«Գետաձի»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
չNo edit summary
Հետ է շրջվում 3618234 խմբագրումը, որի հեղինակն է՝ Արամ Սողոմոնյան (քննարկում) մասնակիցը
Տող 1.
{{Գնահատում}}
{{Taxobox
| name = Սովորական գետաձի
Տող 47 ⟶ 46՝
Ներկայումս գետաձիերի ամենատարածված տեսակը` սովորական գետաձիերը<ref>[http://news.nationalgeographic.com/news/2006/11/061110-poop-scoop_2.html National Geographic exhibit on different animals and their poop]. News.nationalgeographic.com (October 28, 2010). Retrieved on 2012-05-12.</ref> ապրում են միայն [[Աֆրիկա]] մայրցամաքում, թեև հին ժամանակներում (օրինակ` անտիկ ժամանակաշրջան և [[Բրոնզե դար|Բրոնզե քարե դար]]) այս գետաձիերը լայնորեն տարածված են եղել [[Հյուսիսային Աֆրիկա]]յում<ref>{{cite web|url=http://www1.natgeochannel.co.uk/explore/hippoundercover|title=Dangerous Encounters: Undercover Hippo|publisher=National Geographic Channel|accessdate=2008-11-04}}</ref><ref>Hippo Specialist Group, World Conservation Union. (June 2008). [http://www.ml.duke.edu/projects/hippos/Newsletter/InTheNews.html In the News]. Duke University. Retrieved 2009-9-04.</ref> (ներկայիս [[Եգիպտոս]], [[Մարոկկո]], [[Ալժիր]] և [[Թունիս]] պետությունների տարածքում) և [[Մերձավոր Արևելք]]ի որոշ երկրներում։
 
Երբ [[2006 թվական|2006 թվականի]] տվյալներով [[Բնության պահպանության միջազգային միություն|Բնապահպանության Միջազգային Կազմակերպությունը]] հայտարարեց, որ այս գետաձիերը ունեն խոցելի կարգավիճակ և ամբողջ աշխարհում ապրում է մոտ 125-150 սովորական գետաձի։ Վերջին տարիներին նրանց թիվը կտրուկ նվազել է։ Հաճախ բնապահպանները պնդում են որ դա պայմանավորված է նրանով, որ Աֆրիկայի մի շարք անապահով և անօրեն երկրների բնապահպանները (օրինակ` [[Եթովպիա]], [[Սոմալի]], [[Կոնգոյի Դեմոկրատական Հանրապետություն|ԿԴՀ]], [[Գանա]], [[Բոտսվանա]], [[Քենիա]], [[Գաբոն]], [[Կոտ դ'Իվուար]], [[Ռուանդա]] և այլն) չեն կարողանում համապատասխան միջոցներ ձեռնարկել տվյալ երկրներում որսագողությունը կանխելու համար, և գետաձիերը դառնում են որսագողության զոհ։
 
[[Պատկեր:Hippopotamus at the St. Louis Zoo.jpg|thumb|220px|Սովորական գետաձիերին բնորոշ տեսք` երախը բաց]]
Սովորական գետաձիերը ներկայումս այդքան հետազոտված տեսակներ չեն։չեմ։ ՊատճառնՊատճառը այն է, որ կենդանիները ցամաքում հայտնվում են միայն գիշերային ժամերին։ Աֆրիկայում տարածված ամենահայտնի գետաձիերի տեսակը Սովորական գետաձիու ազգական Լիբերիական կամ թզուկ գետաձին է։ Այն համարվում է Աֆրիկայում ամենատարածված գետաձին ({{lang-lat|''Choeropsis liberiensis''}})։
 
Սովորական գետաձիերի միսը դեռևս վաղ ժամանակներից ծառայում է որպես աֆրիկացիների սնունդ։ [[1950]]-[[1960]]-ականներին, Աֆրիկայի երկրների անկախացման գործընթացին զուգընթաց տեղի բնիկ աֆրիկացիները փորձեցին վարժեցնելով կենդանիներին վայրի սովորական գետաձիերից ստանալ ընտանի մսատու կենդանի։ Աֆրիկայի շատ ոչ զարգացած երկրներում (մասնավորապես [[Նիգերիա]] և [[Սոմալի]]) կենդանիների որսը արգելված չէ։
 
