|
'''Միմոս''' (< {{lang-el|μίμος}} — նմանակող, նմանակում), կատակերգակ դերասան [[Հին Հունաստան]]ում, [[Հռոմ]]ում և [[Բյուզանդիա]]յում։ Դերասանի այս տիպը զարգացել է հատկապես [[հելլենիզմ]]ի դարաշրջանում (III—I դարեր) և դարձել հռոմ․, ապա՝ վաղ միջնադարյան առաջավորասիական թատրոնին բնորոշ երևույթ։ Միմոս են կոչվել նաև հելլենիզմի շրջանի [[պիես]]ները, որոնք նախատեսել են [[մնջկատակ]]ի, [[պար]]ի, [[երգ]]ի ու [[խոսք]]ի համատեղում։
Թե՛ հին, թե՛ [[միջին դարեր]]ում, արքունիքներում և անհատների տներում, [[քաղաք]]ների հրապարակներում, հանդիպում էին առանձնահատուկ տիպի մարդիկ, որոնց հանձնարարված էր զվարճացնել նրանց, ում համար կյանքը թվում է միապաղաղ ու ձանձրալի:ձանձրալի։ Այդ միմոսներից մի քանիսը իրենց արհեստն այն աստիճանի էին բարձրացրել, որ կարող էին վերցնել իրենց վրա ավելի վեհ, ավելի կարևոր պարտականություններ:պարտականություններ։ Այս մարդիկ, օգտվելով իրենց անպատժելիությունից, ճշմարտությունն էին ասում անմիջապես իրենց ղեկավարներին՝ ադպիսով հասցնելով [[բարի]] խորհուրդները գահին, կամ էլ ողորմություն էին խնդրում ճնշվածների համար:համար։
Միմոսներին թույլատրվում է ասել ամեն ինչ` այն [[իրավունք]]ը, որից նրանք օգտվում էին, ժամանակ առ ժամանակ չարաշահում էին, բայց պաշտոնապես միմոսները հաճախ ներկայանում էին որպես իրականության սերմանողներ ու տարածողներ:տարածողներ։ Հենց նրանց օգնությամբ էր իրականությունը հասնում տիրակալներին, կամ հակառակը:հակառակը։ Շատ միմոսների վերաբերյալ հորինվում էին [[լեգենդ]]ներ, որպեսզի նրանց անուններն անմահացնեին:անմահացնեին։ Այդպիսին է, օրինակ, Տրիբուլը, ում [[Վիկտոր Հյուգո]]ն ներկայացրել է իր լավագույն վեպում <ref>Հյուգո Վ., Թշվառներ, Երևան, 1987, էջ 72</ref>:
== Պատմություն ==
Սկսած հին [[հույն]]երից, հռոմեացիներց խոսվում է նրանց մասին, ում պարտավորությունների մեջ մտնում էր իրենց շուրջը կատակներով, սրամտությամբ և ծամածռությամբ հրահրել [[ծիծաղ]]: Ամենահին միմոսները նույնիսկ վերապրել են [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմեական կայսրության]] անկումը:անկումը։ Այդ ժամանակներում միմոսները շատ ցանկալի հյուրեր են եղել բարձրաշխարհիկ [[ընտանիք]]ներում, հատկապես կանայք էին սիրում ունկնդրել նրանց:նրանց։ Պատճառն այն է, որ իրականում դղյակներում կյանքը շատ միատեսակ էր ու ձանձրալի:ձանձրալի։ Դղյակների տերերը զվարճանում էին որսով և պատերազմներով, իսկ կանայք` միմոսներով:միմոսներով։ Եղել են ընտանեկան, պալատական միմոսներ, նաև միմոսական միություններ:միություններ։ Այդ մարդիկ ներկայացնում են, ընդհանուր առմամբմ ժամանակների ու [[ժողովուրդ]]ների առանձանհատկությունները:առանձանհատկությունները։ Միմոսների մեջ կային «բուֆոն» կոչվող [[խեղկատակ]]ներ, ովքեր իրենց սրամտություններով, կատակներով հանդիսատեսին զվարճացնում էին՝ հանուն դրամի:դրամի։ Միմոսներ և խեղկատակներ ի հայտ են եկել հին դարերում:դարերում։ Նրանք հանդիպում էին ոչ միայն սովորական մահկանացուների մեջ, այլ նաև [[Օլիմպոսի աստվածներ]]ի մեջ:մեջ։
Ամենահայտնի միմոսներից է [[Եզոպոս]]ը: Նա ստրկության մեջ էր և իր վերջին տիրոջ մոտ ուներ միմոսի պարտականություններ:պարտականություններ։ Նա շատ տգեղ էր ու անճոռնի:անճոռնի։ Չնայած դրան` չափազանց սրամիտ էր <ref name="Գազո">Газо А. Шуты и скоморохи всех времен и народов, С. Петербург, 1898.</ref>
Քանի որ միմոսների տերերը շատ էին սիրում և ընդունում էին նրանց, այնքան շատ էին ատում միմոսին ծառաներն ու մեծատոհմիկները:մեծատոհմիկները։ Սա էլ, ըստ էության, պատճառն է, որ միմոսները իրենց կատակների թիրախ էին ընտրում հենց նրանց` ծառաներին և մեծատոհմիկներին:մեծատոհմիկներին։ Շատ միմոսներ պատկանում էին միևնույն ընտանիքին, քանի որ իրենց արհեստը փոխանցվում էր ժառանգաբար` հորից որդուն:որդուն։ Գոյություն ունեին նույնիսկ միմոսների դինաստիաներ:դինաստիաներ։ Միմոսներ եղել են ոչ միայն թագավորների, պալատականների մոտ, այլ նաև հանդիպել են [[մենաստան]]ներում. հոգևորականները ևս սիրել են զվարճանալ միմոսներով և խեղկատակներով:խեղկատակներով։
Թափառող միմոսները կրում էին ամենատարբեր հագուստներներ, միայն մի փոքր դետալ կարող էր նրանց տարբերել սովորական մարդկանցից:մարդկանցից։ Բայց, ինչ վերաբերում է պալատական միմոսներին, ապա նրանց հանդերձանքը հատուկ էր:էր։ Բնորոշ հատկանիշներից էր միմոսի ձողիկը` զարդարված զանգուլակներով:զանգուլակներով։ Բացի այդ միմոսները իրենց գլխին միշտ կրում էին զանգուլակներով սուրանկյուն գլխարկ:գլխարկ։ Միմոսների կոստյումները հատուկ [[գույն]]եր ունեին` դեղնականաչախառն:դեղնականաչախառն։ [[Միջին դարեր]]ում նշված գույները վատ համբավ ունեին. սնանկ մարդու գլխին կանաչ գլխարկ էին հագցնում:հագցնում։ Իսկ դեղին գույնը խորհրդանշում էր արհամարանքը, ստորությունը:ստորությունը։
Պալատական միմոսները գոյություն ունեին դեռ հին ժամանակներում:ժամանակներում։ Միջին դարերում միմոսները շատ ակտուալ էին:էին։ Նրանք առանձնանում էին իրենց հավատարմությամբ տերերի նկատմամբ, հաճախ կատարում էին թիկնապահի դեր:դեր։ Այդպիսի մի միմոս փրկել է [[Նորմանդիա]]յի Վիլհելմ դուքսին դավադրությունից [[11-րդ դար]]ում <ref name="Գազո"/>
[[Պատկեր:Mime in Rome.jpg|250px|մինի|ձախից|Միջնադարյան միմոսի արձան Հռոմում]]
:
Ինչպես նշվեց վերևում` միմոսների և խեղկատակների խնդիրն էր ծիծաղեցնել իրենց տերերին կամ հանդիսատեսին:հանդիսատեսին։ [[Ֆրանսուա Ռաբլե]]ն ասում էր, լավ է ծիծաղ առաջացնել, քան լաց, քանի որ մարդկանց ավելի հատուկ է ծիծաղը <ref name="Գազո"></ref>: Բոլոր միմոսները, թե՛ ընտանեկան, թե՛ պալատական և ժողովրդական հասկացել են, որ զվարճանքը անհրաժեշտ է խեղճ մարկանց և ամեն ինչ անում էին, որպեսզի զվարճացնեին մարդկությանը:մարդկությանը։ Այդ ջանասիրության համար նրանք արժանանում էին շնորհակալական խոսքերի իրենց համաժամանակակիցների կողմից:կողմից։
