«Նեյրոն»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
չ կրճատումների բացում, փոխարինվեց: մլրդ → միլիարդ |
No edit summary |
||
Տող 1.
'''Նեյրոն''', էլեկտրականորեն գրգռելի նյարդային [[բջիջ]] է, որը տեղեկություն է մշակում և հաղորդում այլ բջիջների հետ [[սինապս]] կոչվող միացումերով՝ էլեկտրաքիմիական ազդանշանի միջոցով։ Նեյրոնները [[նյարդային համակարգ]]ի հիմնական բաղադրիչներն են, որը ներառում է [[ուղեղ]]ը, [[ողնուղեղ]]ը
[[Պատկեր:Neuron Hand-tuned.svg|thumb|Նեյրոնի գծապատկեր. երևում են ճյուղավորված դենդրիտներն ու երկար աքսոնը]]
[[Պատկեր:Complete neuron cell diagram en.svg|thumb|Նեյրոնի բաղկացուցիչ մասերը]]
Աքսոնն իրենից ներկայացնում է երկար նյարդաթել։ Դենդրիտը հանդիսանում է նեյրոնի թաղանթի ծառանման ճյուղավորված բջջապլազմային ելուստ։ Սովորաբար նեյրոնը պարունակում է մի քանի դենդրիտ, որոնց ճյուղավորումներն ապահովում են մուտքերի մեծ քանակություն։ Դենդրիտների մեծամասնությունը ծածկված է նեյրոնի կողմից ազդակների ընկալումն ապահովող փշիկներով, որոնց գումարային մակերեսը գերազանցում է բջջի մարմնի մակերեսին և պայմաններ ստեղծում դենդրիտների վրա մեծ թվով սինապսների տեղադրման համար։▼
Օրինակ՝ ողնուղեղի շարժանեյրոնների դենդրիտները կարճ են և համեմատաբար քիչ չճյուղավորված։ Ուղեղիկի կեղևի տանձաձև բջիջների դենդրիտների խիտ ճյուղավորումը դրանց տալիս է ծառի տեսք։ Գլխուղեղի կեղևի բրգաձև նեյրոնների դենդրիտները դուրս են գալիս բրգի գագաթից և կողային մակերևույթից ու նույնպես ունեն յուրահատուկ ձև։▼
[[Պատկեր:Smi32neuron.jpg|thumb|[[Բրգաձև նեյրոն]]ներ [[գլխուղեղի կեղև]]ում]]
== Տեսակները ==
* Կախված ֆունկցիայից, նեյրոնները լինում են.
** զգացող (աֆերենտ, առբերիչ)` տեղեկատվությունն ընկալիչներից հաղորդում է միջադիր կամ շարժիչ նեյրոններին
** շարժիչ (էֆերենտ, արտատար)` տեղեկատվությունը կենտրոնից հաղորդում է աշխատող օրգանին
** ներդիր (ինտերնեյրոն, միջադիր նեյրոն)` հիմնականում գտնվում են ԿՆՀ-ում, կապխ են հաստատում զգացող և շարժիչ նեյրոնների միջև։ Կազմում են նյերոնների մոտ 90 %-ը:
Նեյրոնների առաջին և երկրորդ խմբերը կարելի է դիտարկել որպես մուտքային և ելքային, իսկ նրանց միջև տեղադրված երրորեդ խումբը որպես նրանց կապող օղակ։
Ներդիր նեյրոնների քանակը ուղեղում ավելի շատ է, քան մյուս օրգաններում։ Նեյրոնների չափերը տատանվում են լայն սահմաններում։ Օրինակ գլխուղեղի մեծ կիսագնդերի կեղևի հատիկավոր շերտի բջիջների մարմինների տրամագիծը տատանվում է 4-6 մկմ սահմաններում, իսկ հսկա բրգաձև բջիջների չափերը հասնում են 130 մկմ։
[[պատկեր:Neurons uni bi multi pseudouni.svg|thumb|Տարբեր տեսակի նեյրոններ]]
▲Աքսոնն իրենից ներկայացնում է երկար նյարդաթել։ Դենդրիտը հանդիսանում է նեյրոնի թաղանթի ծառանման ճյուղավորված բջջապլազմային ելուստ։ Սովորաբար նեյրոնը պարունակում է մի քանի դենդրիտ, որոնց ճյուղավորումներն ապահովում են մուտքերի մեծ քանակություն։ Դենդրիտների մեծամասնությունը ծածկված է նեյրոնի կողմից ազդակների ընկալումն ապահովող փշիկներով, որոնց գումարային մակերեսը գերազանցում է բջջի մարմնի մակերեսին և պայմաններ ստեղծում դենդրիտների վրա մեծ թվով սինապսների տեղադրման համար։
* ըստ ելուստների քանակի տարբերում են միաբևեռ, կեղծ միաբևեռ, երկբևեռ և բազմաբևեռ նեյրոններ։
▲Օրինակ՝ ողնուղեղի շարժանեյրոնների դենդրիտները կարճ են և համեմատաբար քիչ չճյուղավորված։ Ուղեղիկի կեղևի տանձաձև բջիջների դենդրիտների խիտ ճյուղավորումը դրանց տալիս է ծառի տեսք։ Գլխուղեղի կեղևի բրգաձև նեյրոնների դենդրիտները դուրս են գալիս բրգի գագաթից և կողային մակերևույթից ու նույնպես ունեն յուրահատուկ ձև։
* ըստ ֆունկցիոնալ նշանակություն միջադիր նեյրոնները լինում են դրդող և արգելակող:
* ըստ տեղադրության տերբերում են.
** կենտրոնական նեյրոններ` տեղադրված են [[ԿՆՀ]]-ում
** ծայրամասային նեյրոններ` տեղակայված են ԿՆՀ-ից դուրս, [[ծայրամասային նյարդային համակարգ]]ում:
Ներկայումս առանձնացված են նեյրոնների նոր դասեր, որոնք յուրահատուկ կերպով կապված են հոգեկան տարբեր գործընթացների հետ։
Տող 30 ⟶ 40՝
*Որոնման վարքի նեյրոններ, որոնք ակտիվանում են միայն կողմնորոշվող-հետազոտական [[վարք]]ի դեպքում։
*Միջավայրի կամ տեղանքի նեյրոններ, որոնք ակտիվանում են փորձարարական տարածության մեջ որոշակի դիրքի դեպքում։<ref>Գրիգորյան Վ.Հ. -Հոգեֆիզիոլոգիա.- Եր.: Երևանի համալսարան հրատ., 2007, էջ 14-15:</ref>
==Ծանոթագրություններ==
| |||