«Անձնանուն»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
չ Ռոբոտ․ Տեքստի ավտոմատ փոխարինում (-հայակական +հայկական) |
չ վերջակետների ուղղում, փոխարինվեց: վ: → վ։ (57) |
||
Տող 1.
{{Արևմտահայերեն|Անձնանուն}}
'''Անձնանուն''' կամ '''անուն''', անձի անվանումը հասարակության մեջ նրան անհատականացնելու
== Ծագումը և ձևերը==
Անձնանունները առաջացել են [[հասարակ անուն]]ներից և քիչ՝ աոանձին վանկերի կամ հնչյունների ու տառերի
==== Տոտեմիստական շրջան ====
Զարգացման ցածր մակարդակի վրա գտնվող ժողովուրդների մոտ անունները հաճախ ունեն տոտեմիստական
==== Հին Հռոմ ====
[[Հին Հռոմ]]ում հանրապետության ժամանակներից ի վեր քաղաքացիների անունները կազմում էին անձնանունից (Մարկոս), տոհմի կամ զարմի անվանումից (Տուլիուս) և մականունից, որը հաճախ նշում էր՝ ընտանիքի ճյուղը (ինչպես «[[Ցիցերոն]]», որ նշանակում է «սիսեռ»): Այս երեք բաղադրյալները (լատիներեն՝ tria nomina՝ երեք անուն) երբեմն լրացվում էին երկրորդ մականունով, որը զանազանում էր [[պատրիկներ]]ին մյուս
==== Սեմիտական ժողովուրդների մոտ և արաբական մշակույթում ====
Սեմիտական ժողովուրդները երեխային անվանակոչում էին կապելով աստծո հետ, ինչպես Հովհաննես, որ ծագել է «Եհովան ողորմած է»
==== Քրիստոնեական անունների ծագումը ====
[[Պատկեր:Mkrtich.jpg|մինի|150px|Տարբեր ազգի ներկայացուցիչներ կրում են Հին և Նոր Կտակարաններից անուններ]]
[[Քրիստոնեություն|Քրիստոնեության]] տարածումը լայն շրջանառության մեջ դրեց [[Հին Կտակարան|Հին]] և [[Նոր Կտակարան]]ներում հիշատակված եբրայական անունները, թեև դրանք բարձր քաղաքակրթության հասած ժողովուրդների մոտ ամբողջությամբ չարտամղեցին հին
==== Մուսուլմանական և Բուդդայական անունների ծագումը ====
[[Իսլամ]]ի տարածման հետևանքով [[Ասիա]]յի և [[Աֆրիկա]]յի շատ ժողովուրդներ, ընդունելով արաբների կրոնը, փոխ առան նաև նրանց
==== Անունները տարբեր երկրներում ====
Մի շարք ժամանակակից անթրոպոնիմիկական համակարգերում (հայկական, ռուսական, ևն) ամեն ոք ունի անձնանուն (ընտրված սահմանափակ ցուցակից), հայրանուն և ազգանուն (վերջինների հնարավոր թիվը գործնականորեն անսահմանափակ է): Եղել են և կան տարբեր անթրոպոնիմիկական
== Զարգացում ==
Անունները ապրել են երկարատև [[էվոլյուցիա|զարգացում]]՝ կորցնելով իրենց նախնական ստուգաբանական կամ [[կրոն]]ական
== Անթրոպոնիմիկա ==
Տող 32.
== Հայկական անձնանուններ ==
[[Պատկեր:Johann Heinrich Hübschmann.jpg|մինի|150px|Հայնրիխ Հյուբշման]]
Հին անունների զգալի մասը ժամանակին տեղ է գտել ձեռագիր և տպագիր այլևայլ բառարաններում ու
*Երեմիա Վարդապետ (Մեղրեցի), «Բառագիրք Հայոց» 1698
*«Հայկազեան բառարան» [[Մխիթարյան միաբանություն|Վենետիկի Մխիթարյան միաբանություն]], 2-րդ հատոր՝ նվիրված է հատուկ
*[[Հայնրիխ Հյուբշման]]ը իր «Armenische Grammatik» մոնումենտալ գրքում քննության է առել հայերենում տեղ գտած [[պարսկերեն]], [[եբրայերեն]], [[արաբերեն]] և այլ ծագում ունեցող անձնանունները և մեծ մասամբ դրանք
==== Հրաչյա Աճառյանի ուսումնասիրությունը ====
[[Պատկեր:Herachiay Atcharian 1926.png|մինի|Հրաչյա Աճառյան]]
