«Էստոնական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

ԷԽՍՀ ([[Էստոնիա]]) Գտնվում է [[ԽՍՀՄ]] եվրոպական մասի հյուսիսարևմտքում։ Արևմուտքից և հյսուսիսից ողողվում է [[Բալթիկ ծով]]ի ջրերով։ Տարածքը՝ 45,1 հազար կմ քառակուսի, բնակչությունը 1519 հազար ([[1984]]), այդ թվում 948 հազար [[էստոնացիներ]], 409 հազար [[ռուսներ]] և ուրիշներ ([[1979]]-ի թվականի մարդահամարով)։ Բնակչության միջին խտությունը՝ 33,4 մարդ 1 կմ քառակուսու վրա ([[1983]])։ Մայրաքաղաքը՝ [[Տալլին]] (458 հազար բնակիչ, 1984)։ Խոշոր քաղաքներից է [[Տարտու]]ն (109 հազար, 1983)։ Կառուցվել են [[Կոխտլա Ցարվե]] (76), [[Կիվիլլի]], [[Միլլամյաէ]] նոր քաղաքները։ Բաժանված է 15 [[Շրջան (վարչական միավոր)|շրջանի]], ունի 33 [[քաղաք]] և 24 քտա։

[[1917]]-ի թվականի հոկտեմբերի վերջին հաստատվել է խորհրդային իշխանություն։ [[1918]]—[[1920]]-ի թվականներինի քաղաքացիական պատերազմի տարիներին [[Նարվա (քաղաք)|Նարվայում]] հռչակվել է ([[1918]]-ի թվականի [[նոյեմբերի 29]]) [[խորհրդային հանրապետություն]], որը, սակայն, [[1919]]-ին թվականինին ընկել է ազգայնական հակահեղափոխական և սպիտակգվարդիական ուժերի ճնշման տակ։ Ստեղծվել է էստոնական բուրժուական հանրապետություն։ [[1934]]-ի թվականի մարտին էստոնիայում կատարվել է ֆաշիստական հեղաշրջում։ [[1940]]-ի թվականիի հունիսին էստոնիայի աշխատավորները [[կարմիր բանակ]]ի օգնությամբ տապալել են ֆաշիստական կառավարությունը։ Երկրում վերականգնվել են սովետական կարգերը։ Նույն թվականի [[հուլիսի 21]]-ին կազմվել է ԷԽՍՀ, որը [[օգոստոսի 6]]-ից մտել է ԽՍՀՄ կազմի մեջ։ [[1941]]—-[[1945]]-ի թվականներնի [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ի սկզբներին հանրապետությունը օկուպացրել են [[Ֆաշիստական Գերմանիա|գերմանաֆաշիստական]] զորքերը։ Սովետական զորքերր էստոնիան ազատագրել են [[1944]]-ին։ թվականին։ Շնորհիվ կոմունիստական կուսակցության ղեկավարությամբ անցկացված ինդուստրացման, գյուղատնտեսության կոլեկտիվացման և կուլտուրական հեղափոխության քաղաքականության հանրապետությունում հիմնականում կառուցվել է սոցիալիստական հասարակարգ։ Էստոնիայի կոմունիստական կուսակցությունը [[1983-ի]] թվականի [[հունվարի 1]]-ին իր շարքերում ուներ 99550 անդամ և 3604 անդամության թեկնածու։ Էստոնական ԼԿԵՄ շարքերում հաշվվում էր 165948 երիտասարդ։ Հանրապետության արհմիություններին անդամագրվել էին 782882 աշխատավորներ։ ԷԽՍՀ աշխատավորները, ԽՍՀՄ եղբայրական ժողովուրդների հետ, ետպատերազմյան հնգամյակների ընթացքում նշանակալի հաջողությունների են հասել կոմունիստական հասարակարգի կառուցման գործում։ ԷԽՍՀ պարգևատրվել է [[Լենին]]ի ([[1965]]), ժողովուրդների բարեկամության ([[1972]]) և [[Հոկտեմբերյան Հեղափոխություն|Հոկտեմբերյան հեղափոխության]] ([[1980]]) շքանշաններով։