Գետաձիերը նաև կարևոր նշանակություն ունեն տարբեր երկրների մշակույթի և ազգային ինքնագիտակցության մեջ։ Հատկապես գետաձիերի կերպարը համարվում է մի շարք հնագույն երկրների (օրինակ` [[Հին Եգիպտոս]]) ազգային խորհրդանիշներից մեկը։
Տող 64 ⟶ 63՝
=== Արտաքին տեսք ===
[[Պատկեր:Flusspferd Backstage.JPG|thumb|thumb|240px|Գետաձիու պոչը]]
Գետաձիու մարմինը երկարավուն է, մաշկը հաստ` գրեթե մերկ և գորշ, փայլուն գունավորումով։ Գլուխը մեծ է, դունչը՝ լայն, աչքերը համեմատաբար փոքր են, իսկ ականջները՝ կարճ։ Աչքերը տեղավորված են գլխի վերին մասում՝ թմբիկների վրա, ինչպես օրինակ [[Գորտեր|գորտերինը]] կամ [[Նեղոսյան կոկորդիլոս|կոկորդիլոսներինը]]։ Սովորական գետաձիերի ռունգերը թմբիկավոր են։ Դուրս ցցված աչքերն ու քթանցքերը կենդանուն թույլ են տալիս տեսնել և շնչել ջրի մեջ գտնվելու ընթացքում։ Գետաձիու երախն ահռելիառհելի է, իսկ ժանիքները՝ժանիքները 70 սմ երկարությամբ։ Հատկապես մեծ են ներքին ծնոտի ժանիքները, որով գետաձին ջրիմուռներ է հավաքում ջրերի ստորին հատվածից։
 
Սովորական գետաձիերը վարում են հիմնականում ջրային կենսակերպ` ազատորեն կարող են շնչել, տեսնել և լսել ջրի մեջ։ Ջրի տակ գտնվելու պահին ջրից դուրս գտնվում է միայն գետաձիու գլխի վերին մասը։ Սովորաբար երբ գետաձիերը քնած են ջրում,` նրա գլխի վերին մասին հավաքվում են [[միջատներ]] և փոքրիկ [[թռչուններ]]։
 
Սովորական գետաձիերի դունչը շատ լայն է, իսկ առջևի մասը ծածկված է շատ կարճ վիբրիսներով (բեղիկներով)։ Ծնոտների լայնությունը կազմում է 60-70 սմ։ Բերանը շատ լայն է,` կարող է բացել մինչև 150 աստիճանի չափսով։ Վերջույթներին գետաձիերը ունեն 4 մատներ, որոնցից յուրաքանչյուրը ավարտվում է նմանօրինակ սմբակներով։ Գետաձիու ոտքերը հաստ են, կարճ, մատները միացած են փոքր լողաթաղանթով։ Երբ գետաձիերը քայլում են հողի վրայով (հատկապես ճահճի մոտակա շրջաններում) հաճախ խորտակվում են ցեխերի մեջ։
 
=== Սեռական դիմորֆիզմ ===
Տող 237 ⟶ 236՝
 
=== Միջավայր և տարաբնակեցում ===
[[Պատկեր:Hippovictora.png|մինի|ձախից|218x218px|Աֆրիկացիները գետաձիուգետաձիի դիակի մոտ]]
Սովորական գետաձիերը տարածված են նաև ջրամբարներում: [[Արևմտյան Աֆրիկա]]յի մի շարք երկրներում գետաձիերը հանդիպում են միայն գետերում և գետերի գետաբերաններում: Սովորական գետաձիերը բոլորովին չեն կարողանում հարմարվել աղի ջրի պայմաններին և հազվադեպ բնակվում են ծովերում: Նրանք ծովերի միջով լողալով հասնում են կղզիներ և բնակվում այնտեղ: Այդ ընթացքում նրանք կարողանում են լողալ մոտ 30 կմ կտրելով մի շարք ծոցեր և նեղուցներ: Նրանք ապրում են այնպիսի վայրերում որտեղ առկա է թարմ բուսականություն: Այդպիսով նրանք լողալով երբեմն հասնում են [[Գվինեա Բիսաու]]ի ափերի մոտ` շրջանցելով Աֆրիկայի արևմտյան ափերը:
 
Տող 275 ⟶ 274՝
Գետաձիերը մյուս կաթնասունների պես [[բաժանասեռ]] կենդանիներ են: Նրանց մոտ լավ արտահայտված է [[սեռական դիմորֆիզմ]]ը: Արու գետաձին ունի զույգ [[սերմնարաններ]], իսկ էգը` երկու [[ձվարան]], [[ձվատարներ]] և [[արգանդ]]: Էգ գետաձիերի մոտ ձվատարները բացվում են արգանդի մեջ: Գետաձիերի բեղմնավորումը ներքին է և կատարվում է զույգ ձվատարներում:
 
Այս առանձնյակների մոտ [[ձվաբջիջ]]ները գրեթե զուրկ են դեղնուցից: Սաղմի զարգացումը տեղի է ունենում արգանդում: Բեղմնավորված ձվաբջիջներից զարգանում է սաղմը: Սաղմի զարգացումը կատարվում է ամիսների ընթացքում և վերջում նրա շուրջը առաջանում են բարակ թաղանթներ: Աաղմը շրջապատող թաղանթները մի կողմով սերտաճում են արգանդի պատի հետ, և առաջանում է [[ընկերք]]ը: Մոր և զարգացող ընկերքի միջև կապը առաջանում է ընկերքի միջոցով: Մայր գետաձիուգետաձիի [[արյունատար անոթներ]]ը շփվում են են պտղի հետ ընկերքի միջոցով:
 
[[image:Mother and very small baby hippo.jpg|thumb|thumb|240px|left|Մայրը և ձագը Բելգիայի Անտվերպեն քաղաքի կենդանաբանական այգում]]
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Գետաձի» էջից