|
| կայք =
}}
'''Տուլա''' քաղաք [[Ռուսաստան]]ւոմ, Տուլա մարզի և քաղաքային շրջանի վարչական կենտրոն <ref>[http://tularegion.ru/netcat_files/195/214/h_b1d6fe05631ec5fb1010cdb82c1d4f86 Տուլա մարզի կանոնադրությունը, ст.5]</ref>:։ Քաղաք՝ հերոս:հերոս։ Քաղաքը գտնվում է [[Մոսկվա]]յից 180 կմ դեպի հարավ և տեղակայված է [[Ուպա]] գետի ափին՝ Միջին Ռուսական լեռնաշխարհում:լեռնաշխարհում։ Քաղաքը տարածականությունը հյուսիսից հարավ 30 կմ է, իսկ արևմուտքից արևելք 25 կմ: կմ։
Քաղաքն առաջին անգամ հիշատակվել է [[XVI դար]]ի Նիկոնովյան տարեգրությունում՝ [[1146]] թվականին:թվականին։ Քաղաքի տարածքում գտնվող մշակույթային կոթողները թանկարժեք են և հանդիսանում են համաշխարհային մշակույթի անբաժանելի մասը:մասը։ Տուլայում կան ավելի քան 300 մշակույթային կոթողներ՝ դրանք ճարտարապետության և քաղաքաշինության, պատմության, մոնումոնտալ արվեստի հնագիտական հուշարձաններ են:են։ Զբոսաշրջությունում հայտնի ենՏուլայի 3 բնագավառներ՝ զինագործական, ինքնաեռների և տեշական բլիթների:բլիթների։ Յուրաքանչյուրը ներկայագված է զենքի, ինքնաեռների, բլիթների թանգարաններում:թանգարաններում։ Քաղաքի այցեքարտերից է նաև Տուլայի Կրեմլը, որը XVI դարի ճարտարապետական հուշարձան է:է։ Տուլայից դեպի հարավ-արևելք 14 կմ հեռավորության վրա գտնվում է Լ. Ն. Տոլստոյի «Յասնայա Պոլյանա» տուն-թանգարանը, որը կրում է XIX—XX դարերի մեծ մտածող և գրող Լ. Ն. Տոլստոյի անունը և հանդիսանում է Ռուսատանի պատմական և մշակույթային կյանքի եզակի կենտրոն:կենտրոն։
Տուլան գիտական և մշակույթային կենտրոն է, կարևոր երկաթուղային հանգույց, որի բնակչությունե կազմում է 487 841 մարդ (2015), քաղաքային շրջանում՝ 552 362 մարդ (2015), բն. խտությունը կազմում է 3432 կմ², ագլոմերացիայի բնակչությունը կազմում է 1 մլն. մարդ:մարդ։ Քաղաքը հատում են պետական նշանակության Մոսկվա-Ղրիմ, Կալուգա-Տուլա-Միխաիլով-Ռեզան ավտոճանապարհները և Մոսկվա-Դոնբաս, Տուլա Կոզելսկ երկաթուղային ճանապարհները, որոնք Տուլան կապում են Մոտակա երկրների և Ռուսաստանի այլ շրջանների հետ:հետ։ Երկաթուղին Տուլան կապում է Մոսկվա, Օրյոլ, Կալուգա, Ուզլովայաա և Կոզելսկ քաղաքներին<ref name="admin">[http://www.tula.ru/city/info/ Տուլայի վարչական կազմը]</ref>: ։
Քաղաքի տնտեսության հիմքը հանդիսանիում է արդյունաբերական ոլորտը, հարկերը կազմում են քաղաքի բյուջեի մոտ 50 %:։ Քաղաքի տնտեսակլան և սոցիալական կյանխում մեծ դեր ունեն փոքր բիզնեսները:բիզնեսները։ Այդ ոլորտում զբաղվող մարդկանց թիվե հասնում է 50 000-ի:ի։ Ներկրման և արտահանման մթերքների և ծառայությունների ձեռնարկությունները բավականին բազմազան են՝ սննդամթերքիչ մինչև մեքենաշինություն և նոր տեխնոլոգիաների մշակում:մշակում։ Տուլայում գործազուրկների քանակը կազմում է բնակչության 0,44 %-ը (2003 թվականին հունվարի 1-ի տվյալներով): ։
==Ֆիզիկա-աշխարհագրական բնութագիր==
=== Ջրագրություն ===
Տուլայի գլխավոր ջրային զարկերակը Ուպան է՝ Օկա գետի ձախ վտակը:վտակը։ Տուլայի տարածքում նրա մեջ են թափվում Տուլիցա, Վորոնկա, Բեժկա վտակների ջրերը:ջրերը։ Տուլայի ողջ բուսականությունը աճեցված է արհեստական եղանակով, ծառատեսակներից գերակշռում են Լորիները, բարդիները, կեչիները, թխկիները, հացենիները, կաղնիները, շագանակները և Խեժափիչիները:Խեժափիչիները։ Քաղաքի մերձակա շրփաններում կան անտառային զոնաներ, որոնք տնկվել են XVI-XVII դարերում:դարերում։
