Վիքիպեդիա

«Օսմիում»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
No edit summary
No edit summary
Տող 75.
| իզոտոպներ լրացումներ =
}}
 
{{Պարբերական համակարգի տարր|align=center|fontsize=100%|number=76}}
 
'''Օսմիում''' ({{lang-lat|''Osmium''}}), [[Քիմիական տարրեր|քիմիական տարր]] է որի նշանն է <big>Os</big>, տարրերի [[պարբերական համակարգ]]ի VI պարբերության, VIII խմբի [[քիմիական տարր]], կարգահամարը՝ 76, ատոմական զանգվածը՝ 190,2։ <big>d</big>-տարր է, պատկանում է [[պլատինային մետաղներ]]ի շարքին։ Ատոմի արտաքին էլեկտրոնային թաղանթների կառուցվածքն է ''5s<sup>2</sup> 5p<sup>6</sup> 5d<sup>6</sup> 6s<sup>2</sup>''։ К, L, M և ատոմայինN թաղանթները թիվը՝լրացված 76։են։ Բոլոր նյութերի մեջ ունի ամենամեծ [[խտություն]]ը։ Այդ ցուցանիշով նրա հետ կարող է համեմատվել միայն [[իրիդիում]]ը։ը<ref name="density">The lattice parameters, densities and atomic volumes of the platinum metals. Crabtree, Robert H. Sterling Chem. Lab., Yale Univ., New Haven, CT, USA. Journal of the Less-Common Metals (1979), 64(1), стр. 7-9.</ref>։ Արծաթափայլ կապտավուն [[մետաղ]] է։
 
== ԱնունըՊատմություն ==
Օսմիումը հայտնաբերել են [[իրիդիում]]ի հետ միաժամանակ [[Լոնդոն]]ում [[1803]] թվականին անգլիացի քիմիկոսներ Սմիթսոն Թենանթը և Ուիլյամ Ուոլասթոնը<ref>{{cite journal|title=Osmium|journal=Metallurgist|volume=18|issue= 2|year=1974|doi=10.1007/BF01132596|pages=155–157|first=S. I.|last=Venetskii}}</ref>՝ արքայաջրում բնածին [[պլատին]]ը լուծելուց հետո մնացած սև փոշում։
Անունն ստացել է ''հոտ'' նշանակող [[հին հունարեն]] ὀσμή բառից։ Պատճառը օսմիումի ցնդող OsO<sub>4</sub> օքսիդի՝ [[օզոն]]ի սուր հոտ հիշեցնող հոտն է։
 
Հայտնաբերված նոր տարրը փաստագրված է եղել Տեննատանի Լոնդոնի թագավորական հասարակության նամակում, [[հունիսի 21]], [[1804]] թվական<ref>{{cite journal|title= On Two Metals, Found in the Black Powder Remaining after the Solution of Platina|first=S.|last=Tennant|journal=Philosophical Transactions of the Royal Society of London|volume=94|year=1804|pages=411–418|jstor=107152|doi=10.1098/rstl.1804.0018}}</ref>:
== Պատմությունը ==
Օսմիումը հայտնաբերել են Լոնդոնում 1803թ. անգլիացի քիմիկոսներ Սմիթսոն Թենանթը և Ուիլյամ Ուոլասթոնը <ref>{{cite journal|title=Osmium|journal=Metallurgist|volume=18|issue= 2|year=1974|doi=10.1007/BF01132596|pages=155–157|first=S. I.|last=Venetskii}}</ref>։
 
== Անվանում ==
== Ֆիզիկական հատկությունները ==
Անվանումն ստացել է քառօքսիդի՝ OsO<sub>4</sub> սուր հոտի պատճառով` {{lang-gr|''πτηνος''}} -''հոտ'' բառից։ Պատճառը օսմիումի ցնդող OsO<sub>4</sub> օքսիդի՝ [[օզոն]]ի սուր հոտ հիշեցնող հոտն է։
 
== Բնության մեջ ==
[[Երկրակեղև]]ում քիչ տարածված տարր է (5•10<sup>-6</sup> զանգված %)։ Հանդիպում է օսմիումիրիդիումային [[միներալ]]ների ձևով։
 
=== Հանքավայրեր ===
Օսմիումի հիմնական հանքավայրերը գտնվում են [[Ռուսաստան]]ում ([[Սիբիր]], [[Ուրալ]]), [[ԱՄՆ]]-ում ([[Ալյասկա]], [[Կալիֆոռնիա]]), [[Կոլումբիա]]յում, [[Կանադա]]յում, [[Հարավային Աֆրիկա]]յի երկրներում, [[Ավստրալիա]]յում:
 
Ամենամեծ պաշարները գտնվում են Հարավային Աֆրիկայի Հանրապետությունում<ref name="kirk-pt">{{cite book |title=Kirk Othmer Encyclopedia of Chemical Technology |first =R. J.|last = Seymour|coauthors = O'Farrelly, J. I. |chapter=Platinum-group metals |doi=10.1002/0471238961.1612012019052513.a01.pub2 |year=2001 |publisher=Wiley}}</ref>: Օսմիումը հանդիպում է նաև [[Ծծումբ|ծծմբի]] և [[արսեն]]ի հետ միացությունների ձևով:
 
== Ֆիզիկական հատկություններ ==
[[Պատկեր:Osmium 1-crop.jpg|մինի|ձախից|upright|160px|Օսմիումի գնդիկ]]
<div style="float:right; margin:5px;">
Օսմիումն ամենամեծ խտությունն ունեցող նյութն է, ունի [[իրիդիում]]ից մի քիչ մեծ խտություն՝ 2.59 գ/սմ<sup>3</sup>։<ref name="Densities">{{cite journal|url=http://www.platinummetalsreview.com/pdf/pmr-v33-i1-014-016.pdf|title=Densities of osmium and iridium: recalculations based upon a review of the latest crystallographic data|author=Arblaster, J. W.|journal=Platinum Metals Review|volume=33|issue=1|year=1989|pages=14–16}}</ref> Կարծր և միաժամանակ հեշտ փշրվող մետաղ է, ունի շատ ցածր սեղմման հատկություն, որով կարող է համեմատվել [[ադամանդ]]ի հետ։ Համապատասխանաբար, շատ մեծ է առաձգականության ծավալային մոդուլը՝ 395-462 [[Պասկալ (չափման միավոր)|ԳՊլ]] (ադամանդինը 443 [[Պասկալ (չափման միավոր)|ԳՊլ]] է)։<ref>{{cite journal|title=Osmium Metal Studied under High Pressure and Nonhydrostatic Stress|journal=Phys. Rev. Lett.|volume=100|issue=4|page=045506|year=2008|doi=10.1103/PhysRevLett.100.045506|pmid=18352299|bibcode=2008PhRvL.100d5506W|last1=Weinberger|first1=Michelle|last2=Tolbert|first2=Sarah|last3=Kavner|first3=Abby}}</ref><ref>{{cite journal|first=Hyunchae|last=Cynn|coauthors=Klepeis, J. E.; Yeo, C. S.; Young, D. A.|title=Osmium has the Lowest Experimentally Determined Compressibility|journal=Physical Review Letters|volume=88|issue=13|year=2002|doi=10.1103/PhysRevLett.88.135701|page=135701|pmid=11955108|bibcode=2002PhRvL..88m5701C}}</ref><ref>{{cite journal|first=B. R.|last=Sahu|coauthors=Kleinman, L.|title=Osmium Is Not Harder Than Diamond|journal=Physical Review B|volume=72|year=2005|issue=11|doi=10.1103/PhysRevB.72.113106|page=113106|bibcode=2005PhRvB..72k3106S }}</ref> Հալման ջերմաստիճանն է 3033&nbsp;°C, եռմանը՝ 5012&nbsp;°C։
{|class="wikitable"
|-
! colspan=2|Օսմիումի օքսիդացման <br />աստիճանները
|-
| −2 || Na<sub>2</sub>[Os(CO)<sub>4</sub>]
|-
| −1 || Na<sub>2</sub>[Os<sub>4</sub>(CO)<sub>13</sub>]
|-
| 0 || Os<sub>3</sub>(CO)<sub>12</sub>
|-
| +1 || OsI
|-
| '''+2''' || OsI<sub>2</sub>
|-
| '''+3''' || OsBr<sub>3</sub>
|-
| '''+4''' || OsO<sub>2</sub>, OsCl<sub>4</sub>
|-
| +5 || OsF<sub>5</sub>
|-
| +6 || OsF<sub>6</sub>
|-
| +7 || OsOF<sub>5</sub>, OsF<sub>7</sub>
|-
| '''+8''' || OsO<sub>4</sub>, Os(NCH<sub>3</sub>)<sub>4</sub>
|}</div>
 
Օսմիումը սպիտակ, մոխրաերկնագույն երանգով, [[անագ]]ի փայլով մետաղ է, չափազանց կարծր է և փխրուն (հավանականորեն խառնուրդներ պարունակելու պատճառով)։
== Կիրառությունը ==
Օսմիումն ամենամեծ խտությունն ունեցող նյութն է, ունի [[իրիդիում]]ից<ref name="Densities">{{cite journal |url=http://www.platinummetalsreview.com/pdf/pmr-v33-i1-014-016.pdf |title=Densities of osmium and iridium: recalculations based upon a review of the latest crystallographic data |author=Arblaster, J. W.|journal=Platinum Metals Review|volume=33|issue=1|year=1989 |pages=14–16}}</ref> մի քիչ մեծ խտություն՝ 2.59 գ/սմ<sup>3</sup><ref name="Densities">{{cite journal|url=http://www.platinummetalsreview.com/pdf/pmr-v33-i1-014-016.pdf|title=Densities of osmium and iridium: recalculations based upon a review of the latest crystallographic data|author=Arblaster, J. W.|journal=Platinum Metals Review|volume=33|issue=1|year=1989|pages=14–16}}</ref>: Կարծր և միաժամանակ հեշտ փշրվող մետաղ է, ունի շատ ցածր սեղմման հատկություն, որով կարող է համեմատվել [[ադամանդ]]ի հետ։ Համապատասխանաբար, շատ մեծ է առաձգականության ծավալային մոդուլը՝ 395-462 [[Պասկալ (չափման միավոր)|ԳՊլ]] (ադամանդինը 443 [[Պասկալ (չափման միավոր)|ԳՊլ]] է)<ref>{{cite journal|title=Osmium Metal Studied under High Pressure and Nonhydrostatic Stress|journal=Phys. Rev. Lett.|volume=100|issue=4|page=045506|year=2008|doi=10.1103/PhysRevLett.100.045506|pmid=18352299|bibcode=2008PhRvL.100d5506W|last1=Weinberger|first1=Michelle|last2=Tolbert|first2=Sarah|last3=Kavner|first3=Abby}}</ref><ref>{{cite journal|first=Hyunchae|last=Cynn|coauthors=Klepeis, J. E.; Yeo, C. S.; Young, D. A.|title=Osmium has the Lowest Experimentally Determined Compressibility|journal=Physical Review Letters|volume=88|issue=13|year=2002|doi=10.1103/PhysRevLett.88.135701|page=135701|pmid=11955108|bibcode=2002PhRvL..88m5701C}}</ref><ref>{{cite journal|first=B. R.|last=Sahu|coauthors=Kleinman, L.|title=Osmium Is Not Harder Than Diamond|journal=Physical Review B|volume=72|year=2005|issue=11|doi=10.1103/PhysRevB.72.113106|page=113106|bibcode=2005PhRvB..72k3106S }}</ref>: Հալման ջերմաստիճանն է 3033&nbsp;°C, եռմանը՝ 5012&nbsp;°C։
[[Պատկեր:OsStaining.jpg|160px|մինի|ձախից|Բուսական հյուսվածքի էլեկտրոնային մանրանկարը առանց օսմիումի տետրօքսիդով ներկելու (վերևում) և ներկած վիճակում (ներքևում):]]
Մաքուր վիճակում օսմիումը կիրառվում է հազվադեպ՝ օքսիդների բարձր տոքսիկության պատճառով, փոխարենը հաճախ է օգտագործվում այլ մետաղների հետ համաձուլվածքների ձևով։ Օսմիումի համաձուլվ³Íքները շատ ամուր են և, օրինակ, օսմիրիդիումը կիրառվում է շիթային գրիչներ, գործիքների գլխիկներ, էլեկտրական կոնտակտներ պատրաստելիս։ <br />
Օսմիումի տետրօքսիդը կիրառվում է մատնահետքերը դրոշմելու գործում <ref>{{cite journal|title=The Use of Hydrogen Fluoride in the Development of Latent Fingerprints Found on Glass Surfaces|first=Herbert L.|last=MacDonell|journal=The Journal of Criminal Law, Criminology, and Police Science|volume=51|issue=4|year=1960|pages=465–470|jstor=1140672|doi=10.2307/1140672}}</ref>, նաև՝ էլեկտրոնային մանրադիտակների համար օրգանական նյութերի հյուսվածքները ներկելու համար։
 
