«Օրդովիկի ժամանակաշրջան»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Տող 1.
[[Պատկեր:LibertyFormationSlab092313.jpg|մինի]]
'''Օրդովակի ժամանակաշրջան''' (համակարգ,
== Անվանում == Անվանումն առաջարկել է անգլիացի երկրաբան Չ․ Լապուորթը ([[1879]]), ըստ Օուելսի տարածքում բնակված հին ցեղի՝ օրդովիկների։ Որպես ինքնուրույն ժամանակաշրջան ընդունվել է [[1960]] թվականին, Միջազգային երկրաբանական կոնգրեսի 21-րդ նստաշրջանում։ Մինչ այդ շատ երկրներում օրդովակի ժամանակաշրջանը դիտվում էր որպես սիլուրի ժամանակաշրջանի ստորին (օրդովիկի) բաժին։ == Պատմություն ==
Ընդհանուր բնութագրումը։ Օրդովակի ժամանակաշրջանը, առանձնացված է բոլոր մայրցամաքներում (բացի [[Անտարկտիդա]]յից)։ Օրդովակի ժամանակաշրջանիի նստվածքները մասնակցում են պլատֆորմների զգալի մասի ծածկոցի կազմում և լայնորեն տարածված են ծալքավոր համակարգերում։ Տեդ–տեդ քեմբրիի և օրդովիկի սահմանում նստվածքակուտակման մեջ դիտվում են ընդմիջումներ, որոնք պայմանավորված են ծովի կարճատև ոեգրեսիայով։
Համեմատաբար ծանծաղ մերձցամաքային ծովերում, որոնք օրդովակի ժամանակաշրջանում ծածկում էին Հյուսիսային կիսագնդի պլատֆորմների զգալի հատվածներ, կուտակվում էին հիմնականում փոքր հզորության (մինչև 500 մետր) կրաքարային, սակավ՝ ավազակավային նստվածքներ։ Պլատֆորմների և գեոսինկլինալների միջև գտնվող անցումային մարզերում ([[Ապալաչներ|Ապալաչների]], [[Ուրալ |Ուրալի]] միոգեոսինկլինալային զոնաներում) Օրդովակի ժամանակիի նստվածքների հզորությունը մեծանում է (տեղ–տեղ՝ մինչև 3500 մ)։
== Գեոսինկլինալային գոտիներ ==
Գեոսինկլինալային գոտիների ներքին մասերում ([[Հյուսիսային Ամերիկա]], [[Մեծ Բրիտանիա]], [[Ղազախստան]]) Օրդովակի ժամանակաշրջանի նստվածքների հզորությունը հասնում է 10 կմ–ի։ [[Տեկտոնական շարժումներ]]ի տակոնյան փուլի դրսևորման հետևանքով կալեդոնյան գեոսինկլինալներում օրդովիկի վերջում ձևավորվեցին ծալքավոր ստրուկտուրաներ և լեռնային համակարգեր։ Շատ գիտնականներ գտնում են, որ [[պալեոզոյան դարաշրջան]]ում, այդ թվում և Օրդովակի ժամանակաշրջանում, Հյուսիսային և [[Հարավային Ամերիկա]]յի մայրցամաքները մոտեցել էին [[Եվրոպա|Եվրոպային]] և [[Աֆրիկա|Աֆրիկային]], իսկ [[Ավստրալիա|Ավստրալիան]] հարում էր Աֆրիկային և [[Ասիա|Ասիայի]] հարավային մասին։ Բևեռներից մեկը․, հավանաբար, գանվում էր [[խաղաղ օվկիանոս]]ի հյուսիսային, հատվածում, իսկ երկրորդը՝ Հյուսիսային Աֆրիկայում կամ [[Ատլանտյան օվկիանոս|Ատլանտյան օվկիանոսի]] հարող մասում։ Օրգանական աշխարհը։
== Օրգանական աշխարհ ==
Օրդովակի ժամանակաշրջանում, ինչպես և քեմբրիում, տիրապետում էին [[բակտերիաներ]]ը։ Շարունակում էին զարգանալ կապտականաչ [[ջրիմուռ|ջրիմուռները]]։ Տաք ծովերում մինչև 50 մ խորությունը փարթամորեն զարգանում են կրաքարային կանաչ և կարմիր ջրիմուռները։ Օրդովակի ժամանակաշրջանում ցամաքային բուսականության գոյության մասին են վկայում սպորների մնացորդները և ցողունների դրոշմների հազվագյուտ գտածոները։
Օրդովակի ժամանակաշրջանի կենդան, աշխարհից լավ հայտնի են միայն ծովերի և օվկիանոսների բնակիչները։ Գոյություն ունեին ծովային անողնաշարավորների գրեթե բոլոր տիպերը։ Հանդես են գալիս անծնոտավոր ձկնանմանները՝ առաջին ողնաշարավորները; Ծանծաղ ծովերում, առափնյա զոնաներում բնակվում էին արիուբիաներ, [[փշամորթներ]], [[գլխոտանիներ]] և այլն։ Օրդովիկով ավարտվում է հին պալեոզոյան օրգանական աշխարհի զարգացման խոշոր փուլը։
Սիլուրի սկզբին մահանում են գրապտոլիտների, գլխոտանիների, կորալների և տրիլոբիտների շատ ընտանիքներ։
<gallery>
Image:OrdovicianEdrio.jpg|''Corynotrypa''
Image:FossilMtnUT.jpg|
Image:OrdOutcropTN.JPG|
