«Փիլիպոս II Մակեդոնացի»–ի խմբագրումների տարբերություն

1. [[Ալեքսանդր Մակեդոնացի|ԱԱլեքսանդրԱլեքսանդր III Մակեդոնացի]]<br />2. Փիլիպոս III Արրիդեոս<br />3. Ալեքսանդր Մոլոսացի<br />

Փիլիպոս II-ը ծնվել է մ.թ.ա. 382 թ. [[Հին Մակեդոնիա]]յի մայրաքաղաք Պելլայում։ Նրա հայրը Մակեդոնիայի թագավոր Ամինտաս III-ն էր։ Մայրը, Էվրիդիկան, որն իր անսանձ բնավորության պատճառով կրումանվանում էրէին “Վայրենի Էվրիդիկա” մականունը, Մակեդոնիաի արևմուտքում գտնվող Լինկեստիդա թագավորության ազնվական տոհմից էր։ Լինելով արքայորդի, Փիլիպոսը օրենքով զիջում էր գահի առաջնությունը երկու ավագ եղբայրներին ու նրանց ուղղակի ժառանգներին։ Սակայն ավագ եղբայրների կռվի դաշտերում հերթով վաղաժամ վախճանվելուց հետո գահ բարձրացավ նրա մանկահաս եղբորորդին։ Որոշ ժամանակ Փիլիպոսը կատարեց երիտասարդ արքայի խնամակալի պարտականությունները, այնուհետև մի կողմ հրեց իր անտաղանդ ազգականին և մ.թ.ա. 359 թ., երկրի դժվարին պահին, իր ձեռքը վերցրեց Մակեդոնիայի կառավարումը։

Փիլիպոսին հաջողվեց համախմբել տեղական ու նվաճած երկրների ազնվական տոհմերը։ Միացյալ, ուժեղացած ու հարստացած Մակեդոնիան համարձակություն ունեցավ ակտիվորեն խառնվելու [[Հելլադա]]յի գործերին։ Փիլիպոսը հմտորեն իր օգտին էր թեքումշրջում [[պոլիս]]ների միջև եղած տարաբնույթ հակասությունները։ Հատկապես արգասաբեր էինդարձան Փիլիպոսի այն դիվանագիտական քայլերը, որոնց նա բնութագրել էր հետևյալ հայտնի ասացվածքով. «Չկա այնպիսի անառիկ բերդ, որը չկարողանար նվաճել ոսկիով բեռնած էշը»: Փիլիպոսի հետագա ծրագրերը ծավալուն էին և ուղղված բալկանյան ու հունական աշխարհների միավորմանը՝ մակեդոնական գերիշխանության ներքո։

Փիլիպոսը աչքի էր ընկնում անձնական խիզախությամբ։ Կռվի ժամանակ նա հաճախ էր գտնվում իր զորքի առաջին գծում, բազմաթիվ վերքեր ուներ, թշնամական նետի հարվածից կորցրել էր մի աչքը։ Սկզնաղբյուրների վկայությամբ, մարտի ամենածանր պահերին Փիլիպոսը երբեք գլուխը չէր կորցնում գլուխը և ցուցադրում էր հոգու անսասան կորով։ Նրա սուր ու սթափ մտածելակերպը, մարդկանց ներքին մղումների և արատների իմացությունը դարձան նրա հաջողությունների գրավականը։ Փիլիպոսի վայելուչ ու անկաշկանդ վարքագծի, զսպված արիության ու ճարտարության դիմակի տակ, սակայն, թաքնված էին գիշատչի նենգություն ու սառնասիրտ վայրագություն։