== Քիմիական հատկություններ ==
[[Օսրամ]] անունն ստացած օսմիումի և [[վոլֆրամ]]ի համաձուլվածքը լայնորեն կիրառվում շիկացման լամպերի թելիկներ պատրաստելու ժամանակ։<br />
Քիմիական հատկություններով խիստ տարբերվում է մյուս [[պլատինային մետաղներ]]ից։ Միացություններում ցուցաբերում է +4, +6, +8<ref>{{cite journal|doi=10.1595/147106704X10801|title=Oxidation States of Ruthenium and Osmium|year=2004|author=Barnard, C. F. J.|journal=Platinum Metals Review|volume=48|pages=157}}</ref>, հազվադեպ՝ +1, +2, +3, +5, +7, [[օքսիդացման աստիճան]]ներ։
[[Պալադիում]]ի նման փոշիացրած օսմիումը նույնպես ունի ջրածնի ատոմները կլանելու հատկություն։ Սա հնարավորություն կտար, որպեսզի օսմիումը կիրառվի որպես մետաղների հիդրիդային մարտկոցների էլեկտրոդ։ Սակայն, օսմիումը թանկ է և կարող է փոխազդեցության մեջ մտնել սովորաբար մարտկոցներում որպես էլեկտրոլիտ օգտագործվող [[կալիում]]ի հիդրօքսիդի հետ։
 
[[Օդ]]ում տաքացնելիս այրվում է՝ առաջացնելով OsO<sub>4</sub>, որը համարյա անգույն, հեշտ ցնդող (եռում է 130 °C-ում) բյուրեղական նյութ է։ Ձուլածո օսմիումը չի լուծվում [[թթուներ]]ում և [[ալկալիներ]]ի [[լուծույթներ]]ում։ Ալկալիների հետ միահալելիս առաջացնում է օսմիումական թթվի՝ H<sub>2</sub>OsO<sub>4</sub> ջրում լուծելի [[աղեր]]ը (օսմիատները)։
 
Փոշեկերպ օսմիումը տաքացնելիս լուծվում է [[Ազոտական թթու|ազոտական]] և [[ծծմբական թթու]]ներում, միանում է [[հալոգեններ]]ի, [[հալկոգեններ]]ի, [[ֆոսֆոր]]ի հետ։
 
Օսմիումի վեցաֆտորիդը՝ OsF<sub>6</sub> հեշտ ցնդող, ջրում [[հիդրոլիզ]]վող դեղին բյուրեղական նյութ է, հալման ջերմաստիճանը 33 °C, եռմանը՝ 47,5 °C։ Օգտագործվում է օսմիումով լեգիրացված [[վոլֆրամ]] ստանալու համար։ Օսմիումի հիդրօքսիդը՝ Os(OH)<sub>4</sub>, սև, ամորֆ նյութ է, չի լուծվում ջրում, նոսր թթուներում և ալկալիներում, լուծվում է խիտ և ուժեղ թթուներում։
 
[[Պատկեր:Oso4mechanism.gif|center]]
 
== Իզոտոպներ ==
Բնական օսմիումը բաղկացած է <sup>184</sup>Os (0,018 %), <sup>186</sup>Os (1,592), <sup>187</sup>Os (1,64), <sup>188</sup>Os (13,3), <sup>189</sup>Os (16,1), <sup>190</sup>Os (26,4), <sup>192</sup>Os (41,0) կայուն [[իզոտոպներ]]ից։
 
