«Էոս»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Էոս''' (Հին հունական՝ Ἕως, Ἠώς, միկոներեն A-wo-i-jo) հունական դիցաբանության մեջ լուսաբացի տիտանուհի-աստվածուհի, տիտան [[Հիպերիոն]]ի և տիտանուհի [[Թեյա|Թեա]]յի դուստրն է, արև-[[Հելիոս]]ի և լուսին [[Սելենե]]ի քույրը (այլ տարբերակներում նա համարվում էր [[Հելիոս]]ի դուստրը, նրա մայրը համարվում էր երբեմն էլ [[Նիկտա]]ն)։ Նրան կոչում էին ''Պալանտիադա''։ Աստրեոսը նրա ամուսին էր, ումից ծնել էր զավակներ `'''Անեմներ''' Anemoi (քամիներ) և '''Աստրեր''' (աստղեր):

Էոս անվանումը ծագում է նախահնդեվրոպական ''*h2aus-os''-(լատինական ''*Ausṓs'') արմատից։ Որը նաև արտացոլվել է նախա-գերմանյան ''*Austrō'', Հին գերմանական Ôstara և Հին Անգլերենի ''Ēostre/Ēastre'' բառերում։ Հռոմեական դիցաբանության մեջ, Էոսը համապատասխանում էր [[Ավրորա]]յին, բալտական դիցաբանության մեջ – '''Աուշրային''' (ausra), հնդարիական դիցաբանության ՝ '''Ուշասին'''։

== Ծագում ==

Էոսը տիտան [[Հիպերիոն]]ի և տիտանուհի [[Թեյա|Թեա]]յի դուստրն է, արև-[[Հելիոս]]ի և լուսին [[Սելենե]]ի քույրը, "ով լուսաւորում է այն ամենը, ինչ երկրի վրա է, և անմահ աստվածներին, ովքեր ապրում էին լայն երկնքում"։ Հեսիոդը իր Թեոգոնիայում (371-374)։ Տիտանների սերունդը նախորդել են [[Օլիմպոս]]ի բոլոր ծանոթ աստվածություններին, որոնք ժամանակի ընձացքում դուռս էին մղել վերջիններին (տիտաններին) ։

== Սիրելիներ ==

Ըստ բազմաթիվ առասպելների, Էոսը կրքոտ սրտի տեր դիցուհի էր և հեշտությամբ տարվում էր ամեն մի գեղեցիկ մահկանացու երիտասարդներով։ Այս փաստը բացատրվում էր նրանով, որ Էոսը բազմիցս համատեղ անկողին է կիսել [[Արես]]ի հետ, և [[Աֆրոդիտե]]ն, որը վերջինի սիրուհին էր, ոգեշնչված վրեժխնդրությամբ Էոսի նկատմամբ, հավերժական անխնա կիրք էր ներշնչել նրան երիտասարդ մահկանացուների հանդեպ։ Դրանով է բացատրվում առավոտյան էրեկցիան տղամարդկանց մոտ և լուսաբացի բոսորագույն գույնը, ինչը ինրև ամաչկոտության վկայություն է անցկացված գիշերվա համար։ Մահկանացուներից, ով վայելել է նրա սերը, բանաստեղծները նշում են Կելիտային և Տեփոնին։ Նաև կա հիշատակում Կեփալոսի մասին, Պրոկրիսի ամուսնու։ Եթե Էոսի սիրո օբյեկտը չէր ենթարկվում նրան իր կամոկ, ապա նա գողանում էր նրան։ Այսպիսով նա գողացել էր Կելիտային, Կեփալոսին, հնարավոր է [[Հանիմեդ]]ին։ [[Օրիոն]] նրա սիրեկան էր, իսկ Տեփոնը ամուսինն էր։

