|
[[Պատկեր:Distribution of Celts in Europe.png|thumb|right|250px|[[Եվրոպա]]յում կելտական ցեղերի տարածման մոտավորապեսմոտավոր շրջանները։ Կապույտով առանձնացված են կելտերի տարածքները [[մ.թ.ա. 1500]]-[[մ.թ.ա. 1000|1000]], մանուշակագույնով՝ [[մ.թ.ա. 400]]: Կողմնորոշման համար բերված են ժամանակակից երկրների սահմանները։]]
'''Կելտեր''' ({{lang-la|Celtae}}, {{lang-br|Kelted}}, {{lang-cy|y Celtiaid}}, {{lang-ga|na Ceiltigh}}, {{lang-gd|Ceilteach}}, {{lang-gv|ny Celtiee}}, {{lang-kw|Kelt}}), լեզվով և նյութական մշակույթով իրար մոտիկմոտ, [[Հնդեվրոպացիներ|հնդեվրոպական]] ծագում ունեցող ցեղեր, որոնք հնում զբաղեցնում էին [[Արևմտյան Եվրոպա|Արևմտյան]] և [[Կենտրոնական Եվրոպա]]յի տարածքները։
==Անվան ծագումը==
Որպես էթնիկ խմբի տրված անվանում` Κελτοί (կելտեր) տարբերակի առաջին գրավոր արձանագրությունը հանդիպում է մ.թ.ա. 517 թ. հույն աշխարհագրագետ [[Հեկատեոս Միլեթացի| Հեկատեոս Միլեթացու]] մոտ`Մասսիլիայի (ժամանակակից Մարսել) մոտակայքում բնակվող մարդկանց մասին հիշատակություններում: Մ.թ.ա. 5-րդ դարում [[Հերոդոտոս]]ը նույն անվանանումն է տալիս Դանուբ գետի ակունքի և Եվրոպայի հեռավոր արևմտյան շրջաններում բնակվող ցեղերին: Անվանման ծագումնաբանությունը պարզ չէ: Որոշ հեղինակների կարծիքով այն կելտական ծագում ունի, մինչդեռ մյուսները համարում են, որ այն ստեղծվել է հույների կողմից:
«Կելտական» բառի առաջացումը [[անգլերեն]]ում տեղի է ունեցել 17-րդ դարում։ [[Օքսֆորդ]]ում բնակվող ուելսացի լեզվաբան [[Էդվարդ Լլույդ]]ը ուշադրություն դարձրեց նմանություններին, որոնք բնորոշ էին այն լեզուներին, որոնցով խոսում էին [[Շոտլանդիա]]յում, [[Իռլանդիա]]յում, [[Ուելս]]ում, [[Կոռնուոլ]]ում և [[Բրետան]]ում։ Նա կոչեց այդ լեզուները «կելտական», և անունը ընդունվեց հասարակության կողմից։ «Կելտական» բառը նաև օգտագործվում է պարուրաձև զարդեղենը բնութագրելու համար. վերջինս լայն տարածում է գտել [[Իռլանդիա]]յի շուկաներում։ Սակայն ոչ մի ապացույց չկա, որ այդ կառուցվածքը ստեղծվել է մեկ էթնիկական մարդկանց խմբի կողմից։ ▼Մ.թ.ա. առաջին դարում Հուլիոս Կեսարը հիշատակում է, որ հռոմեացիներին որպես գալլեր հայտնի ցեղերն իրեն իրենց անվանում են կելտեր, ինչից կարելի է ենթադրել, որ եթե նույնիսկ «կելտեր» անվանումը տրվել է հույների կողմից, այն որպես հավաքական անվանում որոշ չափով ընդունվել է Գալիայի ցեղերի կողմից: Աշխարհագրագետ [[Ստրաբոն]]ը մ.թ.ա. 1-ին դարի վերջին Գալիայի մասին գրելիս «գալլ» և «կելտ» անվանումները գործածում է հոմանշաբար:
▲« ԿելտականԿելտ» բառի առաջացումըեզրույթն [[անգլերեն]]ում տեղիառաջին էանգամ ունեցելվկայվում 17-րդէ դարում։1707 [[Օքսֆորդ]]ում բնակվողթ. ուելսացի լեզվաբան [[Էդվարդ Լլույդ]] ըի աշխատություններում, ով ուշադրություն դարձրեց այն նմանություններին, որոնք բնորոշ էին այն լեզուներին, որոնցով խոսում էին [[Շոտլանդիա]]յում, [[Իռլանդիա]]յում, [[Ուելս]]ում, [[Կոռնուոլ]]ում և [[Բրետան]] ում։ում խոսվող լեզուներին: Նա կոչեց այդ լեզուները «կելտական», և անունըանվանումն ընդունվեց հասարակության կողմից։ «Կելտական» բառը նաև օգտագործվում է պարուրաձև նախշերով զարդեղենը բնութագրելու համար. վերջինս լայն տարածում է գտել [[Իռլանդիա]]յի շուկաներում։ Սակայն ոչ մի ապացույց չկա, որ այդ կառուցվածքըզարդանախշերը ստեղծվել էեն մեկ էթնիկական մարդկանցէթնիկ խմբի կողմից։
==Պատմությունը==
Քաղաքացիական և ավատատիրականՄիջցեղային պատերազմները թուլացնում էին կելտերին։կելտերին Այդև առիթիցնպաստավոր օգտվեցինպայմաններ ստեղծում արևելքից [[գերմանացիներ]]ը, որոնք հարձակվեցին արևելքից,ի և արևմուտքից [[հռոմեացիներՀին Հռոմ|հռոմեացիների]]ը։ Վերջիններս հարձակվեցինհարձակման հարավից։համար։ Գերմանացիները մ.թ.ա. 1 դարում ստիպեցին կելտերին հեռանալ [[ՌեյնՀռենոս]]ի ափերից այն կողմ։ափերից։ [[Հուլիոս Կեսար]]ըն իր հերթին մ.թ.ա. 58-51 թթ. գրավեց ամբողջ [[Գալլիա]]ն։ [[Օկտավիանոս Օգոստոս]]ի օրոք գրավվեցին [[ԴունայԴանուբ]]ի վերին հոսանքիհոսանքում բոլորընկած շրջանները, հյուսիսային [[Իսպանիա]]ն, [[Գալաթիա]]ն., իսկ [[Կլավդիոս]]ի օրոք` մ.թ. 1 դարի սկզբին գրավվեց, [[Բրիտանիա]]յի զգալի մասը։ Այն կելտերը, որոնք ցանկացան մնալ [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմեական կայսրության]] սահմաններում, զգալիորեն ենթարկվեցին հռոմեացմանը։խիստ հռոմեացման։
==Կելտերի համոզմունքներըհավատալիքները==
Հույն պատմիչ [[Դիոդորոս Սիկիլիացի]]ն գրում էր, որ կելտերըկելտերն իրենց սպանվածսպանած թշնամիների գլուխներըգլուխներն անջատում էին մարմիններից և կախ գցումկախում իրենց ձիերի վզներից։պարանոցներից։ Տուն վերադառնալուց անմիջապես հետո մեխում էին արյունաքամ եղած գլուխը դռանը։մեխում Նաևէին պահպանումդռանը։ էինԲացի իրենցայդ, կողմիցկելտերը հաղթահարվածպարտված թշնամիների մարմնիգլուխները պահում վերոհիշյալ մասերըէին մայրու ձեթի մեջ։ Այսպիսի գործողությունները բացատրվում էին կելտերի այն համոզմունքով, որ գլուխը հոգու տունն է հանդիսանում։ Եվ տանելովՏանելով իրենց հետ թշնամու գլուխը` նրանք համոզված էին, որ նաթշնամին այլևս չի կենդանանա։ Կա կարծիքՀավանաբար, որ մարմնից անջատված գլուխըգլուխները որևէոչ հինմիայն հաղթողի ամենանշանակալի ռազմավարն էին, այլև [[պաշտամունք]]ի մաս էրէին հանդիսանում։
== Տես նաև ==
* [[Կելտական ցեղերի ցանկ]]
* [[Արևմտյնա Եվրոպայի մինչկելտական բնակչություն|Արևմտյան Եվրոպայի մինչկելտական բնակչություն]]
* [[Կելտական հեթանոսություն]]
* [[Կելտական տարածաշրջաններ]]
| 