«Սուրբ Խաչ եկեղեցի (Աղթամար)»–ի խմբագրումների տարբերություն

Եկեղեցին կառուցվել է 915—921 թվականներին ճարտապետ Մանվելի կողմից<ref name=BSE>{{cite web|url=http://slovari.yandex.ru/~книги/БСЭ/Ахтамар/|title=Ахтамар |date= |accessdate=}}</ref>:։ [[1113]] թվականին դառնում է [[Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի|Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցու]] Աղթամարյան կաթողիկոսարանի կենտրոն։<ref name="Travels">Austen Henry Layard, Layard Austen Henry «Discoveries in the Ruins of Nineveh and Babylon: With Travels in Armenia, Kurdistan and the Desert: Being the Result of a Second Expedition Undertaken for the Trustees of the British Museum», 2010 թ. հատոր 1, 114-115</ref> Այդ իրականցվել է 5 եպիսկոպոսների և երիտասարդ պատրիարք Գրիգոր III Պահլավունու ընդհանուր համաձայնությամբ։<ref name="pravenc">{{cite web|url=http://www.pravenc.ru/text/77218.html |title=Ахтамар, 2002, том =4, страницы = 216—217 |date= |accessdate=}}</ref>

[[1316]] թ.-ին եկեղեցու հյուսիս-արևելք կառուցվել է ժամատունը, իսկ [[1763]] թվականին [[զանգակատուն]]ը։ [[XVIII դար]]ում եկեղեցու արևմտյան կողմում կառուցվել է չորս սյունանոց [[գավիթ]]ը։ Եկեղեցուց հարավ-արևելք գտնվում է XIII—XVII դարերի խաչքարերով գերազմանոց։

Տաճարի պատերը դրսից շրջառում են [[պատկերաքանդակ]]ների վեց հորիզոնական գոտիներ, այլաբանորեն փառաբանում են արաբական տիրապետության դեմ հայ ժողովրդի մղած ազատագրական պայքարը, քրիստոնեությունը, Արծրունյաց տոհմի մեծերին ու նրանց քաջագործությունները, ինչպես և ներկայացնում հայ շինականի խաղաղ աշխատանքը, կենցաղը, դարերի խորքից եկող հավատալիքներն ու պատկերացումները։ Ստորին գոտին (որմնախարսխից հաշված 6-րդ շարքի վրա) ներկայացնում է ոճավորված տերևներով բուսական ալիքաձև զարդի նեղ ժապավեն։ Երկրորդ գոտին (7–9-րդ շարքերի քարերի վրա) Հին և [[Նոր կտակարան]]ների, մասամբ էլ աշխարհիկ սյուժեներով կատարված մեծադիր հարթաքանդակների շարք է, որն ընդգրկում է տաճարի հարավային, արևելյան և հյուսիսային ճակատները։ Նույն բարձրության վրա, արևմտյան ճակատում, Գագիկ Արծրունի թագավորի դիմաքանդակն է։ Նրա կողքին, ամբողջ հասակով, պատկերված է [[Քրիստոս]]ը, որին Գագիկ արքան պարզել է եկեղեցու մոդելը։

Ենթադրվում է, որ գմբեթում պատկերված է եղել Խաչ կամ «Խաչի փառաբանումը»:։ Թմբուկի պատերին Ադամի և Եվայի ամբողջ պատմությունն է։ Պատերի ցածրադիր մասերը շրջառում են որմնանկարների երեք գոտի՝ հաջորդաբար պատկերելով Քրիստոսի վարքաբանական տեսարանները։ Հատկանշանական է այն, որ որմնանկարենրի հաջորդականությունը տարբերվում է բյուզանդականից։<ref name="pravenc"/>

[[2007]] թվականին Թուրքիայի կառավարության որոշմամբ եկեղեցին վերանորոգվել է<ref name="Ankara">{{cite web|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/6505927.stm |title=Ankara restores Armenian church |date= |accessdate= 29 March 2007}}</ref><ref>[http://www.virtualani.org/aghtamar-reopening/index.htm The official opening of the «Van Akdamar Church Memorial Museum» on the 29th March 2007]</ref>:։ [[2010]] թվականի [[սեպտեմբերի 19]]-ին, 95 տարվա ընդմիջումից հետո, եկեղեցում տեղի է ունեցել պատարագ<ref>ИА REGNUM: [http://regnum.ru/news/polit/1329868.html Литургия в церкви Сурб Хач на острове Ахтамар прошла по сценарию турецких властей: Артак Шакарян]</ref>, իսկ [[սեպտեմբերի 30]]-ի գիշերը մինչև [[հոկտեմբերի 1]]-ը եկեղեցու վրա դրվել է խաչ<ref name="БлагосветBlagosvet">[http://www.blagovest-info.ru/index.php?ss=2&s=3&id=36955 Турция: на церкви Сурб Хач ночью установили крест]</ref>:։ Մինչ այդ Թուրքական կառավարությունը հրաժարվել էր խաչ տեղադրել եկեղեցու գմբեթի վրա, որի պատճառով ողջ աշխարհի հայությունը բողոքի ցույց էր կազմակերպել<ref name="Blagosvet">[http://www.blagovest-info.ru/index.php?ss=2&s=3&id=36955 Турция: на церкви Сурб Хач ночью установили крест]</ref>:։ Եկեղեցին սկսել է գործել որպես [[թանգարան]]:։