Փիլիպոսի յուրաքանչյուր ամուսնությունը պայմանավորված էր քաղաքական նկատառումներով։ Հարևան երկրների բարձրաստիճան խավերի հետ հաստատվող բարեկամանական կապերը նպաստում էին Մակեդոնիայի ամրապնդմանը։ Հատկապես ճակատագրական եղան նրա չորրորդ ու յոթերորդ ամուսնությունները։ Հարևան [[Էպիրոսի բռնապետություն|Էպեյրոս]] թագավորության արքայադուստր [[Օլիմպիադա]]ն Փիլիպոսի չորրորդ կինը, դարձավ նրա որդու, [[Ալեքսանդր Մակեդոնացի|Ալեքսանդր III-ի]], մայրը։ Տարիների ընթացքում ամուսինների հարաբերությունները վատթարացան և Փիլիպոսի մահվան նախօրերին հասան ամուսնալուծության։ Խանդոտ ու կրոնամոլ Օլիմպիադայի մեջ զարգացել էին ատելության ու վրեժխնդրության գծեր, ինչը անհանդուրժելի էր թագավորի համար։ Օլիմպիադայի երկաթյա կամքն ու պատվախնդրությունը, ինչպես նաև Ալեքսանդրի վրա ունեցած նրա մեծ ազդեցությունը, վճռորոշ դեր խաղացին հետագա քաղաքական զարգացումներում։

Ռազմական բնագավառում Փիլիպոսը կատարեց բանակի արմատական ձևափոխում, ընդօրինակելով ու զարգացնելով այդ ժամանակվա առաջատար երկրների՝ Հունաստանի ու Պարսկաստանի, նվաճումները։ Փիլիպոսը հունական ականավոր ռազմաքաղաքական գործիչ Էպամինոնդասի երկրպագուն էր և մակեդոնական բանակում լայնորեն կիրառել էրկիրառեց նրա մարտական նորամուծություններն ու սկզբունքները։ Փիլիպոսը գործնականորեն մոտեցավ իր բանակի վերափոխմանը, դարձնելով այն իր ժամանակի ամենաահարկու ռազմամեքենան։ Փիլիպոսի թողած անգնահատելի ժառանգությունը իր որդու, Ալեքսանր Մակեդոնացու, հաջողությունների հիմքը հանդիսացավ։

Մակեդոնական բանակի մի մասը՝ այսպես կոչված արքայական զորքը, կազմած էի ծանր հեծելազորից (հեթայրներից) և վահանակիր հետևակից (հիպասպիստներից), որոնք իրար համալրում ու պաշտպանում էին։ Բանակի մյուս, աշխարհազորային մասը, վերափոխված էր կանոնավոր բանակի և ընդգրկում էր հայտնի մակեդոնական փաղանգը և այլ հետևակային ուժերը (պելտաստներ, նետաձիգներ, և այլն): Նման բաժանումը հավասարակշռում էր բանակի կազմի մեջ մտնող երկու հիմնական սոցիալական խավերի՝ ազնվականության ու ռամիկների հարաբերությունները։հարաբերակցությունը։

Մակեդոնական ունևոր գյուղացիությունը համալրում էր հատուկ հետևակազորի, մակեդոնական փաղանգի, կազմը։ Փիլիպոսը ձևափոխեց հունական ավանդական փաղանգը համաձայն նոր ռազմական պայմանների։ Այժմ այն ձևավորված էր 16 x 16 զորախմբից, որի զինվորները պաշտպանված էին թեթև ու փոքր վահաններով ու սաղավարտներով և զինված էին 5-6 մ երկարությամբ նիզակներով (սարիսաներով): Զորախմբի միայն առաջին շարքն էր զինված ավելի կարճ նիզակներով, հետևի շարքերը դնում էին իրենց նիզակները նախորդներիառջևում կանգնածների ուսերին։ Տասնվեց զորախմբից կազմված գունդը կոչվում էր «փոքր փաղանգ»: [[Պատկեր:Makedonische phalanx.png|450px|left|thumb|Մակեդոնական փաղանգ]]

Փաղանգի զինվորը բռնում էր սարիսանսարիսսան երկու ձեռքով, իսկ վահանը գոտիներով ուսին էր ամրացնում։ամրացնում: Փաղանգի զանգվածը նախատեսված էր թշնամու շարքերը հրելու ու ճեղքելու համար: ևՓաղանգի սոսկալիսեփական հոգեբանականճակատը ազդեցությունմիաձույլ էր գործում։ու Սակայնանճեղքելի,իսկ կտրտածնրա տեղանքիահարկու պայմաններումդոփյունը փաղանգըսահմռկեցնում գրեթեէր անզորհակառակորդին: էր։Սակայն Քանիփաղանգը դեռ փաղանգի շարքը մնումանզոր էր միաձույլ,գործել այնկտրտած անճեղքելիտեղանքի էր։պայմաններում: Կռվի դաշտումՓաղանգի փաղանգինբաց կողքերիցթևերը պաշտպանում էին հատուկ թեթևթեթևազեն զինված ստորաբաժանումներ։ստորաբաժանումներ: Տարածված էր նաև փաղանգի ու ծանր հեծելազորի համակցումըհամագործակցությունը այսպես կոչված «զնդանի ու մուրճի» եղանակով։եղանակով: ՀակառակորդըՀեծելազորը մղվումմղում էր հակառակորդին փաղանգի դեմուղղությամբ, այնուհետև հեծելազորը իր արագ ձեռնարկածզարկով գրոհով զարկում էրոչնչացնում ծուղակում հայտնված թշնամուն։թշնամուն: Այդ ոճը հաջողությամբ կիրառվեց հետագայում՝ [[Քերոնեայի ճակատամարտ|Քերոնեայի]] ու [[Գավգամելայի ճակատամարտ|Գավգամելայի]] ճակատամարտերում։ճակատամարտերում:

[[Պատկեր :Hypaspist.jpg|thumb|320px|right|Հիպասպիստ]]

Հետևակային բանակում մեծ դեր ունեին պելտաստները,: որոնցՆրանց կրածթեթևաքաշ զենքը (վահան, նիզակ, պարս, տեգ) հնարավորինս թեթևացրած էր։ Պելտաստների խնդիրնհնարավորություն էր նախապեստալիս զբաղեցնելովաննկատելիորեն հատուկմոտենալ դիրքթշնամուն, հեծելազորինշան պաշտպանության ներքոբռնել, վազքովզարկել կատարելև արագ տեղափոխումներ,վազքով նշանհետ բռնելքաշվել ուհեծելազորի կետավոր հարվածներ հասցնել թիրախին։պաշտպանության ներքո: Պելտաստների խմբավորումը նույնպես կարևոր դերդերակատարում խաղացունեցավ Գավգամելայի ճակատամարտում։ճակատամարտում:

Փիլիպոսը հատուկ ուշադրություն էր դարձնում իր բանակի ռազմական վարժանքների կանոնավոր անցկացմանը։ ԶինվորներըԶինվորների հմտությունը կոփումկոփվում ուէր կատարելագործում էին իրենց հմտությունըհա՛մ և՛ռազմական ռազմադաշտումգործողությունների, և՛հա՛մ կարճատև զինադադարների ժամանակ։ընթացքում։ Նույնիկ աշխարհազոր ստորաբաժանումները աչքի էին ընկնում իրենց մասնագիտական բարձր պատրաստվածությամբ։

Փիլիպոսի ստեղծած ռազմամեքենաին բնորոշ էր հաստատակամություն, կայծակնային արագություն, անվրեպություն, ինչպես նաև տարբեր զորատեսակների հմուտ համակցություն։ Այդ բոլոր հանգամանքները, ամրապնդված Փիլիպոսի եռանդով ու երկաթե կամքով, ստեղծեցին նախադեպը չունեցող մի բանակ, որն յուրաքանչուր պահին պատրաստ էր կռվելու ցանկացած թշնամուպայմաններում դեմ,ցանկացած անկախ նրա գտնվելութշնամու վայրից։դեմ։

Տարիներ շարունակ Հունաստանի առանձին [[պոլիս|քաղաք-պետությունները]] ձևավորում էին ռազմաքաղաքական դաշինքներ, որոնք ծառայում էին ազգակից պոլիսների միացյալ շահերին։ Այդ կառույցների անդադար իրարամերժ պայքարի արդյունքում ծնվում ու կազմալուծվում էին զանազան ալյանսներ։ ՌազմականԳլուխ ուժերբարձրացնող հավաքելըՄակեդոնիան նույնպես ուրվագծվում էր որպես լուրջ քաղաքական գործոն։ Իրավիճակը սրացնում էին խնդիրտնտեսական չէրհանգամանքները. ամբողջ հունական աշխարհնաշխարհը ողողված էր բազմաթիվ գործազուրկ ռամիկներով, որոնք յուրաքանչյուրպատրաստ գնորդին,էին իրենց այդծառայությունները թվումառաջարկել նաևցանկացած պարսիկներինկողմին, պատրաստնույնիսկ էին ծառայելու որպեսթշնամուն: վարձկանԻ զինվորներ։լրումն Հունաստանի վաղեմի թշնամիամենի Աքեմենյան Պարսկաստանը, պոլիսներիհունական միջևաշխարհի հմտորենվաղեմի սեպերթշնամին, օգտագործում էր խփումամեն ևհնարք խորացնումպոլիսների եղածմիջև հակասությունները։հակասությունները Գլուխ բարձրացնող Մակեդոնիան նույնպես ուրվագծվումխորացնելու էր որպես լուրջ քաղաքական գործոն։համար։

