«Ջելալ Բայար»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Մահմուդ Ջելալ Բայար '''({{lang-tr|Celâl Bayar}}) ([[մայիսի 16]], [[1883]] - [[օգոստոսի 22]], [[1986]]), թուրք քաղաքական և պետական գործիչ, [[Թուրքիա]]յի երրորդ նախագահը:նախագահը։ 

Ջելալ Բայարը ծնվել է [[1883]] թվականին [[Բուրսա]] նահանգի [[Գերմիկ]] քաղաքի մոտ գտնվող [[Ումուրբեյ]] գյուղում` Լոմ ([[Բուլղարիա]]) քաղաքից տեղափոխված կրոնական գործչի և ուսուցչի ընտանիքում:ընտանիքում։<ref>{{cite book|title=The History of Turkey|year=2001|publisher=Greenwood Press|location=Westport, CT|url=http://www.questia.com/read/100998104/the-history-of-turkey|author=Frank W. Thackeray|author2=John E. Findling|accessdate=20 December 2013|display-authors=etal}}</ref> Դպրոցն ավարտելուց հետո Բայարը աշխատել է որպես գրագիր Գեմլիկի դատարանում, իսկ հետո Ziraat Bankası բանկում և Deutsche Orientbank-ի Բուրսեում գտնվող մասնաճյուղում:մասնաճյուղում։ 

[[1908]] թվականին Բայարը միանում է «Միաիանության և առաջխաղացման կոմիտե» («İttihad Terakki Cemiyeti») խմբին, որը երիտթուրքերի քաղաքական կազմակերպությունն էր:էր։ Որոշ ժամանակ անց նա դառնում է կազմակերպության գլխավոր անդամներից մեկը՝ զբաղեցնելով կուսակցության նոր բացված իզմիրյան բաժամունքի  գլխավոր քարտուղարի տեղակալի պաշտոնը:պաշտոնը։ Այդ պաշտոնում նա աջակցեց կանանց և երկաթուղային դպրոցների կառուցմանը:կառուցմանը։ 

[[1919]] թվականին  Բայարը Սարուխանից ընտրվել է պատգամավոր օսմանյան պառլամենտում:պառլամենտում։ Չհամաձայնվելով Սուլթանի առաջարկած սահմանադրության նոր տարբերակի հետ՝ [[1920]] թվականին նա գնում է [[Անկարա]]՝ որպեսզի միանա [[Մուստաֆա Քեմալ Աթաթուրք|Մուստաֆա Քեմալին]] և Թուրքական ազատագրական շարժմանը:շարժմանը։

Բայարը դառնում է [[Առաջին աշխարհամարտ|Առաջին աշխարհամարտից]] հետո կազմավորված Անատոլիի և Ռումելիի իրավունքների պաշտպանման հասարակության ակտիվ անդամ:անդամ։ Նա Բուրսից  ընտրվում է Թուրքիայի գերագույն ազգային հավաքի պատգամավոր:պատգամավոր։ Նույն թվականին նա սկսում է աշխատել որպես էկոնոմիկայի նախարարի տեղակալ, իսկ [[1921]] թվականի փետրվարի 27-ին դառնում է էկոնոմիկայի նախարար:նախարար։ Բայարը ղեկավարում է բանակցող հանձնաժողովը [[Չերքեզ Էթհեմ]]ի ապստամբության ժամանակ:ժամանակ։ [[1922]] թվականին Բայարը Լոզանյան հանձնաժողովում Թուրքիայի պատգամավորության անդամ էր, որպես Իսմաթ  Ինոնուի խորհրդատու:խորհրդատու։ Ընտրություններից հետո, [[1923]] թվակաին, նա ընտրվում է պատգամավոր [[Իզմիր]]ից:[[1924]] թվականի օգոստոսի 26-ին Բայարը Անկարայում հիմնադրում է գործադիր բանկ, որի գլխավոր կառավարիչն է եղել մինչև [[1932]] թվականը:թվականը։

[[1937]] թվականի հոկտեմբերի 25-ին Իսմաթ Ինոնուի հեռանալուց հետո Մուստաֆա Քեմալ Աթաթուրքը Բայարին նշանակում է 9-րդ կառավարության վարչապետ:վարչապետ։ Նա այդ պաշտոնը զբաղեցնում է մինչև Աթաթուրքի մահը, քանի որ նրա մահվանից հետ դառնում է նախագահ:նախագահ։ Սակայն Ինոնուի հետ տարաձայնությունները բերում են նրան, որ [[1939]] թվականի հուվարի 25-ին Բայարը իր լիազորություններից հրաժարվում է:է։

Մինչև [[1945]] թվականը Բայարը  ժողովրդա-հանրապետական կուսակցության,(тур. Cumhuriyet Halk Partisi) անդամ էր:էր։ [[1946]] թվականի հունվարի 7-ին Բայարը [[Ադնան Մենդերս]]ի, [[Ֆուատ Քյուպուրլյու]]ի և [[Ռեֆիկ Քորալթան]]ի հետ մեկտեղ հիմնում է Դեմոկրատական կուսակցությունը:կուսակցությունը։

[[1950]] թվականի մայիսի 4-ին, Թուրքիայի պատմության մեջ  առաջին ազատ համամասնական ընտրությունների ժամանակ Դեմոկրատական կուսակցությունը ստանում է ամենաշատ տեղերը պառլամենտում (487-ից 408): Պառլամետը ընտրում է Բայարին, Դեմոկրատակն կուսակցության ներկայացուցչին, որպես նախագահ:նախագահ։ [[1954]] և [[1957]] թվականներին Բայարը հաջորդաբար ընտրվում  է նախագահի պաշտոնում ընդհանուր 10 տարի ժամկետով:ժամկետով։  Այդ ամբողջ ընթացքում վարչապետի պաշտնում եղել է [[Ադնան Մենդերես]]ը:

[[1960]] թվականի մայիսի 20-ին Ջեմալ Գյուրսելի ղեկավարությամբ զինված ուժերը կատարեցին պետական հեղաշրջում:հեղաշրջում։ Ջեմալ Բայարը, Ադնան Մենդերեսը և այյլ պետական ու կուսակցական գործիչներ նույն թվականի հունիսի 10-ին ներկայացան ռազմական տրիբունալի առջև, որը տեղի էր ունենում [[Մարմարա ծով]]ում գտնվող Յասսիադա փոքրիկ կղզու վրա:վրա։

Բայարը և կուսակցության 15 այլ գործիչներ մեղադրվեցին սահմանադրությունը խախտելու մեջ և [[1961]] թվականի սեպտեմբերի 15-ին դատապարտվեցին մահվան Արդարադատության բարձր դատարանի կողմից:Կառավարողկողմից։Կառավարող ռազմական կոմիտեն հաստատեց Մենդերեսի, Զորլի և Պոլատականի մահապատիժները, սակայն Բայարի և 12 այլ կուսակցական գործիչների մահապաըիժը փոխարինվեց ցմահ ազատազրկությամբ:ազատազրկությամբ։ Բայարը ուղարկվեց Կայսերի բանտ, սակայն արդեն [[1961]] թվականի նոյեմբերի 8-ին առողջական խնդիրների պատճառով ազատ արձակվեց:արձակվեց։

[[1966]] թվականին Բայարը [[ռեաբիլիտացիայ]]ի է ենթարկվում:ենթարկվում։<ref>[http://www.britannica.com/eb/article-9013860/Celal-Bayar Celâl Bayar] Encyclopedia Britannica. Retrieved 20 December 2013.</ref> [[1974]] թվականին ամբողջովին վերականգնվում են նրա քաղաքական իրավունքները, սակայն նա մերժում է [[Սենատ]]ի ցմահ անդամ դառնալու առաջարկը:առաջարկը։

Ջելալ Բայարը մահացավ [[1866]] թվականի օգոստոսի 22-ին, [[Ստամբուլ]]ում, 103 տարեկան հասակում:հասակում։ Ունեցել է 3 երեխա:երեխա։

[[1958]] թվականին [[Բեռլին]]ի ազատ համալսարանը նրան տալիս է պատվավոր դոկտորական աստիճան:աստիճան։ Իսկ [[1992]] թվականին հիմնված [[Մանիս]]ի համալսարանը կրում է նրա անունը:անունը։

* Մտնում է 14 պետական և քաղաքական գործիչների մեջ, ովքեր ապրել են 100 տարուց ավելի:ավելի։

* Ջելալ Բայարը երկար ժամանակ երկար ապրած քաղաքական գործիչների մեջ եղել է ռեկորդակաիր:ռեկորդակաիր։ Նա մահացել է 103 տարեկան հասակում:հասակում։