«Մասնակից:Mariam Tigranyan/Ավազարկղ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Տող 1.
Մետրո(ֆիլմ)
'''Ուրուգվայի պատմություն''', [[Ուրուգվայ]]ի տարածքում հնագույն ժամանակներից բնակվել են գուարանի խմբի հնդկացի ցեղեր, որոնք գտնվել են նախնադարյան համայնական կարգի տարբեր փուլերում։ 16-րդ դարի 2-րդ կեսերին իսպանացիները, որոնք դարի սկզբին (առաջին անգամ 1515 թվականին) թափանցել էին Ուրուգվայի տարածք, այստեղ հիմնել են մի շարք ամրոցներ։ 1617 թվականին ժամանակակից Ուրուգվայի տարածքը մտել է իսպանական [[Լա Պլատա]] նահանգապետության մեջ՝ Արևելյան ափ անունով, 1776 թվականին՝ Լա Պլատա փոխարքայության մեջ։ Իսպանական գաղութների անկախության պատերազմի (տես Իսպանահսն գաղութ– ների անկախության պատերազմ Աւէերի– կայում 1810–1826) ժամանս կ գաղութա– յին հարստահարման դեմ ոտշի ելավ նաև Արլ․ ափի բնակչությունը։ 18] 1-ի ւքայիսին ազատագր․ բանակը Խ․ Ի*․ Արւոիգասի գլխավորությամբ Լաս Պիեդրասի մոտ հաղթեց իսպ․ զորքին։ 1814-ին Արլ․ ափն ազատագրվեց։ 1815-ին ժող․ ասամբլեան Արտիգասին հռչակեց Արլ․ նս հանգի (այս– պես սկսեց կոչվել Արլ․ ափո) ժողովրդի առաջնորդ։ Արտիգասն սկսեց իրականաց– նել ագրարային ռեֆորմ, ըսս|ւ որի հակա– հեղափոխականների հողերը հանձնվում էին մանր անասնապահներին (գաուչո– ներին), հնդկացիներին և ազատ նեգրե– րին։ 1816-ին Բրագիլիայից Արլ․ նահանգ են ներխուժել պորտուգ․ զորքերը և 1817-ին օկուպացրել այն։ 1821-ին Արլ․ նահանգը Սիսպլատինյան նահանգ անու– նով միացվել է Բրազիլիային։ 1825-ին ուրուգվայցի հայրենասերները №․ Ա․ Լա– վալիեխայի ղեկավարությամբ Արգենտի– նայից ներխուժել են Սիսպլատինյան նա– հանգ, ապստամբություն բարձրացրել։ Ուրուգվայցիների և արգենտինացիների համատեղ պայքարի հետևանքով Արլ․ նահանգը անկախ է հռչակվել (1825-ի օգոստ․ 25) Պորտուգալիայից և Բրազի– լիայից ու միացվել Արգենտինային։ Սա– կայն ազատագր․ պայքարը շարունակվել Է։ 1828-ի օգոստ․ 27-ին Արգենտինան և Բրազիլիան ճանաչել են Արլ․ նահանգի անկախությունը և հրաժարվել նրա տա– րածքին հավակնելուց։ 1830-ի հուլիսի18-ին Մոնտեվիդեոյում գումարված Ազգ․ կոնգ– րեսն ընդունել է Ուրուգվայի Արևելյան Հանրապետության առաջին • սահմանա– դրությունը։ Բուրժուակալվածատիրական տարբեր խմբավորումների միջև իշխանության հա– մար պայքարի ընթացքում, 1830-ական թթ․, ձևավորվել են բուրժուազիայի «Կոլո– րադո» և հողատերերի «Բլանկո» կուսակ– ցությունները։ 1839–51-ին տեղի է ունե– ցել, այսպես կոչված, Մեծ պատերազմ, որն սկսվել է ուրուգվ․ և արգենտ․ զորքերի միջև ընդհարմամբ։ Պատերազմին, Ու–ի կողմում, միջամտել