Հունական աշխարհը, իր կողմից,իհարկե գիտակցում էր ամուր պանհելլենիստական միության ստեղծմանկերտման անհրաժեշտությունը։ Սակայն մ.թ.ա. չորրորդ դարում երբեմնի հզոր [[Սպարտա]]ն, [[Աթենք]]ը ու [[պոլիս|Թեբե]]ն այլևս ի վիճակի չէին ստանձնելու համախմբողի առաքելությունը։ ՄյուսԵրևան կողմից,էին եկել ուրիշ խաղացողներ՝ Հյուսիսային Հունաստանի նահանգներ Թեսալիան ու [[Հին Հունաստան|Խալկիդիկան]], ինչպես նաև Միջին Հունաստանի [[պոլիս|Ֆոկեոնը]], [[պոլիս|Բեովտիան]], [[պոլիս|Էվբոյան]],: Վերելք ապրող այդ նահանգներն ու նրանց շուրջը ձևավորված միությունները վերելք էին ապրում ու նվաճողական միտումներ էին ցուցադրում։ ԴաԱյդ ամենը չէր կարող չանհանգստացնել Մակեդոնիային, և Փիլիպոսը, ամրապնդվելով Բալկանյան թերակղզում, սպասում էր հարմար առիթի Հունաստանի գործերին խառնվելու համար։հարմար առիթի։

Բանն այն էր, որ Մակեդոնիայիմակեդոնական թագավորի համոզմամբ, Հելլադայի բարօրությանմիավորման գաղափարը իրականացնելու համար հարկավորասպարեզ պետք է էրգար իր նման մի նոր տիպի ղեկավարառաջնորդ, որը միկհանգուցալուծեր կողմտեղի կդներունեցող կործանարար մանր գժտություններն ու փոխադարձ անվստահությունը: ևՄիայն կստանձներնա պանհելլենիստականի առաջնորդիվիճակի դերը։կլինի Համախմբելովգլխավորել ողջ հունական աշխարհը, հնարավոր կդառնար պայքարելպայքարը ընդհանուր հզոր թշնամու՝ «բարբարոսական» պարսկական տերությանՊարսկաստանի դեմ ու հետ վերադարձնել նախկինում կորցված փոքրասիական ափի հունական քաղաքները։

Շուտով ներկայազավ Հունաստան խուժելու առիթը։ Դա երկու հարևան միությունների՝ Ֆոկեոնի ու Թեբեի միջև եղած հակասություններն էին, որոնք պոռթկացին [[Դելֆի]] քաղաքի շուրջը տեղի ունեցած իրադարձությունների ժամանակ։ Ֆոկեոնի բնակիչները, դժգոհ լինելով իրենց տարածքի վրա գտնվող, բայց անկախ վարվելակերպ ցուցադրող քաղաքից, ներխուժեցին Դելֆիի պատգամախոսի սրբազան տաճարը և թալանեցին այնտեղի գանձատունը։ Այդ արարքի համար Թեբեն պատերազմ հռչակեց Ֆոկեոնի դեմ, որն անվանվեց «Երրորդ Սրբազան պատերազմ»: Թեբեի հետ դաշինքային պայմանագրերով կապված Թեսալիան, այնուհետև՝ Մակեդոնիան, նույնպես դարձան պատերազմի մասնակիցներ։ Ռազմական գործողությունները հաջողությամբ պսակվեցին մ.թ.ա. 353 թ., երբ Զաֆրանի դաշտի ճակատամարտում Փիլիպոսը ջախջախեց Ֆոկեոնի միացյալ զորքը և գրավեց Թեսալիան։ Իսկ վեց տարի անց, 346 թ. նա մտավ Ֆոկեոն, ավերեց այնտեղի քաղաքները, պատժեց բնակիչներին և վերադարձրեց թալանած Դելֆիի գանձերը։ Շնորհակալ դելֆիացիք շնորհեցին Փիլիպոսին սրբազան քաղաքի պաշտպանի պատվավոր կոչում։

Փիլիպոսը ուներ նաև ազդեցիկ համակրողներ, որնցից ամենահայտնին էր քաղաքական գործիչ Իսոկրատոսը։ Նա Աթենքում ուներ բազմաթիվ աշակերտներ ու համահողներ, որոնք, հիասթափված ժողովրդավարական խառնաշփոթներից, հիանում էին եռանդուն մակեդոնական միապետով և հույսեր կապում նրա պանհելլենիստական ծրագրերի իրականացման հետ։

Փիլիպոսը, նկատելով որդու փայլուն տվյալները, հատուկ ուշադրություն էր դարձնում նրա ուսուցմանը։ Ալեքսանդրը ստացավ լավագույն արիստոկրատական կրթություն հին աշխարհի փայլուն գիտնական [[Արիստոտել]]ի ղեկավարությամբ։ Մարմնամարզական վարժանքներն անց էին կացնում Փիլիպոսի փորձառու զինակիցները։ Հայտնի է առասպել, ըստ որի, երբ Ալեքսանդրը սանձահարեց Բուկեփալոս ձիուն, հիացած Փիլիպոսը կանխատեսեց. «Մակեդոնիան չափազանց փոքր է քեզ համար»: Փիլիպոսի զբաղվածությունը հեռու էր պահում նրան տնից ու ընտանիքից։ Երիտասարդ Ալեքսանդրը հեռվից հեռու հիանում էր հոր սխրանքներով, թեպետ հասունացման շրջանում խանդով էր ընկալում նրա հաջողությունները։ Ալեքսանդրը գանգատվում էր, որ «հայրը կկատարի բոլոր հերոսոությունները և իմ բաժնին ոչինչ չի մնա»: Զգալով որդու դժգոհությունը, Փիլիպոսը սկսեց արքայազնին ընդգրկել տարբեր քաղաքական ու ռազմական միջոցառումներում։ 340 թվականին նա Ալեքսանդրին կարգադրեց ընդհատել ուսումը, վերադառնալ Պելլա ու իր բացակայության ժամանակ իր անունից կառավարել երկիրը։ Իսկ երկու տարի անց Ալեքսանդրը ձեռք բերեց ևնաև իր առաջին ռազմական փորձը՝ հաղթական Քերոնեայի ճակատամարտում։

Մ.թ.ա. 336 թ. Մակեդոնիայի հին մայրաքաղաք Էգայում (Վերգինայում), տոնախմբության ժամանակ, երբ Փիլիպոսը, մերձավորներով շրջապատված, շարժվում էր դեպի հրապարակ, նա հարձարկման ենթարկվեց և մահացու դանակահարվեց։ Փիլիպոսին ուղեկցող թիկնախումբը բռնեց ու առանց հարցաքննության սպանեց մարդասպանին։ Ըստ պաշտոնական վարկածի, մարդասպանը, ոմն Պավսանիոսը, Փիլիպոսի թիկնազորային խմբի սպա էր և այդ հանցանքը կատարել էր անձնական վիրավորանքի հողի վրա։ Սակայն մինչ այժմ պատմաբանները տարակարծիք են այդ վարկածի վերաբերյալ։ Գոյություն ունեն ևս երկու ճշմարտանման վարկած։ Առաջինը՝ Օլիմպիադայի (ու, ենթադրաբար, Ալեքսանդրի) մասնակցությունը. Փիլիպոսի ու Կլեոպատրայի նորածին զավակը լիիրավ հավակնորդ ու լուրջ մրցակից կարող էր հանդիսանալդառնալ Ալեքսանդրի թագաժառանգության հարցում։ Երկրորդ վարկածը՝ դա Հելլենիստական աշխարհի վաղեմի թշնամի Պարսկաստանի գաղտնի մասնակցությունն էր։