«Քեմալականություն»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
չ կետադրական, փոխարինվեց: : → ։ (7) |
No edit summary |
||
Տող 1.
[[Պատկեր:Mustafakemal16.jpg|thumb|right|[[Մուստաֆա Քեմալ Աթաթուրք]] (1881—1938)]]
'''Քեմալականություն''' ({{lang-tr|Atatürkçülük}}), Մուստաֆա Քեմալի կողմից առաջ քաշած թուրքական ազգայնականության գաղափարախոսություն։ Համարվում է Թուրքիայի Հանրապետության պաշտոնական գաղափարախոսությունը։ Սակայն քեմալականության ժամանակակից կողմնակիցները կարծում են, որ այդ գաղափարախոսությունը Երրորդ աշխարհի երկրների էֆեկտիվ զարգացման մոդել է<ref>[http://stanbul.ru/content/blogcategory/371/495/ Ազգանունները ընդունումը և քեմալականությունը]</ref>։ Նման կարծիք ունի նաև ամերիկացի քաղաքագետ Սեմյուել Հանթինգթոնը, քեմալականության մեջ հատուկ ընդգծելով ծայրահեղական (հեղափոխական) արևմտակայնացման և նախկին մշակութային ավանդույթերի խզման պահերը<ref>[http://eastlib.narod.ru/d/huntington.htm Սեմյուել Հանթինգթոն // Քաղաքակրթությունների բախումը և միջազգային կարգի վերափոխումը (հատվածներ գրքից): Պատասխանները Արևմուտքին և մոդերնիզացիա]</ref>։ Քեմալականության հիմքում 6 կետ է դրված («վեց նետ» — {{lang-tr|Altı Ok}})։ Առաջին չորս նետերը ձևակերպած են եղել [[1927]] թվականին, իսկ [[1931]]-ին էլ դրանց ավելացել են ևս երկուսը։ Վեց նետերի դոկտրինը վերջնականապես ամրագրվել է [[Թուրքիայի սահմանադրություն|Թուրքիայի Սահմանադրության]] մեջ [[1937]] թվականին։
== «Վեց նետը» ==
[[Պատկեր:547-1-.jpg|thumb|left|Վեց նետերի խորհրդանիշը]]
=== Հանրապետություն ===
'''Հանրապետականություն''' ({{lang-tr|Cumhuriyetçilik}}), [[Ժողովրդավարություն|ժողովրդավարական]] [[Հանրապետություն|հանտարեպատությանը]] իդեալական համակարգը որպես այլընտրանք [[Օսմանյան կայսրություն|օսմանյան]] [[Բացարձակ միապետություն|բացարձակ միապետությանը]]: Գերագույն իշխանության (նախագահ և մեջլիս) ընտրականության և հաշվետվության սկզբունքը: Թուրքիան հանրապետություն է հռչակվել 1923 թվականին:
=== Ազգայնականություն ===
[[Ազգայնականություն]] ({{lang-tr|Milliyetçilik}} [[միլլեթ]] բառից), իր քաղաքացիներին հայրենասաիրական և տիտղոսային ազգին նվիրվածության ոգով դաստիարակող [[Ազգային պետություն|ազգային պետության]] իդեալը: Էթնիկականի և քաղաքացիական նույնականացումը: Ազգայնականությանը առանձնահատուկ տեղ էր շնորհվում, այն դիտարկվում էր որպես ռեժիմի հիմնասյունը<ref name="Данилов">[http://www.ezid.ru/articles/any/2007_01_14_turks_nazi.html В. И. Данилов. Метаморфозы турецкого национализма]// Ближний Восток и современность. Сборник статей (выпуск девятый). М., 2000, стр. 20-35</ref>: Աթաթուրքի ազգայնականությունը յուրահատուկ առանձնահատկություն ուներ համեմատած երիտթուրքերի ազգայնականության հետ: Աթաթուրքի ազգայնականությունը, որի նշման համար նախըտրվում էր «միլլեթչիլիկ» («միլլեթ»՝ «ազգ» բառից), նախկին՝ «թյուրքչյուլյուք» («թյուրքականություն») բառի փոխարեն, հեռանում էր ռասայական ազգայնականությունից և պանթյուրքիզմից, և հասկացվում էր Աթաթուրքի կողմից ֆրանսիական տեսակով՝ որպես Թուրքիայի Հանրապետության սահմաններում քաղաքական ազգության գաղափարախոսություն (այլ ոչ թե թյուրքական էթնիկ ազգության, ինչպես դա լինում է սովորաբար պանթյուրքիստների մոտ): Աթաթուրքը ազգը դիտարկում էր որպես բոլոր քաղաքացիներին, այլ ոչ միայն էթնիկ թյուրքերին, ընդկգրող ամբողջություն, սակայն թուրքական էթնիկ ինքնագիտակցության հիման վրա, այսինքն՝ ոչ թյուրքերին հարկավոր էր դաստիարակել այդ ինքնագիտակցության, ինչնէ տվյալ պարագայում՝ ձուլման եղանակով<ref>[http://www.ia-centr.ru/expert/1269/ Юлия Кудряшова: Турецкий опыт для Казахстана]</ref>. Однако в новейшей истории серьёзным вызовом турецкому национализму стал курдский сепаратизм<ref>[http://geopolitica.ru/Articles/821 Кемалистское евразийство: новый политический дискурс в Турции ]</ref>:
Ազգի չափորոշիչներն են՝ ընդհանուր քաղաքացիությունը, ընդհանուր լեզուն, ընդհանուր տարածքը, ընդհանուր ծագումը, ընդհանուր պատմությունը և ընդհանուր մտածելակերպը:
=== Ժողովուրդ ===
'''ժողովրդայնություն''' ({{lang-tr|Halkçılık}}), պայքար դասակարգային անհավասարության և դասային արտանոությունների դեմ: Ազգայնականության հետ է կապված [[Թուրքիայի հասարակություն|թուրքական հասարակույթան]] միասնականությունը և դրա մեջ [[միժդասակարգային համերշխություն]]ը, ինչպես նաև ժողովրդի և Թուրքիայի խորհրդարանի որպես դրա ներկայացուցչի [[սուվերենություն]]ը (գերագույն իշխանության) հռչակող «ժողովրդականության» սկզբունքը,<ref>[http://www.middleeast.org.ua/research/turkey8.htm, В. И. Данилов. Метаморфозы турецкого национализма]// Ближний Восток и современность. Сборник статей (выпуск девятый). М., 2000, стр. 20-35</ref>:
=== Լաիցիզմ ===
[[լաիցիզմ]], [[աշխարհականություն]] ({{lang-tr|Laiklik}}), պետության աշխարհիկ բնույթ և պետության ու կրոնի տարանջատումը: Քեմալի առաջաին ձևափոխությունների մեկն էր [[շարիաթ]]ի չեղարկումը: Հետո արգելվել է կրոնական կրթությունը, իսկ բոլոր դպրոցները ենթարկել են Լուսավորության նախարարությանը: Ժամանակակից Թուրքիայիում այդ սկզբունքը արտացոլվում է իսլամամետ կողմնորոշության դատական հետապնդության հռչակման տեսքով<ref>[http://web.archive.org/web/20080403033046/http://www.expert.ru/articles/2008/04/01/tur_pravpart/ Кемализм высшей пробы]</ref>:
=== Պետական կարգավոում ===
[[Էտատիզմ]], վեհապետություն ({{lang-tr|Devletçilik}}՝ {{lang-tr|Devlet}} «[[պետություն]]» բառից), պետական առաջնային դերով խառը տնտեսության կառուցումը: Փաստացի դա արդյունք էր դառնում մանր մասնավոր հատվածի պահպանմամբ տնտեսության [[Ազգայնացում|ազգայնացմանը]]:
=== Հեղափոխություն ===
'''Հեղափոխականություն''' ({{lang-tr|İnkılapçılık}}), [[վեստերնիզացիա]]յի և [[Ավանդական հասարակություն|ավանդական հասարակության]] մնացուկների հետ պայքարի, [[առաջընթաց]]ի վրա հենման և [[Լուսավորություն|լուսավորության]] ուղղություն<ref>[http://web.archive.org/web/20050407002425/http://turkolog.narod.ru/info/turk-32.pdf Мухаметдинов Р. Ф. Зарождение и эволюция тюркизма. Казань, 1994, стр. 154 слл]</ref><ref>[http://www.middleeast.org.ua/research/turkey8.htm В. И. Данилов. Метаморфозы турецкого национализма]// Ближний Восток и современность. Сборник статей (выпуск девятый). М., 2000, стр. 20-35</ref><ref>[http://ippk.edu.mhost.ru/elibrary/elibrary/autors/aut_01/aut_01_06.htm ДОБАЕВ И. П. ИСЛАМСКИЙ РАДИКАЛИЗМ: ГЕНЕЗИС, ЭВОЛЮЦИЯ, ПРАКТИКА]//Ростов-н-Д., 2003.</ref>:
Վեստերնիզացիայի վառ օրինակներ են դարձել [[թուրքերեն]]ի լատինատառացումը և կանանց [[ընտրական իրավունքներ]]ի շնորհումը:
== Ծանոթագրություններ ==
| |||