Տարված նրա վառ գեղեցկությամբ, Էոսը աղաչում է [[Զևս]]ին պարգևել նրան անմահություն, մոռանալով ավելացնել խնդրանք, որ պահպանի նաև նրա հավերժական երիտասարդությունը։ Երբ, ապրելով երկար ու երջանիկ կյանք, Տիփոնը (կամ Տիտոն), ով մարմնավորում է ցերեկվա լույսը, ծերանում է, Էոսը կողպում է նրան մի սենյակում, որտեղից երբեմն լսվում է նրա զառամյալ ձայնը։ Ըստ ավելի ուշ լեգենդի, Էոսը կարեկցանքից ելնելով փոխակերպում է նրան ծղրիդի։

[[Պատկեր:Aurora Taking Leave of Tithonus.jpg|thumb|աջ|Տիփոն/Տիտոն և Էոս]]

- Լա՛վ, ե՛տ գնա Պրոկրիսի մոտ, այլևս մի՛ տրտնջա ճակատագրիցդ, կգա ժամանակ և դու կզղջաս, որ Պրոկրիսը քո կինն է, կզծջաս մինչև իսկ նրան ճանաչած լինելուդ համար։ Օ՛, ես կանխատեսում եմ, որ այդպես էլ կլինի։ Էոսն ազատ արձակես Կեփալոսին։ Հրաժեշտ տալով՝ նա համոզեց նրան փորձել կնոջ հավատարմությունը։ Աստվածուհին փոխեց Կեփալոսի արտաքինը և նա, առանց ճանաչվելու, վերադարձավ Աթենք։}}

== Էտրուստական մեկնաբանումներ ==

Էտրուսկաների մոտ լուսաբացի դիցուհին համարցում էր [[Թեսան]]։ Նրան պատկերացնում էին մի երիտասարդ սիրեկանի հետ (հայտնի էր արդեն իսկ հինգերորդ դարում) ։ Հավանաբար նրանք ոգևորվել էին ներմուծված հունական նկարազարդ – ծաղկամանններից։ Թեև էտրուսկները նախընտրել են ներկայացնել աստվածուհուն, որպես դաստիարակված (Kourotrophos), այլ ոչ թե երիտասարդներ հափշտակող, վաղ անտիկ քանդակագործական ակրոտերիումներում Էտրուսկական Ցերեից, որը այժմ գտնվում է [[Բեռլին]]ում, աստվածուհին պատկերված էր արխայիկ վազքի դիրքում, հարմարեցված հույներից, և մի տղա գիրկում, որը սովորաբար Էոսն և [[Կեփալոս]]ն էին։ Էտրուսկական հայելու վրա [[Թեսան]] պատկերված է մի երիտասարդի հետ, ով ներկայագված էր որպես [[Տինթու]]։

== Հռոմեական մեկնաբանումներ ==

Էոսի հռոմեական համարժեք դիցուհին [[Ավրորա]]ն էր։ Լուսաբացը հետագայում կապվածություն հաստատեց հռոմեական '''Մատուտա''' Matuta պաշտամունքի հետ, ավելի ուշ հայտնի դարձավ որպես '''Մայր Մատուտա'''։ Նա նաև ասոցիացվում էր ծովային նավահանգիստների և նավահանգիստների հետ, և ուներ մի տաճար Եզների Ֆորումում (Forum Boarium)։

== Էոսը մշակույթում ==

=== Պատկերասրահ ===

Պատկեր:1671 Gérard de Lairesse - Apollo and Aurora.jpg |Էոս և [[Ապոլլոն]]

Պատկեր:Aurora Greek Goddess.jpg |Էոս՝ հունական աստվածուհի

Պատկեր:Guido Reni - L'Aurora di Guido Reni nelle arti decorative.jpg |Գվիդո Ռենի "[[Ավրորա]]"

Պատկեր:Francois Boucher lever du soleil wallace collection.jpg |Ֆրանսուա Բուշե "Էոս"

Պատկեր:William-Adolphe Bouguereau (1825-1905) - Dawn (1881).jpg|Արշալույս

== Աղբյուրներ ==

* [http://www.theoi.com/Titan/Eos.html Էոս]