Ստացվել են օսմիումի 180-195 զանգվածի թվերով ռադիոակտիվ 9 իզոտոպները, որոնցից ամենաերկարակյացը <sup>194</sup>Os (T<sub>1/2</sub> = 1,92 տարի) է։
 
== Տարածվածություն ==
[[Պատկեր:Osmium crystals.jpg|thumb|աջից|Օսմիումի [[բյուրեղներ]]ը]]
* երկրի ընդերքում - 0,007 գ/տ
* [[պերիդոտիտ]]ում - 0,15 գ/տ
* էկլոգիտում - 0,16 գ/տ
* [[դունիտ]]-պերիդոտիտների ֆորմացիաներում - 0,013 գ/տ
* պիրոքսենիտի ֆորմացիաներում - 0,007 գ/տ
 
== Ստացում ==
[[File:Osmium cluster.jpg|ձախից|thumb]]
Ստացվում է օսմիումի (IV) աղերի հիղրոլիզով և օգտագործվում օսմիումի ու նրա միացություններն ստանալու համար։ Օսմիումը ստանում են պլատինային մետաղների հետ միաժամանակ՝ հումքն օքսիդացնում են մինչե OsO<sub>4</sub>, որի գոլորշիները կլանում են [[կալիումի հիդրօքսիդ]]ի լուծույթով։
 
:: <math>\mathsf{Na_2[OsO_2(OH)_4] + 3H_2 \rightarrow 2NaOH + Os + 4H_2O}</math>
 
Լուծույթից օսմիումը նստեցնում են [OsO<sub>2</sub>(NH<sub>3</sub>)<sub>4</sub>]Cl<sub>2</sub> կոմպլեքսի ձևով, որը ջրածնով վերականգնում են մինչև մետաղական օսմիումի։
 
== Կիրառություն ==
[[Պատկեր:OsStaining.jpg|120px|մինի|աջից|Բուսական հյուսվածքի էլեկտրոնային մանրանկարը առանց օսմիումի տետրօքսիդով ներկելու (վերևում) և ներկած վիճակում (ներքևում):]]
Մաքուր վիճակում օսմիումը կիրառվում է հազվադեպ՝ օքսիդների բարձր տոքսիկության պատճառով, փոխարենը հաճախ է օգտագործվում այլ մետաղների հետ համաձուլվածքների ձևով։
 
Օսմիումի [[համաձուլվածքներ]]ը շատ ամուր են և, օրինակ, օսմիրիդիումը կիրառվում է շիթային գրիչներ, գործիքների գլխիկներ, էլեկտրական կոնտակտներ պատրաստելիս։
 
Օսմիումի տետրօքսիդը կիրառվում է մատնահետքերը դրոշմելու գործում<ref>{{cite journal|title=The Use of Hydrogen Fluoride in the Development of Latent Fingerprints Found on Glass Surfaces|first=Herbert L.|last=MacDonell|journal=The Journal of Criminal Law, Criminology, and Police Science|volume=51|issue=4|year=1960|pages=465–470|jstor=1140672|doi=10.2307/1140672}}</ref>, նաև՝ էլեկտրոնային մանրադիտակների համար օրգանական նյութերի [[հյուսվածքներ]]ը ներկելու համար<ref>[http://periodic.lanl.gov/76.shtml Осмий — Los Alamos National Security]</ref>։
 
[[Օսրամ]] անունն ստացած օսմիումի և [[վոլֆրամ]]ի համաձուլվածքը լայնորեն կիրառվում շիկացման լամպերի թելիկներ պատրաստելու ժամանակ։
 
[[Պալադիում]]ի նման փոշիացրած օսմիումը նույնպես ունի ջրածնի ատոմները կլանելու հատկություն։ Սա հնարավորություն կտար, որպեսզի օսմիումը կիրառվի որպես մետաղների հիդրիդային մարտկոցների էլեկտրոդ։
 
Սակայն, օսմիումը թանկ է և կարող է փոխազդեցության մեջ մտնել սովորաբար մարտկոցներում որպես էլեկտրոլիտ օգտագործվող [[կալիում]]ի հիդրօքսիդի հետ։
 
== Կենսաբանական դեր ==
Կենսաբանական դեր չի խաղում<ref>[http://www.webelements.com/osmium/biology.html Osmium: biological information]</ref>: Օսմիումի քառօքսիդը՝ OsO<sub>4</sub>, չափազանց թունավոր է:
 
== Տես նաև ==
* [[Պարբերական աղյուսակ]]
*[[Պլատինային մետաղներ]]
 
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ|2}}
 
== Գրականություն ==
=== Անգլերեն ===
* {{cite book |last=Booser |first=E. Richard |title= Tribology data handbook |year=1997 |publisher=CRC Press |ISBN=978-0-8493-3904-2}}
* {{cite book |last1=Carey |first1=Francis A. |last2=Sundberg |first2=Richard J. |title=Advanced organic chemistry: Reactions and synthesis |year=2007 |edition=5η |publisher=Springer |ISBN=978-0-3876-8354-6}}
* {{cite book |last=Chadwick |first=D. |title=Role of the sarcoplasmic reticulum in smooth muscle |year=2002 |publisher=John Wiley& Sons |ISBN=978-0-4708-4479-3}}
* {{cite book |last=Cotton |first=Simon A. |title=Chemistry of Precious Metals |year=1997 |publisher=Springer |location=New York |ISBN=978-0-7514-0413-5}}
* {{cite book |last=Crabtree |first=Robert H. |title=The Organometallic Chemistry of the Transition Metals |year=2005 |edition=4η |publisher=Wiley-Interscience |location=Yale University, New Haven, Connecticut |ISBN=0-4716-6256-9}}
* {{cite book |last1=Ebbing |first1=Darrell D. |last2=Gammon |first2=Steven D. |title=General Chemistry |edition=9η |year=2008 |publisher=Cengage Learning |ISBN=0-618-85748-6}}
* {{cite book |last1=Greenwood |first1=Norman Neill |last2=Earnshaw |first2=Alan |title=Chemistry of the Elements |year=1997 |edition=2η |publisher=Butterworth–Heinemann |location=Oxford |ISBN=0-7506-3365-4}}
* {{cite book |last=Hayat |first=M. A. |title=Principles and techniques of electron microscopy: biological applications |year=2000 |edition=4η |publisher=Cambridge University Press |ISBN=0-521-63287-0}}
* {{cite book |last1=Housecroft |first1=Catherine E. |last2=Sharpe |first2=Alan G. |title=Inorganic chemistry |year=2005 |edition=2η |publisher=Prentice Hall |ISBN=978-0-1303-9913-7}}
* {{cite book |last1=Juan |first1=Jorge |last2=de Ulloa |first2=Antonio |title=Relación histórica del viage a la América Meridional |year=1748 |url=http://books.google.gr/books?id=07w5opBS7OYC&printsec=frontcover&hl=el&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false |accessdate=20 Ιανουαρίου 2014 |location=Madrid |publisher=Antonio Marin |ISBN=978-84739-2046-9}} Ψηφιοποιήθηκε στις 2 Δεκεμβρίου 2010 από το προτότυπο στη Δημόσια βιβλιοθήκη της Λυών. Κυκλοφορεί επανέκδοση από το Fundación Universitaria Española, 1978, ISBN 978-84739-2047-6.
* {{cite book |last1=Kotz |first1=John C. |last2=Treichel |first2=Paul M. |last3=Weaver |first3=Gabriela C. |title=Chemistry and chemical reactivity |year=2005 |edition=6η |publisher=Thomson Brooks/Cole |ISBN=0-534-99766-X}}
* {{cite book |last=Li |fisrt1=Jie Jack |last2=Corey |first2=E. J. |title=Name reactions for functional group transformations |year=2007 |edition=5η |publisher=John Wiley & Sons |ISBN=978-0-471-74868-7}}
* {{cite book |last1=Lynch |first1=David W. |last2=Hunter |first2=W. R. |title=Handbook of optical constants of solids |year=1998 |editor=Edward D. Palik |edition=3η |publisher=Academic Press |location=University of Maryland, College Park |ISBN=0-125-44415-X}}
* {{cite book |last1=Mackay |first1=Ken M. |last2=Mackay |first2=Rosemary Ann |last3=Henderson |first3=W. |title=Introduction to modern inorganic chemistry |year=2002 |edition=6η |publisher=CRC Press |url=http://books.google.gr/books?id=STxHXRR4VKIC&pg=PR13&lpg=PR13&dq=%22Introduction+to+modern+inorganic+chemistry%22&source=bl&ots=EF4qHL8__-&sig=59HPZLdZGl94Cb8krZBzperMzug&hl=el&sa=X&ei=oFvcUpbhCo3zyAP1s4HgBw&ved=0CGkQ6AEwBw#v=onepage&q&f=false |accessdate=20 Ιανουαρίου 2014 |ISBN=978-0-7487-6420-4}}
 