են Մեծ Բրիտանիան, Ֆրանսիան, Բրազիլիան (վերջինս մի– ջամտել է Ու–ի ներքին գործերին)։ 1855-ին բրագիլական զորքերը դուրս են եկել Ու–ից։ Պատերազմի հետևանքով երկիրն ավերվել Է։ Պրեզիդենտ Բեռնարդո Պ․ Բե– ոոն (1860–64) ստեղծել է ազգ․ միասնու– թյան կառավարություն, եկեղեցուն զըր– կել արտոնություններից, սկզբնավորել երկաթուղիների կառուցումը, վերացրել մաքսատուրքերը և ձեււնարկել ուրուգվ․ արտահանությանը նպաստող միջոցա– ռումներ։ 1864–70-ին Ու․ ներքաշվել է Պարագվայի դեմ պատերազմի մեջ։ XIX դ․ վերջին արագացել է կապիտալիզմի զար– գացումը, ձևավորվել է բանվոր դասա– կարգը։ 1875-ին ստեղծվել է առաջին բանվ․ կազմակերպությունը՝ Աշխատավորների միջազգային միավորումը (1885-ից՝ Ու–ի աշխատավորների ֆեդերացիա)։ 1896-ին հիմնվել է սոցիալիստ, կուսակցությունը (մինչև 1904-ը կոչվել է Բանվ․ սոցիալ․ կկնտրոն)։ 1903-ին պրեզիդենտ է դարձել «Կոլորադո» կուսակցության ղեկավար №․ Բատլիե ի Օրդոնիեսը, որն իրակա– նացրել է մի շարք դեմոկրատ, վերափո– խումներ․ սահմանվել է 8-ժամյա բանվ․ օր, համընդհանուր ընտրական իրավունք, օրենք կենսաթոշակների մասին, եկեղե– ցին անջատվել է պետությունից։ Բատլիեի օրոք ուժեղացել է ԱՄՆ–ի կապիտալի ազ– դեցությունը՝ դուրս մղելով անգլ․ կապի– տալը։ Առաջին համաշխարհային պատե– րազմի (1914–18) սկզբին Ու․ պահպանել է չեզոքության, իսկ 1917-ին խզել դիվա– նագիտ․ հարաբերությունները Գերմա– նիայի հետ։ Ռուսաստանում Հոկտեմբեր– յան հեղափոխության հաղթանակը մեծ ազդեցություն ունեցավ Ու–ի հեղափոխ․ շարժման վրա։ 1920-ի սեպտեմբերին ըս– տեղծվեց Ուրուգվայի կոմունիստական կուսակցությունը (ՈԻԿԿ)։ 1926-ին դիվա– նագիտ․ հարաբերություններ հաստատ– վեցին ՄՍՀՄ–ի հետ։ Ու–ում հաստատված (1933) բռնապետական վարչակարգը 1935-ին խզեց դիվանագիտ․ հարաբերու– թյունները ՍՍՀՄ–ի հետ։ Երկրորդ համաշ– խարհային պատերազմի (1939–45) ժա– մանակ Ու–ի կառավարությունը 1942-ին խզեց հարաբերությունները «առանցքի» երկրների հետ։ 1942-ին ստեղծվեց Աշ– խատավորների համընդհանուր միություն արհմ․ կենտրոնը։ 1943-ին վերականգնը– վեցին դիվանագիտ․ հարաբերություննե– րը ՍՍՀՄ–ի հետ։ 1945-ի փետրվարին Ու․ պատերազմ հայտարարեց ֆաշիստ․ Գեր– մանիային և ճապոնիային։ Պատերազմի ժամանակ Ա ետպատերազմյան առաջին տարիներին ուժեղացավ ԱՄՆ–ի մոնոպո– լիաների ներթափանցումը Ու․։ 1952-ին Ու․ ռազմ, դաշինք կնքեց ԱՄՆ–ի հետ։ Հանրաքվեի (1951) հետևանքով փոփո– խություններ կատարվեցին սահմանա– դրության մեջ։ Պետության ղեկավարի ֆունկցիան սկսեց իրականացնել Ազգ․ կառավարական խորհուրդը։ 1958-ի պառ– լամենտական ընտրությունները հաղթա– նակ բերեցին Ազգ․ կուսակցությանը («Բլանկո»), որը գրեթե 100 տարի ընդդի– մության մեջ էր։ 1950–60-ական թթ․ ուժեղացավ դեմոկրատ, և բանվ․ շարժու– մը։ ՈԻԿԿ–ի նախաձեռնությամբ 1962-ին ստեղծվեց Ազատագրության ձախ ճակա– տը (ՖԻԴԵԼ), որի մեջ մտան ՈԻԿԿ և ձախ խմբավորումները։ 1966-ին անց– կացված հանրաքվեի հիման վրա պետ․ կառավարման կոլեգիալ ձևը փոխարին– վեց պրեզիդենտականով։ 1967-ին պրե– զիդենտ դարձավ «Կոլորադո» կուսակցու– թյան ղեկավարներից–0․ իյեստիդոն։ Սո– ցիալ–տնտ․ ճգնաժամի խորացումը նպաս– տեց գործադուլային շարժման ծավալմա– նը։ Համընդհանուր գործադուլը կանխե– լու նպատակով 1967-ի հոկտեմբերին կա– ռավար ութ յհւնն ընդունեց, այսպես կոչ– ված, անվտանգության արտակարգ մի– ջոցառումներ կիրառելու որոշում, որը գործեց (ընդմիջումներով) մինչև 1973-ը։ ՈԻԿԿ–ի կոչով 1971-ի փետրվարին կազ– մավորվեց Լայն ճակատը, որը միավորեց
ՖԻԴԵԼ–ը, ՈԻԿԿ, քրիստոնեա–դեմոկրա– տական կուսակցությունը, սոցիալիստ, կուսակցությունը և ձախ խմբավորումնե– րը։ Ներքաղ․ ճգնաժամի (1973-ի վւետըր– վար) հետևանքով երկրի տնտ․ և քաղ․ կյանքում զգալիորեն աճեց զինված ուժե– րի դերը, որոնք իրենց ձեռքում կենտրո– նացրին իրական իշխանությունը։ 1973-ի հունիսին պրեզիդենտ Խ․ Մ․ Բորդաբե– ռին (1972-ի մարտից) զինված ուժերի աջ թևի աջակցությամբ պետ․ հեղաշրջում կատարեց։ Արձակվեց պառլամենտը, ստեղծվեց Պետ․ խորհուրդ, արգելվեց քաղ․ գործունեությունը, վերացվեց սահմանա– դրությունը։ Սակայն հետադիմության դեմ գործադուլային պայքարը, դեմոկրատ, ուժերի ելույթները շարունակվեցին։ 1976-ի հունիսին, ներքաղ․ ճգնաժամի խորաց– ման պայմաններում, ռազմ, խունտան Բորդաբեռիին հեռացրեց իշխանությունից։ 1976-ի հուլիսին, խունտայի ընդունած հետադիմական օրենքի հիման վրա, պրե– զիդենտ ընտրվեց Ա․ Մենդեսը, բայց ռեալ իշխանությունը մնաց զինված ուժե– րի ղեկավարության ձեռքին։ Ձերբակալ– վեցին Լայն ճակատի, ՈԻԿԿ ղեկավար– ները։ Ռազմ, խունտայի փորձը4 1980-ի նոյեմբերին հանրաքվեի միջոցով հաս– տատել սահմանադրության հետադիմա– կան նախագիծ, հաջողություն չունեցավ։ Պետ․ խորհուրդը 1981-ի օգոստոսին պրե– զիդենտ նշանակեց պաշտոնաթող գեն․- լեյտենանտ Գ․ Ալվարեսին։ Ստեղծվեց, այսպես կոչված, անցման շրջանի կառա– վարություն։ 1984-ի նոյեմբերին, պրեզի– դենտական ընտրություններում, հաղթա– նակ տարավ «Կոլորադո» կուսակցության թեկնածու Ի*․ Մ․ Սանգինետտին։ Ու–ում բնակվում են (1986) շուրջ 14000 հայեր, որոնք հիմնականում կենտրոնա– ցած են Մոնտեվիդեոյում (տես Մոնւռե– վիղեո հոդվածի Հայերը Մոնտե– վ ի դ և ո յ ու մ մասը)։
| |||