Image:LibertyBorings.jpg|''[[Trypanites]]''<ref name="WilsonPalmer2001">{{cite journal |last=Wilson |first=M. A. |authorlink= |author2=Palmer, T. J. |year=2001 |title=Domiciles, not predatory borings: a simpler explanation of the holes in Ordovician shells analyzed by Kaplan and Baumiller, 2000 |journal=PALAIOS |volume=16 |issue= 5|pages=524–525 |doi=10.1669/0883-1351(2001)016<0524:DNPBAS>2.0.CO;2|url= |accessdate= }}</ref>
Image:Petroxestes borings Ordovician.jpg|''[[Petroxestes]]''<ref name="WilsonPalmer2006">{{cite journal |last=Wilson |first=M. A. |authorlink= |author2=Palmer, T. J. |year=2006 |title=Patterns and processes in the Ordovician Bioerosion Revolution |journal=Ichnos |volume=13 |issue= 3|pages=109–112 |doi=10.1080/10420940600850505 |url=http://www3.wooster.edu/geology/WilsonPalmer06.pdf |accessdate= |quote= }}</ref>
File:OilShaleEstonia.jpg|
Image:OilShaleFossilsEstonia.jpg|
Image:OrdFossilsMN.JPG|
Image:PlatystrophiaOrdovician.jpg|''Vinlandostrophia ponderosa''
Image:Echinosphaerites.JPG|''[[Echinosphaerites]]''
Image:Prasopora.JPG|''Prasopora''
Image:EncrustedStroph.JPG|
Image:Protaraea.jpg|''Protaraea richmondensis''
Image:ZygospiraAttached.jpg|''Zygospira modesta''
Image:DiplograptusCaneySprings.jpg|''Amplexograptus''
</gallery>
== Տարածում ==
ԽՍՀՄ տարածքում օրդովիկի նստվածքները լայնորեն տարածված են Արևելա–Եվրոպական և Սիբիրական պլատֆորմների սահմաններում, [[Ուրալ|Ուրալի]] և Նոր երկրի ծալքավոր համակարգերում, [[Ղազախստան]]ում, [[Միջին Ասիա]]յում, Ալթայ–Աայանյան մարզում։ ՀԽՍՀ–ում Օրդովակի ժամանակաշրջանի նստվածքների առկայությունը հիմնականում վիճելի է։
Օրդովակի ժամանակաշրջանի նստվածքների հետ կապված են օգտակար հանածոների մի շարք հանքավայրեր։ [[Էստոնական ԽՍՀ]] և [[Լենինգրադ|Լենինգրադի]] մարգի պլատֆորմային նստվածքներում մշակվում են այրվող թերթաքարեր (կուկեր–սիտներ)։ Այդտեղ, ինչպես և [[Սիբիրական պլատֆորմ|Սիբիրական պլատֆոր]]մում ու [[Ղազախստան|Ղազախստանում]], հայտնի են ֆոսֆորիտներ։ Օրդովիկի հասակի ինտրուզիաներին [[Ղազախստան]]ում հարում են ոսկու և այլ մետաղների հանքավայրեր։ [[Հյուսիսային Ամերիկա]]յում օրդովակի ժամանակաշրջանի նստվածքներում կան նավթի հանքավայրեր։
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Գրականություն ==
* {{книга|автор = Иорданский Н. Н.|часть = |заглавие = Развитие жизни на земле |ссылка = |ответственный = |издание = |место = М. |издательство = Просвещение |год = 1981 |страницы = }}
* {{книга|автор = Короновский Н.В., Хаин В.Е., Ясаманов Н.А.|часть = |заглавие = Историческая геология : Учебник |ссылка = |ответственный = |издание = |место = М. |издательство = Академия |год = 2006 |страницы = }}
* {{книга|автор = Ушаков С.А., Ясаманов Н.А.|часть = |заглавие = Дрейф материков и климаты Земли |ссылка = |ответственный = |издание = |место = М. |издательство = Мысль |год = 1984 |страницы = }}
* {{книга|автор = Ясаманов Н.А.|часть = |заглавие = Древние климаты Земли |ссылка = |ответственный = |издание = |место = Л. |издательство = Гидрометеоиздат |год = 1985 |страницы = }}
* {{книга|автор = Ясаманов Н.А.|часть = |заглавие = Популярная палеогеография |ссылка = |ответственный = |издание = |место = М. |издательство = Мысль |год = 1985 |страницы = }}
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.booksite.ru/fulltext/1/001/008/084/882.htm Ордовикская система (период)]
{{ՀՍՀ}}
[[Կատեգորիա:Ժամանակաշրջաններ]]
| |||