=== Հունարեն ===
* {{cite book |last1=Morrison |first1=Robert Thornton |last2=Boyd |first2=Robert Neilson |title=Οργανική Χημεία (3 Τόμοι) |year=1988 |edition=4η |url=http://195.251.197.63/ipac20/ipac.jsp?session=1390175V69YV8.102099&profile=clib--1&uri=link=3100006~!1065714~!3100001~!3100002&aspect=subtab13&menu=search&ri=2&source=~!uoi_library&term=%CE%9F%CF%81%CE%B3%CE%B1%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE+%CF%87%CE%B7%CE%BC%CE%B5%CE%AF%CE%B1&index=ALTITLE |accessdate=20 Ιανουαρίου 2014 |publisher=Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων |ISBN=0-1364-3669-2}} (μετάφραση: Σακαρέλλος, Κωνσταντίνος; Πηλίδης, Γεώργιος Α.; Γεροθανάσης, Ιωάννης Π.; ''κ.ά.'').
* {{cite book |last=Μανουσάκης |first=Γεώργιος Ε. |title=Γενική και Ανόργανη Χημεία |year=1994 |publisher=Αφοί Κυριακίδη |location=Θεσσαλονίκη |ISBN=960-343-272-5}}
* {{cite book |last=Mπαζάκης |first=Ιωάννης Α. |title=Γενική Χημεία |year= |location=Αθήνα |publisher= |ISBN= }}
* {{cite book |last=Pauling |first=Linus |title=General Chemistry |edition=3η |year=1988 |publisher=Dover Publications |ISBN=978-04866-5622-9}}
 
=== Գերմաներեն ===
* Hans Breuer: ''dtv-Atlas Chemie (Band 1)'', 9. Auflage, München 2000, ISBN 3-423-03217-0.
* M. Binnewies: ''Allgemeine und Anorganische Chemie'', 1. Auflage, Heidelberg 2004, ISBN 3-8274-0208-5.
* N. N. Greenwood, A. Earnshaw: ''Chemie der Elemente'', 1. Auflage, Weinheim 1988, ISBN 3-527-26169-9.
* Harry H. Binder: ''Lexikon der chemischen Elemente – das Periodensystem in Fakten, Zahlen und Daten'', S. Hirzel Verlag, Stuttgart 1999, ISBN 3-7776-0736-3.
 
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.rsc.org/chemistryworld/podcast/element.asp Chemistry in its element podcast] (MP3) from the [[Royal Society of Chemistry]]'s [[Chemistry World]]: [http://www.rsc.org/images/CIIE_Osmium_48kbps_tcm18-129185.mp3 Osmium]
* [http://www.periodicvideos.com/videos/076.htm Osmium] at ''[[The Periodic Table of Videos]]'' (University of Nottingham)
* FLEGENHEIMER, J. (2014). The mystery of the disappearing isotope. ''Revista Virtual de Química''. V. XX. Available at http://www.uff.br/RVQ/index.php/rvq/article/viewFile/660/450
 
{{Փոքր պարբերական աղյուսակ}}
 
{{Օսմիումի միացություններ}}
 
[[Կատեգորիա:Պլատինի խմբի մետաղներ]]
[[Կատեգորիա:Անցումային մետաղներ]]
[[Կատեգորիա:Օսմիում]]
 
 
{{Chem-stub}}
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Օսմիում» էջից