«Տենգվար»–ի խմբագրումների տարբերություն

 

'''Տենգվար'''<ref>Սա բառ է քուենյայով, որը նշանակում է«տառեր»: Տե՛ս «Մատանիների տիրակալը», Հավելված Ե, 2-րդ գրություն</ref>, [[Արհեստական լեզուներ|արհեստական գրային համակարգ]], որը ստեղծել է [[Ջոն Թոլքին]]ը՝ իր կողմից ստեղծված [[էլֆական լեզուներ]]ի համար։ Համաձայն Թոլքինի՝ այս գրային համակարգը ստեղծել է Ֆեանոր էլֆը և օգտագործել է այն գրի առնելու վալարին հրեշտակային լեզուն, ինչպես նաև [[քուենյա]]ն և [[թելերին]]ը։ Հետագայում Միջերկրի մեծաքանակ լեզուներն օգտագործում էին տենգվարը որպես իրենց գրային համակարգ։ Այդպիսի լեզուներից է սինդարինը։ Թոլքինն օգտագործում էր տենգվարը, որպեսզի գրառի անգլերենը. Թոլքինի կողմից ներկայացված տենգվարով օրինակների մեծ մասն իրականում [[անգլերեն]] է։

Տենգվարին ավելի մոտ էր վալմարական գիրը, որն առկա էր Պարմա Էլդամերոն 14-ում, որը Թոլքինն օգտագործում էր 1922 թվականից 1925 թվականն ընկած ժամանակահատվածում։ Այն արտաքինից շատ է նման տենգվարից, դրա ''-ա-'' նշանը նույնն է, ինչ տենգվարի որոշ տարբերակներում։

 

 

=== Տենգվար ===

Տենգվարն ամենայն հավանականությամբ զարգացվել է 1920-ականների վերջին կամ 1930-ականների սկզբին։ «Միայնակ լեռան անոթի գրվածքը», որը տենգվարով առաջին տպագիր գրությունն է, տպվել է 1937 թվականին։ Տենգվարի ամբողջական նկարագրությունը տպագրվել է 1955 թվականին՝ «Մատանիների տիրակալի» Հավելված Ե-ում։

 

=== Տառեր ===

Տենգվարի տառերի կարևորագույն առանձնահատկություններից մեկն այն է, որ դրանց ձևը ցույց է տալիս դրանց հնչողությունը։ Քուենյայի բաղաձայնային համակարգն ըստ արտաբերման տեղի բաժանվում է 5 տեսակների՝ շրթնային, ատամնային, քմային, ենտալեզվային և կոկորդային։ Ետնալեզվայինները բաժանվում են պարզ և շրթնայնացված ետնալեզվայինների։ Յուրաքանչյուր արտաբերական կետ և դրան համապատասխանող տենգվաների շարքն ունի իր անունը դասական քուենյա տարբերակում։ Ատամնային հնչյունները կոչվում են ''տինկոտեմա'' և քուենյայում ներկայացված են առաջին սյունակում։ Շրթնային հնչյունները կոչվում են ''պարմատեմա'' և ներկայացված են տենգվարի երկրորդ սյունակում, ետնալեզվայինները կոչվում են ''կալմատեմա'' և ներկայացված են չորրորդ սյունակում, իսկ շրթնայնացվածները կոչվում են ''քուեսսատեմա'' և ներկայացված են չորրորդ սյունակում։ Քմային հնչյունները կոչվում են ''տյելպատեմա'' և չունեն իրենց սեփական տենգվաները, սակայն ներկայացված են երրորդ սյունակում՝ համապատասխան կետադրական նշանով։

 

Ահա մի օրինակ ''պարմատեմայից''՝ տենգվարի ''հիմնական կիրառության'' շարքից։

 

 

Որոշ լեզուներում, որոնցից է քուենյան, որը չի պարունակում /v/-ից բացի այլ ձայնեղ շփական, բարձրացված գծիկ + կրկնակի աղեղ շարքը օգտագործվում է շատ տարածված քթային + պայթական միացությունները (նտ, մպ, նկ, նքու) ցույց տալու համար։

 

== Հայերենը տենգվարով ==

Ունենալով հնչյուններ արտահայտող բազմաթիվ տառեր՝ տենգվարով կարելի է գրի առնել բազմաթիվ լեզուներ, ինչպիսիք են [[հայերեն]]ը, [[անգլերեն]]ը<ref>[http://www.omniglot.com/writing/tengwar_eng.htm Տենգվար այբուբենն անգլերենի համար] {{ref-en}}</ref>, [[իսպաներեն]]ը <ref>[http://www.omniglot.com/conscripts/tengwares.php Տենգվարն իսպաներենի համար] {{ref-en}}</ref>, [[էսպերանտո]]ն<ref>[http://www.catb.org/esr/tengwar/esperanto-tengwar.html Տենգվարն էսպերանտոյի համար] {{ref-en}}</ref>, [[ռուսերեն]]ը<ref name="hex.pp.ua">[http://hex.pp.ua/tengwar-russian-mode.php Տենգվարի ռուսերեն տարբերակը] {{ref-en}}</ref>, [[ֆիններեն]]ը<ref>[http://www.sci.fi/~alboin/finnishtengwar.htm Գրել ֆիններեն տենգվարով] {{ref-en}}</ref>, [[ուկրաիներեն]]ը<ref name="hex.pp.ua" />, և այլն։