«Եզդիականություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Եզդիականությունը շուրջ 200 տարվա ուսումնասիրության պատմություն ունի, սակայն այդպես էլ չի պարզվել այս կրոնական ուղղության և ծագման խնդիրը: Եզդիականության մասին աշխատություններում մենք շատ հաճախ հանդիպում ենք այս կրոնի սինկրետիկ լինելու մասին վկայությունների: Գիտնականների մի մասը սխալ կերպով համարում են, որ եզդիականությունը հանդիսանում է զրադաշտականության, քրիստոնեության, մահմեդականության և նույնիսկ բուդդայականության ու մովսիսականության խառնուրդ: Այս կրոնների ազդեցությունը և դրա հետևանքով առաջացած տարրերը իհարկե կան եզդիականությունում, սակայն դա չի կարելի գերագնահատել:

 

Ըստ եզդիականության Աստված երկիրը ստեղծել է Մալաք-Թավուսի օգնությամբ և նրա հետ: Սակայն Մալաք-Թավուսի հետ էլ ամեն ինչ պարզ չէ: Որոշ լեգենդներում նա հանդես է գալիս որպես Աստծո օգնական, նրա փոխանորդ, նախկին մերձավոր կամ էլ դրախտից քշված հրեշտակի կերպարով: Սակայն այս վերջին վարկածը, ամենայն հավանականությամբ, տարածվել է մահմեդականնների կողմից:

Սիրամարգը զրադշտականության մեջ նույնպես համարվել է Ահրիմանի ստեղծածը:

Մալաք-Թավուսը եզդիների ծիսական առարկաների համակարգում պատկերվում է աքաղաղի կերպարանքռվ` ամրացված աշտանակին: Այսպիսի արձանիկներ պահվում են Լալեշում և ամեն տարի ղավալների (եզդի հոգևորականության ստորին դաս) կողմից ման են ածվում եզդիաբնակ շրջաններում: Դրանց միջոցով հավատացյալ համայնքից հանգանակություն է գանձվում` հօգուտ հոգևոր կենտրոնի: Այդ արձանիկները անվանվում են սանջակներ և խիստ գաղտնի են պահվում այլադավաններից

 

Շեյխ Ադին, Մալաք-Թավուսի նման, հանդիսանում է Աստծո փոխանորդը, իսկ որոշ ավանդություններում ստանում է աստծու որոշ ֆունկցիաներ: Հետաքրքիր է այն փաստը, որ Շեյխ Ադին պատմական դեմք է, ծագումով արաբ, Օմայան ազնվական տոհմից: Նրա մասին կարելի է ուշագրավ տեղեկություններ ստանալ արաբական միջնադարյան բազում աղբյուրներից: Մինչև այժմ հայտնի չէ, թե նա ինչու է մտել եզդիական կրոնի սրբերի շարքերը:

 

Եզիդ բին Մուավիան եղել է խալիֆ ընդամենը 3.5 տարի (680-683): Նա չի կատարել որևէ կարևոր կրոնական աշխատանք: Նրա օրոք սպանվել է խալիֆի թեկնածու Ալի իբն Աբու Թալիբի որդին Հուսեյնը` Քերբալայի ճակատամարտում: Դրանից հետո Եզիդ անունով սկսել են շիաները անվանել դավաճաններին, անհավատներիրն և սատանայի հետևորդներին կամ սատանայապաշտներին: Հետաքրքրական է այն փաստը, որ եզիդ բառի այդ նշանակությունները կան նաև հայ գրականության մեջ: Մասնավորպես Սայաթ-Նովայի մոտ:

Եզդիների թշնամական և մահմեդական հարևաններով շրջապատված լինելը կարող էր նրանց արժանացնել եզիդ կամ եզդիներ կոչմանը: