«Արցախ նահանգ»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Արցախ''' (նաև՝ ''Արձախ'', ''Արցախամայր''). [[Մեծ Հայք]]ի տասներորդ նահանգը, տարածված էր Փոքր [[Կովկաս]]ի արևելյան և [[Հայկական Լեռնաշխարհ]]ի հյուսիս-արևելյան մասում:մասում։ Ընդգրկում էր այժմյան [[Լեռնային Ղարաբաղ|Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն]]ը՝ հարակից ազատագրված տարածքներով, և ձգվում էր մինչև [[Իջևան]]ի շրջանը:շրջանը։ Հյուսիս-արևելքից և արևելքից սահմանակցում էր [[Ուտիք]] նահանգին, արմուտքից, Աղավնո գետակով՝ [[Սյունիք նահանգ|Սյունիք]]ին: Հյուսիս-արևմուտքում Արցախի սահմանները ձգվում էին [[Սևանա լիճ|Սևանա լճի]] արևելյան ափով, հարավից՝ [[Արաքս|Երասխ]]ի հովտով մինչև Մուխանք դաշտը՝ ընդգրկելով այդ դաշտի արևմտյան կեսը:կեսը։

Արցախի նախարարությունը կոչվել է նաև Ծավդեացվոց կամ Ծավդեից իշխանություն, իշխանանիստ Ծավդք (Զոդ) ավանի անունով:անունով։ [[Առանշահիկներ]]ի թագավորության շրջանում՝ [[Դյութական]] ավանը դարձել է նահանգի կենտրոնը:կենտրոնը։ Հետագայում նահանգի գլխավոր քաղաքն է եղել [[Փառնես]] (Փառիսոս) բերդավանը, Հայկական [[Փառիսոսի Թագավորություն|Փառիսոսի Թագավորության]] օրերին (X-XI դդ):

Հնագույն ժամանակներից սկսած նահանգի բնակչությունն զբաղվել է հացահատիկային կուլտուրաների մշակությամբ, այգեգործությամբ և շերամապահությամբ:շերամապահությամբ։ Ամբողջ արևելքում հայտնի էին Արցախում բուծվող ձիերը, որոնք աչքի էին ընկնում դիմացկունությամբ և արագավազությամբ:արագավազությամբ։

Արցախի նախարարական տունը սերված էր [[Հայկ նահապետ|Հայկ]] նահապետի ժառանգ [[Սիսակ]]ից: Արցախի առաջին եպիսկոպոս [[Գրիգորիս]]ը խոշոր դեր է խաղացել Արցախի և Ուտիքի բնակչության քրիստոնեացման գործում:գործում։ 5-րդ դարի սկզբին [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ը և իր աշակերտները Արցախում տարածել են հայերեն գիրն ու դպրությունը և պայքարել հեթանոսության մնացորդների դեմ:դեմ։

5-ից 6-րդ դդ Արցախը մտնում էր պարսկահպատակ [[Աղվանք|Աղվանից]] մարզպանության մեջ:մեջ։ [[Վարդանանց պատերազմ]]ի մասնակից Արցախի արյուձին [[Ավարայրի ճակատամարտ]]ում գլխավորում էր Առանշահիկ Բակ իշխանը, որը պատերազմից հետո վերադարձավ Արցախ և այն պաշտպանեց պարսիկներից:պարսիկներից։

Օգտվելով Պարսից արքունիքի զիջումներից, Արցախի [[Առանշահիկներ]]ը 5-րդ դարի վերջում [[Վաչագան Բարեպաշտ]]ի գլխավորությամբ ստեղծեցին [[Հայոց Աղվանք|Աղվանից թագավորությունը]], որի մեջ ընդգրկված էին Ուտիքը և Անդրկուրյան Կամբեճան հայաբնակ գավառը:գավառը։

7-րդ դարասկզբին Արցախը և ամբողջ արևելյան Անդրկովկասը ենթարկվում են խազարների ներխուժմանը:ներխուժմանը։ 7-րդ դ կեսից մինչև 9-րդ դարավերջը Արցախը գտնվում էր արաբական տիրապետության տակ:տակ։ Արցախի ու հարակից հայկական գավառների ապստամբությունները արաբների կողմից ճնշվում էին դաժանորեն, դրանց կազմակերպիչներից շատերը աքսորվեցին, սակայն, չնայած դրան, 9-րդ դարավերջում Արցախի իշխանական տան երկու ճյուղերը հզորացան և [[Բագրատունիներ|Բագրատունյաց]] թագավորությանը ենթակա լինելով՝ ստեղծեցին երկու փոքրիկ թագավորություն, մեկը՝ [[Դիզակ]]ում, մյուսը՝ [[Խաչենի իշխանություն|Խաչեն]]ում: Արցախի նախարարական տան եռանդուն գործունեությունն ու մշակութային բուռն վերելքն անընդմեջ շարունակվեց Խաչենում:Խաչենում։ 12-րդ դարի երկրորդ կեսին այստեղ արդեն իշխում էին Առանշահիկ հարստության երեք ճյուղերը՝ Ներքին Խաչենի, Հաթերքի և [[Ծար]]ա կամ Վերին Խաչենի իշխանությունները:իշխանությունները։

Մոնղոլների տիրապետության նախօրեին Ներքին Խաչենի ու Վերին Խաչենի իշխանությունները խնամիությամբ կապված էին [[Զաքարյաններ|Զաքարյան]] զորապետների հետ և վայելում էին նրանց հովանավորությունն ու աջակցությունը:աջակցությունը։ Թաթար–մոնղոլների տիրապետության շրջանում Արցախ–Խաչենի բնակչության վրա ծանր հարկ դրվեց:դրվեց։ [[Լենկթեմուր]]ը [[1387]]–ին ասպատակեց նաև Խաչենը՝ կոտորելով իշխանական տների գրեթե բոլոր նշանավոր ներկայացուցիչներին:ներկայացուցիչներին։ 16-րդ դարավերջին և 17-րդի սկզբին այդ իշխանությունները մանրացել, վեր էին ածվել գավառական վարչական միավորումների, որոնք կոչվում էին մելիքություններ և իրենց մեջ պահում էին հայ պետականության վերջին բեկորները:բեկորները։ Այս մանր պետական միավորումներն էին, որոնք գլխավորում էին հայ ժողովրդի ազատագրական պայքարը պարսկական ու թուրքական բռնապետությունների դեմ:դեմ։ Արցախի հայկական ֆեոդալական իշխանությունները հարատևեցին մինչև նրա միացումը Ցարական [[Ռուսաստան]]ին, որը տեղի ունեցավ [[1813]]–ին, [[Գյուլիստանի պայմանագիր|Գյուլիստանի պայմանագրով]]: