«Լարերի տեսություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

}}</ref>, այլ միաչափ օբյեկտների՝ այսպես կոչված [[քվանտային լար]]երի<ref name="Gross" /> փոխազդեցության դինամիկան։ Լարերի տեսությունը համադրում է [[քվանտային մեխանիկա]]յի և [[հարաբերականության տեսություն|հարաբերականության տեսության]] գաղափարները, այդ պատճառով նրա հիմա, հավանաբար, կկառուցվի [[քվանտային գրավիտացիա|քվանտային գրավիտացիայի]]յի տեսությունը<ref name="teor1">''Sunil Mukhi'' (1999) «[http://theory.tifr.res.in/~mukhi/Physics/string2.html The Theory of Strings: A Detailed Introduction]» {{en icon}}.</ref><ref name="physical_encyclopaedia">{{статья

}}</ref>, որ բոլոր տարրական մասնիկները և նրանց [[հիմնարար փոխազդեցություններ]]ը առաջանում են գերմիկրոսկոպիկ քվանտային լարերի տատանումների և փոխազդեցությունների արդյունքում՝ [[Պլանկի երկարություն|Պլանկի երկարության]] կարգի հեռավորությունների վրա՝ մոտ 10⁻³⁵ մ<ref name="Gross">''Гросс, Дэвид''. [http://elementy.ru/lib/430177 Грядущие революции в фундаментальной физике]. Проект «Элементы», вторые публичные лекции по физике (25.04.2006).</ref>։ Այս մոտեցումը, մի կողմից, թույլ է տալիս խուսափել [[դաշտի քվանտային տեսություն|դաշտի քվանտային տեսության]] այնպիսի դժվարություններից, ինչպիսիք են [[վերանորմավորում]]ը<ref name="Morozov">Морозов А. Ю. [http://ufn.ru/ru/articles/1992/8/c/ Теория струн — что это такое?] // УФН. — 1992. — Т. 162, № 8. — С. 83—175.</ref>, իսկ մյուս կողմից հանգում է նյութի և [[տարածաժամանակ]]ի կառուցվածքի ավելի խոր եզրակացության<ref name=Morozov/>։

Լարերի տեսությունը առաջացել է 1970-ական թվականներին [[Գաբրիելե Վենեցիանո]]յի մի բանաձևի իմաստավորման արդյունքում<ref name="Veneciano">''Veneziano G.'', Nuovo Cim., 1968, 57A, 190 (также неопубликованная работа Suzuki M., 1968) {{en icon}}.</ref>, որը կապված է [[հադրոն]]ների կառուցվածքի լարային մոդելների հետ։ 1980-ականների և 1990-ականների կեսերը նշանավորվեցին լարերի տեսության բուռն զարգացումով։ Սպասվում էր, որ մոտ ապագայում դրա հիման վրա կձևավորվի այսպես կոչված «[[միասնական տեսություն]]ը» կամ «[[ամեն ինչի տեսություն]]ը»<ref name="physical_encyclopaedia"/>, որի անհաջող որոնումներով էր զբաղված Այնշտայնը տասնյակ տարիներ<ref name="Parker">{{книга

Սակայն չնայած տեսության մաթեմատիկական խստությանը և ամբողջականությանը, դեռևս լարերի տեսության փորձնական հաստատումներ չեն գտնվել<ref name="Gross" />։ Առաջանալով հադրոնային ֆիզիկայի նկարագրման համար, սակայն նպատակահարմար չլինելով դրա համար, այս տեսությունը բոլոր տեսությունների նկարագրման յուրահատուկ փորձարարական վակուում է։

Հիմնական խնդիրներից մեկը, որը առաջանում է լարերի տեսություններում 26 կամ 10 չափականությունից <ref name="polch">''Polchinski, Joseph'' (1998). String Theory, Cambridge University Press {{en icon}}.</ref> մինչև ցածր էներգիաների 4 չափականությամբ ֆիզիկա կրճատվելու ժամանակ լրացուցիչ չափականությունների [[կոմպակտավորում|կոմպակտավորման]] բազմաթիվ տարբերակներն են [[Կալաբի-Յաուի տարածություն|Կալաբի-Յաուի բազմաձևությունների և [[օրբիձևություն|օրբիձևությունների]]ների վրա, որոնք, հավանաբար, Կալաբի-Յաուի տարածության մասնավոր սահմանային դեպքեր են<ref name="Kaku">{{книга

Չնայած այս դժվարություններին, լարերի տեսության մշակումը խթանեց մաթեմատիկական ֆորմալիզմների զարգացմանը, հիմնականում՝ [[հանրահաշվական երկրաչափություն|հանրահաշվական]] և [[դիֆերենցիալ երկրաչափություն|դիֆերենցիալ]] երկրաչափություններում, [[տոպոլոգիա]]յում, ինչպես նաև թույլ տվեց ավելի խոր հասկանալ նախորդ՝ [[քվանտային գրավիտացիա|քվանտային գրավիտացիայի տեսությունը]]<ref name="Gross" />։ Լարերի տեսությունը շարունակում է զարգանալ, և ակնկալվում է<ref name="Gross" />, որ տեսության թերի տարրերը և դրանց համապատասխանող երևույթները կբացահայտվեն մոտ ապագայում, այդ թվում [[Մեծ հադրոնային բախիչ]]ի փորձերի միջոցով<ref name="Randall">

Ոչ հակասական և ինքնահամաձայնեցված լարերի քվանտային տեսությունները հնարավոր են մ իայն մեծ չափականություններով տարածություններում (չորսից մեծ՝ հաշվի առնելով ժամանակի հետ կապված չափականությունը)։ Սրա հետ կապված լարերի տեսության ֆիզիկայում բաց է [[տարածաժամանակ]]ի չափականության հարցը<ref name="Barbashov">''Барбашов, Б. М., Нестеренко, В. В.'' [http://ufn.ru/ru/articles/1986/12/a/ Суперструны — новый подход к единой теории фундаментальных взаимодействий] // Успехи физических наук. Том 150, № 4. — М.: 1986, с. 489—524.</ref>։ Այն, որ միկրոսկոպիկ (անմիջականորեն դիտարկելի) աշխարհում նկատելի չեն լրացուցիչ տարածական չափումներ, լարերի տեսությունում բացատրվում է երկու հնարավոր մեխանիզմներից մեկով․ այդ չափականությունների [[կոմպակտավորում|կոմպակտավորմամբ]], երբ չափականությունները փաթափվում են մինչև Պլանկի երկարության կարգի մասշտաբներում, կամ բազմաչափ տիեզերքի ([[բազմատիեզերք]]ի) բոլոր մասնիկների լոկալացմամբ քառաչափ համաշխարհային թերթում, որը և բազմատիեզերքի տեսանելի մասն է։ Ենթադրվում է, որ ավելի մեծ չափականությունները կարող են ի հայտ գալ բարձր էներգիաներով տարրական մասնիկների փոխազդեցություններում, սակայն մինչև հիմա փորձարարական վկայություններ չկան։

Լարերի տեսության կառուցման ժամանակ տարբերակում են առաջնային և [[երկրորդային քվանտացում|երկրորդային]] քվանտացումների մոտեցումները։ Վերջինս կիրառում է լարային դաշտի հասկացությունը՝ [[ֆունկցիոնալ]] [[օղակի տարածություն|օղակների տարածությունում]], ինչպես [[դաշտի քվանտային տեսություն]]ը։ Առաջնային քվանտացման ֆորմալիզմում մաթեմատիկական մեթոդներով նկարագրվում է փորձական լարի շարժումը արտաքին լարերի դաշտերում, այդ թվում՝ լարերի տրոհումը և միավորումը։ Առաջնային քվանտացման մոտեցումը լարերի տեսությունը համաշխարհային հարթության վրա կապում է սովորական դաշտի տեսության հետ<ref name="physical_encyclopaedia" />։

Լարերի ավելի իրատեսական տեսությունները որպես պարտադիր տարր ներառում են [[սուպերսիմետրիա]]ն, այդ պատճառով այդպիսի տեսությունները կոչվում են գերլարային<ref name="astro">{{cite web

1980-ականների կեսերին Մայքլ Գրինը և [[Ջոն Շվարց]]ը եկան եզրակացության, որ [[սուպերսիմետրիա]]ն, որը լարերի տեսության կենտրոնական օղակն է, կարելի է ներառել ոչ թե մեկ, այլ երկու եղանակներով։ Առաջինը լարի համաշխարհային մակերևույթի սուպերսիմետրիան է<ref name="physical_encyclopaedia"/>, երկրորդը՝ տարածաժամանակային սուպերսիմետրիան<ref name="letters1">''Green M.& Schwarz J.'' Phys. Lett. 1984, 149B, 117 {{en icon}}.</ref>։ Սուպերսիմետրիան ներառելու այս եղանակները իրենց հիմքում դաշտի կոնֆորմ տեսության մեթոդները կապում են դաշտի քվանտային տեսության ստանդարտ մեթոդներին<ref name="polyak">''Polyakov A.M.'' Phys. Lett. 1981, 103B, 207, 211 {{en icon}}.</ref><ref name="belav">''Belavin A.A., Polyakov A.M., Zamolodchikov A.B.'' Nucl. Phys. 1984, B241, 333 {{en icon}}.</ref>։ Սուպերսիմետրիան ներառելու այս եղանակների իրականացման տեխնիկական առանձնահատկությունները պայմանավորեցին հինգ տարբեր լարերի տեսությունների առաջացմանը՝ I տիպի, IIA և IIB տիպի և երկու հետերոտիկ լարերի տեսություններ<ref name="jam">''S. James Gates'', Jr., Ph.D., [http://www.teach12.com/ttcx/coursedesclong2.aspx?cid=1284 Superstring Theory: The DNA of Reality] «Lecture 23 — Can I Have that Extra Dimension in the Window?», 0:04:54, 0:21:00 {{en icon}}.</ref>։ Սրա արդյունքում առաջացած հետաքրքրության բռնկումը լարերի տեսության հանդեպ կոչվեց «առաջին գերլարային հեղափոխություն»։ Այս բոլոր մեթոդները ձևակերպվում են 10-չափանի տարածաժամանակում, սակայն տարբերվում են լարային սպեկտրներով և [[սիմետրիա (ֆիզիկա)|սիմետրիա]]յի տրամաչափային խմբերով։ 1970-ականներին սկզբնավորված և 1980-ականներին զարգացած 11-չափանի սուպերգրավիտացիայի կառուցվածքը <ref name="duff">''M. J. Duff'', ''James T. Liu'' and ''R. Minasian'' [http://arxiv.org/PS_cache/hep-th/pdf/9506/9506126v2.pdf Eleven Dimensional Origin of String/String Duality: A One Loop Test] Center for Theoretical Physics, Department of Physics, Texas A&M University {{en icon}}.</ref>, ինչպես նաև փուլային փոփոխականների անսովոր տոպոլոգիական երկվությունները լարերի տեսությունում 1990-ականների կեսերին հանգեցրին «երկրորդ գերլարային հեղափոխությանը»։ Պարզվեց, որ այս բոլոր տեսությունները իրականում սերտորեն կապված են միմյանց հետ որոշակի երկվությունների շնորհիվ<ref name="astro2">{{cite web

}}</ref>։ Ենթադրվեց, որ բոլոր հինգ տեսությունները մեկ հիմնարար տեսության տարբեր սահմանային դեպքեր են, որը ստացավ [[М-տեսություն|М-տեսություն]] անվանումը։ Ներկայումս որոնումներ են արվում այս տեսությունը ձևակերպելու մաթեմատիկական լեզու ստեղծելու համար<ref name=Greene/>։

1960-ական թվականներին կախվածություն նկատվեց հադրոնի [[սպին]]ի և զանգվածի միջև ([[Չու-Ֆրաուչիի գրաֆիկ]])<ref name="lett2">''G. F. Chew'' and ''S. C. Frautschi'', ''Phys. Rev. Letters'', 8, 41 (1962); ''S. C. Frautschi'', «Regge Poles and S-Matrix Theory», (''W. A. Benjamin'', New York, 1968) {{en icon}}.</ref>։ Այս դիտարկման արդյուքնում ստեղծվեց [[Ռեջեի տեսություն]]ը, որտեղ տարբեր հադրոններ դիտարկվում են որպես ոչ թե տարրական մասնիկներ, այլ՝ մեկ տարածականացված օբյեկտի՝ [[ռեջեոն]]ի տարբեր դրսևորումներ։ Վերջին տարիներին [[Գաբրիելե Վենեցիանո]]յի, [[Յոիտիրո Նամբու]]ի , [[Հոլգեր Բեխ Նիլսոն]]ի և [[Լեոնարդ Սասկինդ]]ի ջանքերով բանաձև արտածվեց ռեջեոնների ցրման համար և տրվեց դրա ընթացքում տեղի ունեցող երևույթների լարային մեկնաբանությունը։

1974 թվականին պարզ դարձավ, որ Վենեցիանոյի բանաձևի վրա հիմնված լարային տեսությունները գործում են 4-ից մեծ չափականություններով տարածությունում․ Վենեցիանոյի մոդելը և Շապիրո-Վիրասորոյի մոդելը (S-V) 26 չափականությունում, Ռամոն-Նեվյո-Շվարցի մոդելը (R-NS)՝ 10-ում։ Դրանք բոլորը կանխատեսում են [[տախիոն]]ի գոյությունը<ref name="Shapiro, Virasoro, Ramond, Neveu, Schwarz, Lovelace">''Shapiro J.'' Phys. Rev., 1971, 33В, 361. ''Virasoro M.'' Phys. Rev., 1969, 177, 2309. ''Ramond P.'' Phys. Rev., 1971, D3, 2415. ''Neveu A.& Schwarz J.'' Nucl. Phys., 1971, B31, 86.''Lovelace C. '' Phys. Rev., 1974, 34B, 500 {{en icon}}.</ref>։ Տախիոնների արագությունը գերազանցում է վակուումում [[լույսի արագություն|լույսի արագությանը]], այդ պատճառով նրանց գոյությունը հակասում է [[պատճառականության սկզբունք]]ին, որն, իր հերթին, խախտվում է միկրոաշխարհում։ Այսպիսով, տախիոնի գոյությունը ապացուցող (առաջին հերթին փորձարարական), կամ հերքող փաստարկներ<ref name="rybakov">{{статья

1974 թվականին [[Ջոն Շվարց]]ը և [[Ժոել Շվերկ]]ը, ինչպես նաև նրանցից անկախ [[Տամիակի Յոնեա]]ն, ուսումնասիրելով որոշ [[քվանտային լար|լարային]]նկատեցին, որ դրանք ճշտությամբ համապատասխանում են հիպոթետիկ [[գրավիտոն|մասնիկի]]՝ գրավիտացիոն դաշտի [[քվանտ]]ի հատկություններին<ref name="grav1">{{статья

}}</ref>։ Շվարցը և Շվերկը պնդում էին, որ լարերի տեսությունը սկզբում անհաջողություն կրեց այն պատճառով, որ ֆիզիկոսները թերագնահատում էին դրա մասշտաբը<ref name=Greene/>։ Այս մոդելի հիման վրա ստեղծվեց [[բոզոնային լարերի տեսություն]]ը<ref name="physical_encyclopaedia"/>։ Այս տեսությունը ձևակերպվում է [[գործողություն (մեխանիկա)|գործողության]] տերմիններով, որի օգնությամբ կարելի է կանխատեսել լարի շարժումը տարածության և ժամանակի մեջ։ Գործողության քվանտացումը հանգում է նրան, որ լարը կարող է թրթռալ տարբեր եղանակներով և ամեն մի եղանակ գեներացնում է տարբեր տգարրական մասնիկ։ Մասնիկի [[զանգված]]ը և փոխազդեցության բնութագրերը որոշվում են լարի թրթռման եղանակներով կամ լարից բխող յուրահատուկ «նոտա»յով։ Այս կերպ ստացված գամման կոչվում է լարերի տեսության [[զանգվածների սպեկտր]]։

Սկզբում մոդելում ներառված եին ինչպես բաց լարերը, այսինքն՝ երկու ազատ ծայրեր ունեցող լարերը, այնպես էլ փակ լարերը, այսինքն՝ օղակները։ Այս երկու տիպի լարերը տաևբեր վարք ունեն և երկու տարբեր սպեկտր են գեներացնում։ Ժամանակակից ոչ բոլոր լարերի տեսությաններում են կիրառվում երկու տիպի լարերը․ մի քանիսում միայն փակ լարերն են կիրառվում։

Բոզոնային լարերի տեսությունը զուրկ չէ խնդիրներից։ Ամենից առաջ, տեսությունն ունի հիմնարար անկայություն, որը ենթադրում է հենց իր՝ տարածաժամանակի տրոհումը։ Բացի այդ, ինչպես հետևում է անվանումից, մասնիկների սպեկտրը սահմանափակված է միայն [[բոզոն]]ներով։ Չնայած բոզոնները կարևոր դեր ունեն տիեզերքում, տիեզերքը սահմանափկված չէ միայն նրանցով։ Այն նաև կանխատեսում է բացասական զանգվածի քառակուսի ունեցող մասնիկի՝ [[տախիոն]]ի գոյությունը<ref name="buchbind">< /ref>։ [[Ֆերմիոն]]ները լարերի տեսությունում ներառելու հետազոտությունները հանգեցին [[սուպերսիմետրիա]]յի հասկացությանը՝ բոզոնների և ֆերմիոնների փոխազդեցության տեսությունը, որն այժմ ինքնուրույն նշանակություն ունի։ Լարերի ֆերմիոնային թրթռումները ներառող տեսությունները կոչվում են [[գերլարերի տեսություն|գերլարային տեսություններ]]<ref name="geom">{{книга|автор = Vladimir G. Ivancevic, Tijana T. Ivancevic.|заглавие =Applied Differential Geometry: A Modern Introduction|ссылка = http://www.worldscibooks.com/mathematics/6420.html|место = Sydney|издательство = World Scientific Publishing Company|год = 2007|страницы = 41|страниц = 1348|isbn = 978-981-270-614-0}} {{en icon}}</ref>։