=== Կլիմա ===
Տուլայի կլիման կոնտինենտալ է, ինչին բնորոշ է տաք ամառ՝ հուլիսին ջերմաստիճանը կազմում է +19,4 °C և ցուրտ ձմեռ:ձմեռ։ Փետրվարին Տուլայում ջերմաստիճանը կազմում է −7,3 °C:C։ Տարեկան տեղը կազմում են 500-700 մմ, ամռանը մոտավորապես 220 մմ, աշնանը՝ 160 մմ, ձմռանը և գարնանը՝ 120 և 110 մմ, քամիների հիմնական ուղղությունը՝ հարավային, արևմտյան և հարավ-արևմտյան:արևմտյան։
2010 թվականի օգոստոսի 6-ին գրանցվել է բացարձակ մաքսիմալը՝ +39,2 °C<ref>[http://pogoda.ru.net/monitor.php?id=27719 Տուլայի կլիման և եղանակը]</ref>.
=== Կենդանի աշխարհ ===
Տուլայում հանդիպում են թռչունների շատ տեսակներ՝ ագռավներ, աղավնիներ , սարյակներ, սերմնագռավներ, բադիկներ և ճայակներ:ճայակներ։ Կաթնասուններից Տուլայում կարելի է հանդիպել սկյուռների և եղնիկների , որոնք գտնվում են Տուլայի գազանանոցում:գազանանոցում։ Անտառում կարելի է հանդիպել եղնիկի, վարազի, լուսանի, եղջերույի, գայլերի, աղվեսների, ճագարների և ոզնիների:ոզնիների։
=== Էկոլոգիա ===
Ըստ կենտրոնական Ռուսաստանում տեխնածին ազդեցության աստիճանի, Տուլան ամենակեղտոտ քաղաքներից է <ref>[http://www.greenpatrol.ru/regions/1309 Зелёный патруль]</ref>:։ Քաղաքում կա ավելի քան 200 ձեռնարկություններ, որոնք վատ ազդեցություն ունեն շրջակա միջավայրի վրա:վրա։ Ձեռնարկությունների գործունեությունը երկար տարիներ աղտոտել է մթնոլորտի օդը, ստորգետնյա և մակերեսային ջրերը :։ Ամենակարևոր ֆակտորը, որը կարող է կործանարար լինել մարդկության համար, դա մթնոլորտի աղտոտումն է: է։ Դրանից մոտ. 90%-ը սև մետալուրգիայի ձեռնարկությունների թափոններն են:են։ Չնայած դրանց մեծ քանակության նկատվում է նվազման դինամիկա:դինամիկա։ Աղտոտղ միջոցները գլխավորում են ազոտի և ածխածնի օքսիդները և ծծմբի երկօքսիդը:երկօքսիդը։
== Անվան ստուգաբանություն ==
Քաղաքը հիմնադրվել է Ուպա գետի վտակի շրջակայքում:շրջակայքում։ Անվան առաջացումը փորձել է բացատրել Վլադիմիր Դալը: Դալը։ Իր բառարանում նա «Տուպա» բառը բացատրել է հետեևյալ կերպ՝ Տուլա- փակ, անհասանելի վայր, թաքստոց, ապաստան, աքսորավայր:աքսորավայր։ Քաղաքի անվանումը կարող է կապված լինել դրանց հետ:հետ։ Այս վարկածի հետ համաձայն է Մաքս Ֆասմերը<ref>''Фасмер М.'' Этимологический словарь русского языка. — Т. IV. — С. 117—118.</ref>:։
Բացի այդ «Տուլա» հիդրոնոմն ունի նմանատիպ զուգահեռներ Հյուսիսային Ռուսաստանում գտնվող Պիժմայի վտակ Տուլայի, Վյատկա ավազանի, Տուլոկսա գետի (Լադոժսկի լճի ավազան), Տուլա գետի, Տուլոս ([[Կարելիա]]) լճի, Տուլոմա (գտնվում է Կոլսկի թերակղզում) գետի հետ:հետ։
«Տուլա»-ն նմանություն ունի նաև {{lang-tyv|тулаа}} «ճահիճ», «ճահճուտ», {{lang-kjh|тул}} «ձուկ», {{lang-kjh|тула}} «ճահճային հողակույտ», [[Шорский язык|шорск.]] ''тула'' «ամբարտակել ջուրը» բացատրությունների հետ, որի աղբյուրը ճահիճն է<ref>Աշխարհի աշխարհագրական անվանումը: Տեղանունների բառարան: Ե.Մ.Պոսելով: Ե.Ա. Ագեևի АСТ Ռուսերեն Բառարանների պատասխանատու խմբագիր 2002. ISBN 5-17-001389-2</ref>.
=== Հնագույն պատմություն ===
Տուլան [[Ռուսաստան]]ի հնագույն քաղաքներից մեկն է:է։ Դեռ հին ժամանակներից այդ տարածքում բնակավել են սլավոնական վյատիչների ցեղերը:ցեղերը։ Այդ մասին վկայում են հնուց պահպանված քաղաքներն ու բլուրները:բլուրները։ Վյատիչները զբաղվել են նույն արհեստով, ինչ որ նրանց ժամանակակիցները`ժամանակակիցները՝ հող էին մշակում, զբաղվում էին առևտրով և նավագործությամբ:նավագործությամբ։ Իր գոյության առաջին դարերում Տուլան ոչնչով չէր տարբերվում այդ շրջանի մյուս բնակեցված տարածքներից:տարածքներից։ Այն ոչ մեծ, բնակչության կողմից ցանկապատված քաղաք էր, որը գտնվում էր կղզու վրա`վրա՝ Ուպա և Տուլիցա գետերի միախառնման վայրում:վայրում։
Քաղաքն առաջին անգամ հիշատակվել է [[XVI դար]]ի Նիկոնովյան տարեգրությունում՝ [[1146]] թվականին:թվականին։ Տարեգիրը նկարագչրում է 1146 թվականի պատերազմական գործողությունները, և իր տարեգրությունում հաղորդում է.
«Սվյատոսլավ Օլգովիչը Ռյազան գնալու ճանապարհին եղել է Մցենսկում, Տուլայում, Դուբկայում, Դոնում, Ելցում և Պրոնսկում ({{lang-ru|''«Святослав Ольгович, идее в Рязань, и быв во Мценске и в Туле, и в Дубке, на Дону, и в Ельце, и в Пронске, и придя в Рязань на Оку»''}}):։
Տարեգրությունից երևում է, որ XII դարի կեսերին Տուլան բնակեցված է եղել, իսկ քաղաքի հիմնադրման թվականը այդպես էլ մնում է չբացահայտված:չբացահայտված։ Նիկոնովյան տարեգրությունը կազմվել է [[XVI դար]]ում, և չի կարող հիմք համարվել [[XII դար]]ի բոլոր իրադարձությունների նկարագրման համար:համար։ Տուլայի առաջին ճշգրիտ հիշատակումը պարունակվում է [[1382]] թվականի պայմանագրային հրովարտակում:հրովարտակում։
Պատմականորել ձևավորված Տուլայի կախումը [[Ռյազանի մարզ|Ռյազանից]] հնարավորություն է տալիս ենթադրել, որ Տուլայի հիմնադրումը պլանավորված է եղել հենց Ռյազանի իշխանների կողմից, որոնք էլ ստեղծել են կաղնե պատնեշներ, կամ բերդը՝ [[Տուլատա (գետ)|Տուլատայի]] և [[Ուպա]] գետերի միախաղնման վայրում:վայրում։ Դա տողի է ունեցել մոտավորապես [[ XI դար]]ի վերջին կամ [[XII դար]]ի սկզբին:սկզբին։ Բնակչությունը նախատեսված էր ռազմական պաշտպանության համար, ինչպես նաև տեղի [[վյատիչներ]]ի տուրքրի հավաքման համար, որոնց բնակավայրերը ցրված էին մութ անտառում:անտառում։
== Ծանոթագրություններ ==
|