Հայկական անձնանունները ուսումնասիրել է նաև Հրաչյա Աճառյանը, որի «[[Հայոց անձնանունների բառարան]]» հինգհատորյա աշխատությունը եզակի երևույթ է իր տեսակի մեջ, որտեղ հավաքված և ուսումնասիրված են [[5-րդ դար|5]]–[[10-րդ դար]]երում հայ մատենագրության մեջ հիշատակված բոլոր
*'''Նախահայկական''', օրինակ՝ [[Արամ]], որը ծագում է Խալդյան Արամե թագավորի անունից
*'''Անծանոթ''', օրինակ՝ [[Հայկ (անձնանուն)|Հայկ]], Արմենակ, Արամայիս, Ամասիա, Հարմա, [[Արա]], Դարդոս և այլն, որոնք հիշատակվում են [[Մովսես Խորենացի|Մովսես Խորենացու]] [[Հայոց պատմություն (Մովսես Խորենացի)|Հայոց Պատմության]] Ա գրքում, և որոնց հայկական ծագումը ապացուցված
*'''Բուն հայկական''', օրինակ՝ Արձան, Տիրայր, Այրուկ, Աստղիկ, Գյուտ, Թաթուլ, Թոռնիկ, Իշխան, Զարմայր, Առնակ և
*'''Պահլավական''', օրինակ՝ Վարդան, Բագրատ, Ատրներսեհ, Դրաստամատ, Զարեհ, Սեպուհ, Զոհրապ, Խոսրով, Խոսրովիդուխտ, Համազասպ, Գիսակ, Գուրգեն, Անուշ, Աշխեն, Արշակ, Սանատրուկ, Տրդատ, Վռամշապուհ և այլն, որոնք պարթևական ազդեցության արդյունք
*'''Ասորական''', օրինակ՝ Աբգար, Եղիշե, Գադիշո և այլն, որոնք եկել են [[Հայաստան]]ում Քրիստոնեություն ընդունումից հետո, բայց ասորական ազդեցությունը կարճ եղավ և [[հայեր]]ի մոտ պահպանվեցին միայն մեկ-երկու անձնանուն (Աբգար, Եղիշե):
*'''Եբրայական''', անուններ, որոնք եկել են Քրիստոնեության հետ, օրինակ՝ Ադամ, Եվա, Աբել, Աբրահամ, Սեթ, Սահակ, Դանիել, Գաբրիել, Եսայի, [[Հակոբ]], Զաքարիա, Սողոմոն և
*'''Հունական''', այս անձնանունները արդյունք են հայ-հունական դարավոր կապերի և հելենիստական [[մշակույթ]]ի
*'''Արաբական''', հայերը արաբներից քիչ թվով անուններ վերցրել են արաբական տիրապետության ժամանակաշրջանում, օրինակ՝ Աբլխարիպ (Ղարիբի հայր), Աբուսահլ (Սահլի հայր), Մլեհ (սիրուն, գեղեցիկ): Այժմ սրանք գործածական
*'''Լատինական''', այս անունները հայերի մոտ տարածում են գտել [[Կիլիկիայի Հայկական Թագավորություն|Կիլիկիայի Հայկական Թագավորության]]
*'''Հայ կրոնական''' անունները սկզբում քրիստոնեական օտար անունների թարգմանություններն էին, ինչպես՝ Առաքել ({{lang-gr|Ապոստալ}}), Հարություն ({{lang-gr|Անաստաս}}), Աստվածատուր ({{lang-gr|Թեոդորոս}}), Խաչիկ ({{lang-gr|Ստավրի}}), Մխիթար ([[եբրայերեն]]՝ ''Սեթ''): Դրան զուգընթաց ստեղծվել են նոր նմանակերտ անձնանուններ, օրինակ՝ Համբարձում, Զատիկ, Գալուստ, Մարգար, Կարապետ, Մկրտիչ, Ավետիս․ Ավագ, Մաքրուհի, Սրբուհի, Տիրուհի և
*'''Հայ ժողովրդական''' անուններ, որոնք գործածվել են շինական ժողովրդի շրջանում և պահպանվել են առ
*'''Սելջուկ-թաթարական''' տիրապետության ժամանակ հայերը քիչ թվով անձնանուններ են փոխառել, օրինակ՝ Ասլան (առյուծ), Ջիվանշիր (մատաղ առյուծ), Հախնազար (աստվածատես), Թամամ (կատարյալ) և
*'''Եվրոպական''' անունները փոխառվել են [[ֆրանսերեն]]ից, [[իտալերեն]]ից, [[գերմաներեն]]ից և [[անգլերեն]]ից: Սկզբում բացառապես գործածական էին արևմտահայերի, հիմնականում կաթոլիկների մոտ (Ժոզեֆ, Վալենտին, Ալբերտ, Էդուարդ, Վիկտորիա, Էժեն, Վերժին, Ադոլֆ, Ռուդոլֆ և այլն): Ծանոթությունը եվրոպական մշակույթի հետ իր հետ բերեց անձնանունների մեծ
*'''Ռուսական''' անձնանունները հայոց լեզվի մեջ ներթափանցել են նոր
*'''Հայ ազգային''' անունները արդյունք են ինքնագիտակցության
== Արտաքին հղումներ ==
|