Սոցիալիստական շինարարության տարիներին Էստոնիան դարձել է ինդուստրիալ-ագրարային հանրապետություն։ ԽՍՀՄ ժողովրդական տնտեսության մեջ Էստոնիան առանձնանում է այրվող թերթաքարերի արդյունահանմամբ և վերամշակմամբ, մեքենաշինությամբ, թեթև և սննդի արդյունաբերությամբ։ [[1980-ին]] թվականին արդյունաբերական ապրանքների ծավալը 48 անգամ գերազանցել է 1940-ի թվականի մակարդակը։ Արդյունաբերական ապրանքների արտադրության առանձին տեսակների մասին տես աղյուսակ 1։ Կարևորագույն էլեկտրակայաններն են էստոնական և Մերձբալթյան հէկերը։ ժողովրդական տնտեսության կարևոր ճյուղերից մեկը թերթաքարերի արդյունահանումն է (գլխավոր կենտրոնը՝ Կոխտլա Ցարվե), որի հիմքի վրա զարգացել է հզոր էներգետիկա, գազի արտադրություն, քիմիա, շինանյութերի արդյունաբերություն։ Կատարվում է ֆոսֆորիտների արդյունահանում (Մաարդու)։ Առաջատար ճյուղերն են մեքենաշինությունը և մետաղամշակությունը, հատկապես էլեկտրատեխնիկական մեքենաշինությունը (գլխավոր կենտրոնները՝ [[Տարտու]] և Տալլին)։ Քիմիական արդյունաբերության մեջ առանձնանում է հանքային պարարտանյութերի արտադրությունը։ Բարձր զարգացման է հասել թեթև արդյունաբերությունը։ Սննդի արդյունաբերության գլխավոր ճյուղերը ձկան, պանրի, յուղի և կաթի արտադրություններն են ([[Տալլին]], [[Տարտու]], [[Պյառնու]])։ Գյուղատնտեսական համախառն արտադրանքը [[1980-ին]] թվականին [[1940-ի]] թվականի համեմատությամբ ավելացել է 1,8 անգամ։ [[1983-ի]] թվականի սկզբում կար 154 սովետական և 150 կոլեկտիվ (որից 8-ը ձկնորսական) տնտեսության։ [[1980-ին]] թվականին գյուղատնտեսության մեջ աշխատում էր 19,4 հազար տրակտոր, 3,5 հազար հացահատիկահավաք կոմբայն, 12,6 հազար բեռնատար ավտոմեքենա։ Գյուղատնտեսական հողահանդակները 1980-ին թվականին կազմում էին 1,5 միլիոն [[հեկտար]] (տարածքի 32%-ը), որից վարելահողեր՝ 1 միլիոն հեկտար Մեծ նշանակություն է տրվում ոռոգմանը։ Գյուղատնտեսական առաջատար ճյուղը անասնապահությունն է, որը մասնագիտանում է կաթի և բեկոնի արտադրությամբ ([[1980-ին]] թվականին տվել է գյուղատնտեսական համախառն արտադրանքի 69%-ը)։ Բուսաբուծությունը սպասարկում է հիմնականում անասնապահությանը։ Պտուղ-հատապտղային տնկիները զբաղեցնում են 13 հազար հեկտար (1980)։

Տրանսպորտի գլխավոր տեսակներն են երկաթուղայինը, ծովայինը և ավտոմոբիլայինը։ Զարգացած է օդային տրանսպորտը։ Խոշորագույն նավահանգիստը Տալլինն է։ Հանրապետության աշխատավորների կենսամակարդակը անշեղորեն աճում է։ Ազգային եկամուտը [[1980-ին]] թվականին 1970-ի թվականի համեմատությամբ ավելացել է մոտ 1,6 անգամ։ 1980-ի թվականի վերջին քաղաքային բնակության ֆոնդը կազմել է 17,1 միլիոն մ քառակուսի։

9—49 տարեկան հասակ ունեցող ազգաբնակչության գրագիտությունը 1939-ին թվականին կազմում էր 98%, [[1979-ի]] թվականիի մարդահամարով այն հասել է 99,8%-ի։ 1982-ի թվականի նախադպրոցական հաստատություններում ընդգրկված էր 86 հազար երեխա։ 1982—83[[1982]]-[[1983]] ուս․ուսումնական տարում 0,6 հազար հանրակրթական դպրոցներում ուսանում էր 0,2 միլիոն աշակերտ, 39 պրոֆտեխնիկական ուս․ հաստատություններում՝ 15,9 հազար սովորող, 37 միջնակարգ մասնագիտական ուս․ հաստատություններում՝ 23,4 հազար, 6 բուհերում՝ 25,4 հազար ուսանողներ։ Խոշորագույն բուհերն են Տալլինի պոլիտեխնիկական ինստիտուտը և Տարտուի համալսարանը։ Գիտական կենտրոնը ԷԽՍՀ ԳԱ-ն է։ 1982-ին թվականին գիտական հաստատություններում աշխատում էին 6,7 հազար գիտական աշխատողներ։ 1982-ի թվականիի վերջին հանրապետությունում գործում էր 9 թատրոն, 0,6 կինոսարքավորում, 0,5 հազար ակումբային հաստատություն, 66 թանգարան։ Հանրապետության Ֆր․ Ռ․ [[Կրեյցվալդ]]ի անվան ԷԽՍՀ պետական գրադարանը (հիմնադրվել է [[1918-ին]] թվականին) [[1979-ին]] թվականին ուներ մոտ 3 միլիոն օրինակ գիրք, բրոշյուր, ամսագիր։ Մնացած 0,7 հազար մասսայական գրադարաններում կար 12,6 միլիոն օրինակ գիրք և ամսագիր։ 1982-ին թվականին հրատարակվել է 2195 անուն գիրք և բրոշյուր՝ 16,4 միլիոն օրինակ տպաքանակով։ Լույս է տեսել 109 ամսագրային հրատարակություն՝ 27,74 միլիոն օրինակ տարեկան տպաքանակով, 44 լրագիր՝ 251,8 միլիոն օրինակ տարեկան ընղհանուր տպաքանակով։ Էստոնական հեռագրական գործակալությունը գործում է 1918-ից։ թվականից։ Գրքերի հանրապետական պալատը հիմնադրվել է [[1941]]-ին։ թվականին։ Կանոնավոր ռադիոհաղորդումները տրվում են 1926-ից։ թվականից։ Հեռուստահաղորդումները սկսվել են [[1955-ից։]] թվականից։ 1982-ին թվականին հանրապետությունում կար 145 հիվանդանոցային հիմնարկ՝ 19 հազար մահճակալով, աշխատում է 6,5 հազար բժիշկ, 15,6 հազար միջին բուժանձնակազմ։ Հանրահայտ են [[Պյառնու (քաղաք, Էստոնիա)|Պյառնուի]] և [[Իոսապսալու]]ի առողջարանները։

* Կարլ Սարե – [[1940]]-[[1943]]

* Նիկոլայ Գեորգիևիչ Կարոտամ – [[1944]]-1950

* Յոհաննես Կեբին – 1950-[[1978]]

* Կարլ Վաինո – 1978-[[1988]]

* Վաինո Վալյաս – 1988-[[1990]]