Sakellariou. Ekdotike Athenon, 1997. ISBN 978-960-213-371-2, p. 367.</ref>:

Հույներին չափազանց մտահոգում էր բրիտանական միջամտությունը: Այնուամենայնիվ, [[1881|1881 թվականին]] թուրքերը [[Թեսալիա|Թեսալիան]] և [[Էպիրուս (պերիֆերիա)|Էպիրուսը]] զիջեցին Հունաստանին: Իսկ [[Բեռլին|Բեռլինի]] պայմանագրի համաձայն, [[Կրետե|Կրետեն]] վերադարձվում էր Հունաստանին: Բեռլինի պայմանագրով Կրետեն դարձավ ինքնիշխան ծովապետություն: Հույն-թուրքական հարաբերությունը շարունակում էր բարդանալ [[Մակեդոնիա (Հունաստան)|Մակեդոնիայի]] հետ կապված խնդիրների պատճառով<ref>[https://books.google.com/books?hl=el&id=01eQAAAAIAAJ&dq=albania%27s+captives&q=%22Korytsa+was+taken+on%22&pgis=1#search_anchor Albania's captives.] Pyrros Ruches, Argonaut 1965, p. 65.</ref>: [[1890|1890 թվականին]] թուրքական զորքերը մտան Մակեդոնիա: Այս պայքարի ժամանակ Հունաստանը կռվում էր ոչ միայն [[Թուրքիա|Թուրքիայի]] այլ նաև էթնիկական խառնաշփոթի մեջ գտնվող Բուլղարիայի հետ: Պատմության մեջ այս միջադեպը հայտնի է ''«Մակեդոնիայի պայքար»'' անվանումով: [[1908|1908 թվականին]] Օսմանյան Թուրքիայիում կատարվեց իշխանափոխություն: [[Երիտթուրքեր|Երիտթուրքերը]] տապալեցին սուլթան [[Աբդուլ Համիդ II|Աբդուլ Համիդ II-ին]] և անցան եռապետական կառավարման համակարգի: Օգտվելով [[Օսմանյան Թուրքիա|Օսմանյան Թուրքիայում]] տիրող ներքին խառնաշփոթից, Ավստրո-Հունգարիային կցված Բոսնիա և Հերցեգովինան և Թուրքիայի տիրապետության տակ գտնվող Բուլղարիան հռչակեցին իրենց անկախությունը: [[Կրետե|Կրետեն]] անցավ Հունաստանին և Հունաստանը վերամիավորվեց<ref name="Baker">Baker, David, "Flight and Flying: A Chronology", Facts On File, Inc., New York, New York, 1994, Library of Congress card number 92-31491, ISBN 0-8160-1854-5, page 61.</ref>:

Պատերազմը անխուսափելի էր: [[Հունաստան|Հունաստանը]] և [[Բալկանյան թերակղզի|Բալկանյան մյուս պետությունները]] սպասում էին թուրքական հարձակմանը: Ի վերջո, Թուրքիան իր բանակային կորպուսը մտցրեց [[Մակեդոնիա]], որն էլ այնտեղից շարժվեց դեպի [[Էպիրուս (պերիֆերիա)|Էպիրուս]]: Հունական բանակը կազմված էր յոթ ռազմական կորպուսներից, որոնց թիվը ավելանալով դարձավ ութ: Հունական ուժերը կարողացան կանգնեցնել Էպիրուսի թուրքերին: Հունաստանի թագավորության ուժերը կենտրոնացվեցին Էպիրուսում: Թուրքական զորքերը գերազանցում էին հունականին մի քանի անգամ և այդ իսկ պատճառով թուրքերը նվաճեցին [[Կենտրոնական Հունաստան|Կենտրոնական]] և [[Արևմտյան Հունաստան|Արևմտյան Հունաստանը]]: Որոշ ժամանակ անց, թուրքական զորքերը մոտեցան [[Սալոնիկ|Սալոնիկի]] մատույցներին: Թուրքերը վերականգնեցին Սալոնիկի-Կոստանդնուպոլսի միջանցքային գոտին: Թուրքերը հաստատեցին իրենց դիրքը [[Բալկաններ|Բալկաններում]]: Սակայն հունական 6 կորպուսները միանգամից կարողացան դուրս հանել թուքրերին իրենց տարածքներց: Պատերազմի կենտրոնական հատվածում հույներին օգնության հասավ նաև [[Բուլղարիա|Բուլղարիան]] և [[Սերբիա|Սերբիան]]: Թուրքիայի պարտությունը դարձավ անխուսափելի: Ռազմական տեսանկյունից, այդ հաղթանակը հնարավորինս թուլացրեց թուրքական զորքերին<ref>{{cite web | title=History: Balkan Wars | url=http://www.haf.gr/en/history/history/history_2.asp | accessdate=3 May 2010 |publisher=Hellenic Air Force}}</ref><ref>{{cite book | last=Boyne |first= Walter J. | title=Air Warfare: an International Encyclopedia: A-L | publisher=ABC-CLIO | year=2002| editor= | pages= 66, 268|url= https://books.google.com/books?id=FW_50wm8VnMC&pg=PA66&dq=moutousis%2B1913&lr=&hl=el&cd=1#v=onepage&q=moraitinis&f=false| isbn=978-1-57607-345-2}}</ref>:

Պատերազմում ակտիվ գործողություններ ծավալեց հունական բանակը և ռազմական նավատորմը: Թուրքիան երկրորդ անգամ պատերազմ հայտարարեց Հունաստանին: 1912 թվականի նոյեմբերի 2-ին [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան]] հրամանատար Հասան Թահսին փաշան իր բանակային կորպուսը մտցրեց Սալոնիկ: Նոյեմբեի 9-ին ժամանեց 26,000-անոց հունական բանակը: Հույները հերթական անգամ անհաջողության մատնեցին թուրքերի գրոհը և թուրքական բանակը ունեցավ լուրջ կորուստներ<ref name="Erickson40">Edward J. Erickson, ''Defeat in Detail, The Ottoman Army in the Balkans, 1912–1913'', Westport, Praeger, 2003, p. 40.</ref>:

Թուրքական բանակի վնասը կազմում էր մոտ 30 մեքենա զենք և 70,000 հրացաններ: Մոտ 15.000 թուրք սպաներ զոհվեցին Մակեդոնիայի քարոզչության հետևանքով, իսկ թուրքերի ընդհանուր կորուստը կազմում էր 41,000 զինվոր<ref name="Lessons">Elisabeth Oltheten, George Pinteras, and Theodore Sougiannis, "Greece in the European Union: policy lessons from two decades of membership", ''The Quarterly Review of Economics and Finance'' Winter 2003</ref>:

Էպիրուսը հունական բանակի կենտրոնատեղիներից մեկն էր, որը բազմիցս ենթարկվել էր օսմանյան հարձակումների: Բալկանյան առաջին պատերազմի ընթացքում թուրքական բանակը ռազմակալում է [[Էպիրուս (պերիֆերիա)|Էպիրուսը]]<ref name="Congress">{{cite web |year=2007 |url = http://countrystudies.us/bulgaria/12.htm|title = THE BALKAN WARS|publisher=[[US Library of Congress]]| accessdate =15 April 2008 |quote=}}</ref>:

Բալկանյան պատերազմների ընթացքում ավարտվում է նաև Մակեդոնիայում ծագած խնդիրները:<ref>