«Ջերմամիջուկային կառավարվող սինթեզ»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Ջերմամիջուկային կառավարվող սինթեզ''' [[ատոմ]]ային թեթև միջուկների միացման կառավարվող պրոցես, որն ընթանում է բարձր ջերմաստիճաններում և ուղեկցվում էներգիայի անջատումով։

Ջերմամիջուկային կառավարվող սինթեզի իրականացման համար առավել նպատակահարմար են [[Ջրածին|ջրածնի]] ծանր [[իզոտոպներ]]ի՝ [[դեյտերիում]]ի (²Н) և [[տրիտիում]]ի (³Н) միջև բավական մեծ [[Արագություն|արագությամբ]] ընթացող ռեակցիաները․

*²H + ²H→³He+ n + 3,28 Մէվ,

*²Н+²Н → ³Н + p + 4,03 Մէվ,

*²H+³H → ⁴He+ n+ 17,6 Մէվ,

որոնցից առանձնապես կարեոր է վերջինը, քանի որ ընթանում է համեմատաբար ցածր [[ջերմաստիճան]]ներում և ուղեկցվում զգալի էներգաանջատումով:էներգաանջատումով։ [[Տրիտիում]]ը ռադիոակտիվ է (կիսատրոհման պարբերությունը 12,5 տարի է) և բնության մեջ չի հանդիպում։ Հետևաբար, ենթադրվող [[ջերմամիջուկային ռեակտորի աշխատանք]]ի ապահովման համար պետք է նախատեսվի տրիտիումի վերարտադրության հնարավորություն, եթե այդ ռեակտորում որպես միջուկային վառելիք օգտագործվելու է տրիտիում։ Այդ նպատակով դիտարկվող համակարգի աշխատանքային գոտին կարող է շրջապատվել [[լիթիում]]ի թեթե իզոտոպի շերտով, որում կընթանա վերարտադրության հետնյալ պրոցեսը․

Ջերմամիջուկային ռեակցիաների հավանականությունը (էֆեկտիվ չայնական կտրվածքը), որն արագ աճում է ջերմաստիճանի հետ, նույնիսկ օպտիմալ պայմաններում անհամեմատ փոքր է լինում ատոմային բախումների էֆեկտիվ կտրվածքից։ Այդ պատճառով [[սինթեզ]]ի ռեակցիաները պետք է կատարվեն բարձր ջերմաստիճանի լրիվ իոնացած [[պլազմա]]յում, որտեղ ատոմների իոնացման ու գրգռման պրոցեսները բացակայում են, և [[դեյտոն-դեյտոն]]ային կամ դեյտոն-տրիտոնային (դեյտոնը դեյտերիումի միջուկն է, տրիտոնը՝ տրիտիումի) բախումները վաղ թե ուշ ավարտվում են միջուկային սինթեզով։

Ջերմամիջուկային կառավարվող սինթեզի իրականացման համար անհրաժեշտ այս պայմանն արտահայտվում է, այսպես կոչված, է Ռուսոնի չափանիշով․ n․t>f(T), որտեղ f (Т)-է ռեակտորի օգտակար գործողության գործակիցի տրված արժեքի և վառելիքի ընտրված տեսակի դեպքում ջերմաստիճանի խիստ որոշակի ֆունկցիա է։ Այսպիսով, [[ջերմամիջուկային ռեակտոր]]ի կառուցման համար նախ պեւոք է ստանալ հարյուրավոր միլիոնների հասնող ջերմաստիճան ունեցող պլազմա ե, երկրորդ, կարողանալ պլազմային կոնֆիգուրացիաները պահպանել այնքան ժամանակ, որը բավարար լինի միջուկային ռեակցիաների ընթացքի համար։ Ջերմամիջուկային կառավարվող սինթեզի հետազոտությունները տարվում են երկու ուղղությամբ մի կողմից՝ [[քվազիստացիոնար համակարգեր]]ի մշակում, մյուս կողմից՝ խիստ արագագործ սարքերի ստեղծում։

Հետազոտությունների առաջին ուղղությունը ենթադրում է մագնիսական ջերմամեկուսացումով Ջերմամիջուկային կառավարվող սինթեզի ստացում։ Այդ նպատակով պլազման տաքացվում է իր միջոցով անցնող հուժկու էլեկտրական հոսանքների, պլազմայի ադիաբատ սեղմման կամ գերբարձր հաճախականությունների [[էլեկտրամագնիսական դաշտ]]երի օգնությամբ։ [[Մագնիսական ջերմամեկուսացման սկզբունք]]ը, որի հիմքում ընկած է որոշակի կոնֆիգուրացիայի արտաքին ուժեղ մագնիսական դաշտի կիրառումը, թույլ է տալիս տաքացած պլազման պահել [[ռեակտոր]]ի գործող գոտում առանց կործանարար էներգիական կորուստների։ Պլազմայի լիցքավորված մասնիկները չեն կարողանում ազատորեն տեղափոխվել մագնիսական դաշտի ուժագծերին ուղղահայաց ուղղություններով, որի հեւոեվանքով խիստ նվազում են [[դիֆուզիա]]ն և ջերմահաղորդականությունը։

[[Խորհրդային ֆիզիկոսներ]]ի ստեղծած տորոիդային տոկամակներում ընթացող երեվույթներն արդեն լրիվ ուսումնասիրվել են և հաղթահարվել սկզբունքային բոլոր դժվարությունները։ Առաջիկա տարիներին [[ԽՍՀՄ]]-ում և այլ երկրներում նախատեսվում է կառուցել մեծ ծավալի տոկամակներ, որոնք պետք է ունենան դրական էներգիական հաշվեկշիռ և դառնան ապագայի ավելի հզոր ջերմամիջուկային ռեակտորների նախատիպ։

Հետազոտությունների երկրորդ ուղղության՝ Ջերմամիջուկային կառավարվող սինթեզի իներցիալ պահպանումով արագագործ համակարգերի դեպքում անհրաժեշտ ջերմաստիճանի պլազմա ստացվում է, երբ ջերմամիջուկային վառելիքի (դեյտերիումի և տրիտիումի խառնուրդ) 1-2 Սմ տրամագծով թիրախները ռմբակոծվում են լազերային ճառագայթների, արագացված էլեկտրոնների կամ ծանր [[իոն]]ների կիզակետված փնջերով։ Այդ փնջերի մասնիկների W էներգիան ծախսվում է թիրախը սեղմելու և խտությունը 103—104 անգամ մեծացնելու, ինչպես նաե [[միջուկ]]ների էներգիան ավելացնելու համար։ Եթե փնջերն ունեն կարճատև գործողություն (10^-10−10—10^-9−9 վրկ) և համապատասխան «ձևավորում», ապա իներցիայի հետևանքով թիրախի միջուկները չեն հասցնում ցրվել։ Արգելակմանtճառագայթման և այլ կորուստները չնչին են, եթե T >4 • 10⁷ K։ Ի տարբերություն ջրածնային ռումբի, այս սկզբունքով աշխատող ջերմամիջուկային ռեակտորներում Ջերմամիջուկային կառավարվող սինթեզ իրականացվում է թիրախների՝ միմյանց հաջորդող անվտանգ միկրոպայթյունների ձևով։

Հաշվարկները ցույց են տվել, որ տեղակայանքին մատուցվող էներգիան պետք է հակադարձ համեմատական լինի սարքի օգտակար գործողության գործակցի խորանարդին և թիրախի սեղմման գործակցի քառակուսուն։ Ռեակտորի դրական հաշվեկշիռն ապահովվում է W^106£ արժեքի դեպքում, որն ընկած է տեխնիկապես հասանելի արժեքների սահմանում։

Ներկայումս ջերմամիջուկային կառավարվող սինթեզի ֆիզիկական բնույթի դժվարությունները սկզբունքորեն հաղթահարված են և ուսումնասիրվում են հիմնականում ռեակտորների կառուցման հետ կապված ինժեներատեխնիկական խնդիրները, ինչպես օրինակ, ծնված միջուկների և [[նեյտրոն]]ների էներգիայի լավագույն օգտագործման, ճառագայթային անվտսփգության և այլ հարցեր։ Մոտակա տարիներին ([[1980]]- ական թվակաների ընթացքում) նախատեսվում է ստեղծել մի քանի տասնյակ Մեգա վատ հզորության տարբեր ռեակտորներ։

Ջերմամիջուկային կառավարվող սինթեզի բնագավառում կատարվող հետազոտությունների հսկայական նշանակությունը պայմանավորված է մի շարք պատճառներով։ Շրջակա միջավայրի անընդհատ աճող աղտոտումը հրամայական պահանջ է առաջացրել մոլորակի արդ․ արտադրությունն իրականացնել փակ ցիկլով, որպեսզի թափոնները հասնեն նվազագույնի։ Սակայն արդյունաբերության նման վերակառուցումն անխուսափելիորեն կապված է էներգասպառման կտրուկ աճի հետ։

Մինչդեռ հանքային վառելիքի պաշարները սահմանափակ են և էներգետիկայի զարգացման արդի տեմպերի պահպանման դեպքում առաջիկա տասնամյակների ([[նավթ]], այրվող [[գազեր]]) կամ հարյուրամյակների ([[ածուխ]]) ընթացքում կսպառվեն։ Իհարկե, լավագույն տարբերակը կլինի արեգակնային էներգիայի օգտագործումը, բայց մեզ հասնող ճառագայթման հզորության փոքր խտությունը խիստ դժվարացնում է այդ խնդրի արմատական լուծումը։ էներգետիկայի անցումը տրոհման միջուկային ռեակտորների (գլոբալ մասշտաբով) կապված է ռադիոակտիվ մնացուկների վերացման բարդ պրոբլեմի հետ։

Մինչդեռ ջերմամիջուկային կառավարվող սինթեզի տեղակայանքներում, ըստ եղած տվյալների, ռադիոակտիվ վտանգը պետք է երեք կարգի մեծությամբ ավելի փոքր լինի, քան տրոհման ռեակտորներում։ Իսկ եթե խոսքը վերաբերի հեռավոր կանխատեսումներին, ապա լավագույն լուծումը, թերևս, հարկավոր է փնտրել Ջերմամիջուկային կառավարվող սինթեզի և արեգակնային էներգետիկայի զուգակցության մեջ։