[[Միջնադարյան թատրոն]]ի ու թատերական զվարճալիքների հավաքական կերպար է համարվում կատակերգուն, կամ ինչպես այս հասկացության ամենահին վկայությունն է ասում` խեղկատակը<ref>Орбели И. А. Из истории и культуры и исскуства Армении в X-XIII В.В. М. 1968, с. 359.</ref>: Միջնադարյան կատակերգակ դերասանը կրում է տարբեր անվանումներ` խեղկատակ, ծաղրակատակ, խաղակատակ, ասպնակատակ, հացկատակ, կատակերգու, [[ծաղրածու]], կատակագուսան և այլն:այլն։ Այս անվանումները նթադրում են նաև որոշակի դասային կամ տեսակային-ժանրային տարբերություններ <ref>Հովհաննիսյան Հ. Վ., Թատրոնը միջնադարյան Հայաստանում, Երևան, 1978, էջ 229-238</ref>: Այս դեպքում հետաքրքրական է միջնադարյան կատակաբանի հավաքական կերպարը, առանց որի՝ չի պատկերացվում ո՛չ պալատական խնջույքը, ո՛չ շուկան կամ տոնավաճառը, ո՛չ [[Թատրոն|թատրո]]նը, ո՛չ էլ ժողովրդական տոնախմբությունները:տոնախմբությունները։ Այս կերպարը հատկանշում է [[Հասարակություն|հասարակության]] ստորին խավերի [[վերաբերմունք]]ը կյանքի հանդեպ և շատ դեպքերում ներկայանում է որպես ապադասակարգային ֆիգուրա:ֆիգուրա։
Անհեթեթի, խենթակերպի, հիմարի, տարօրինակ մարդու կերպարը ընդհանրապես բնորոշ է [[միջնադարյան քաղաք]]ին: Սա կարգից ու օրենքից դուրս մարդ է. նրան չեն հարգում, չեն դատում ու պատժում, նրա հետ չեն կռվում:կռվում։ Նրան ծաղրում են:են։ Նրա արածի ու ասածի վրա ծիծաղում և վարձատրում:վարձատրում։ Կատակաբանը ունի որոշակի սոցիալական ֆունկցիա` արթուն է պահում հասարակության առողջ [[բանականություն]]ը: Նա ավելի խելոք է, քան հասարակությունը, բայց ներկայանում է հիմարի տեսքով <ref>Панченко А. М. Юродство как зрелище, Труды отдела древнерусской летературы, Л. 1974, с. 144-153.</ref>: Ընդհանրապես սա տիպիկ միջնադարյան երևույթ է և որպես այդպիսին, բավական բարդ կոմպլեքս է:է։ Բարդ ամենից ավելի նրանով, որ այս տիպը ծնել է [[միջնադար]]ի սոցիալ-դասկարգային հարաբերությունները, որ սա մարդու ապադասակարգայնացման արդյունքներից է:է։ Հայտնի է 7-8-րդ դարերում Եվրոպայում Կոմենդանտների մի մեծ խավ կազմվել է նախկին հոգևորականներից:հոգևորականներից։ Դրանք, ասպես կոչված, վագանտներն են, որ ստեղծել են նաև իրենց գրականությունը` հակակղերական բովանդակությամբ:բովանդակությամբ։ Նրանց մի մասը դարձել են [[աճպարար]]ներ, [[ձեռնածու]]ներ. Ծպտվել են զանազան կենդանիների` շան, ավանակի, այծի դիմակներով, ամենատարբեր դերեր են կատարել թափառական [[ժոնգլյոր]]ների ներկայացումներում <ref name="Գազո"></ref>:
[[Պատկեր:Mimes.ogg|մինի|Միմոսներ]]
== Ծանոթագրություններ ==
|