[[2013]] թվականի [[սեպտեմբերի 8]]-ին եկեղեցում կնքվել են 6 անձինք, այդ թվում և մի նորածին։ Կնքելու արարողությունն իրականացրել է Արամ Աթեսյան եպիսկոպոսը<ref>[http://www.sedmitza.ru/text/4053118.html Таинство крещения впервые после 100-летнего перерыва совершено в армянской церкви на о. Ахтамар (восточная Турция)]</ref>:։

Աշխագրական դիրքի շնորհիվ եկեղեցին համամատաբար լավ է պահպանվել։ Հայկական ճարտարապետության առաջատար մասնագետներից մեկը` Սամվել Կարապետյանը, նշում է, որ եկեղեցու վերանորոգումն իրականացել է բարձր մակարդակով<ref>Э. Мандалян. [http://www.russian-bazaar.com/article.aspx?ArticleID=17867 Турецко-армянские чудеса], Русский Базар № 37(752) 16 — 22 сентября, 2010</ref>, չնայած որ ուրիշ մասնագետներ աննշան թերություններ են նշում<ref>[http://www.virtualani.org/aghtamar/2005restoration.htm The restoration of the Holy Cross church on Aghtamar (Akdamar) island: photographs and observations]</ref>:։

Աղթամարի սբ. Խաչ եկեղեցու շենքի նորոգման վերաբերյալ տարակարծություններ շատ են եղել։ Ոմանք նույնիսկ փորձել են այդ փաստը ներկայացնել որպես «Թուրքիայի բարի կամքի դրսևորում»:։ [[Թուրքիա]]յի Հանրապետության տիրույթում, ինչպես նաև Թուրքիայի կողմից վերահսկվող տարածքներում, գտնվող հայկական հազարավոր հուշարձանների, այդ թվում՝ Աղթամարի սուրբ Խաչ եկեղեցու կարգավիճակը և դրանց նկատմամբ Թուրքիայի պարտավորությունները հստակեցված են միջազգային օրենքով և ամրագրված են միջպետական փաստաթղթերում։ Թուրքիայի Հանրապետության, որպես միջազգային իրավունքի սուբյեկտի ճանաչումը, բխում է Լոզանի պայմանագրի 1-ին մասի հոդված 1-ից։ Նույն պայմանագրի 37-44 հոդվածներն ամբողջովին նվիրված են Թուրքիայում ազգային փոքրամասնությունների պաշտպանությանը, նրանց ինքնության ու ''ժառանգության պահպանմանը'':։ Պայմանագրի 40-րդ հոդվածով Թուրքիայի կամ նրա կողմից վերահսկվող տարածքների փոքրամասնություննեին տրվել է կրոնական հաստատություններ հիմնելու, գործածելու և վերահսկելու իրավունք։ Իսկ Լոզանի պայմանագրի 42-րդ հոդվածի 3-րդ մասով «Թուրքական կառավարությունը պարտավորվել է լիակատար պահպանության տակ առնել [[եկեղեցի]]ները, [[սինագոգ]]ները, գերեզմաններն ու նշյալ փոքրամասնությունների այլ կրոնական հաստատությունները»:։ Բնականաբար «լիակատար պահպանությունն» իր մեջ ներառում է ոչ միայն եկեղեցիները չքանդելն ու չավիրելը, այլև դրանց ամրացումն ու նորոգումը <ref>[[Արա Պապյան]] - Հայրենատրություն, Հայոց պահանջատիրության իրավական հիմունքներ և հարակից հարցեր, [[Երևան]], [[2012]] (ISBN 978-9939-50-190-1, ՀՏԴ՝ 941(479.25):341(045), ԳՄԴ՝ 63.3(2Հ) + 67.91ց1, Պ234: Համակարգչային շարվածքը և ձևավորումը՝ [[Դավիթ Աբրահամյան|Դավիթ Օ. Աբրահամյանի]])</ref>:։