«Ներզատական համակարգ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Հորմոններն արտադրվում են ոչ միայն ներզատական [[գեղձ]]երում, այլև ներզատական բջիջներ ունեցող, բայց ներզատական գեղձ չհանդիսացող այնպիսի օրգաններում, ինչպիսիք են` [[ստամոքս]]ը, աղիները, [[Լյարդ|լյարդըլյարդ]]ը, [[սիրտ]]ը, [[արյունատար անոթ]]ները, [[ուղեղ]]ը և այլն։ Օրգանիզմի ներզատական համակարգն իր մեջ ներառում է ներզատական գեղձերն ու ողջ օրգանիզմով ցրված ներզատական բջիջները։ Վերջինս կոչվում է [[սփռուն ներզատական համակարգ]]։<ref>Widmaier, Eric P.; Hershel Raff, Kevin T. Strang. Vander's Human Physiology, 11th Ed.. McGraw-Hill, 2008, p. 291, 509–10. ISBN 978-0-07-304962-5.</ref>

[[Հորմոն]] (հուն. hormao գործարկել, դրդել) անվանումն առաջին անգամ առաջարկել են անգլիացի ֆիզիոլոգներ [[Էրնեստ Սթարլինգ]]ը և [[Ուիլյամ Բեյլիս]]ը [[1902]] թ.-ին, որով նրանք անվանել են [[տասներկումատնյա աղիք]]ում արտադրվող [[սեկրետին]]ը։

Բջիջների վրա համապատասխան ազդեցություն թողնելուց հետո հորմոնները հիմնականում տրոհվում են համապատասխան [[ֆերմենտ]]ներով, արտահանվում [[մեզ]]ով ու կղանքով։ Հորմոնների կատաբոլիզմի արդյունքում երբեմն առաջանում են նոր հորմոններ, որոնք նախկինի համեմատությամբ օժտված են առավել բարձր ակտիվությամբ։ Օրինակ` [[թիրոքսին]]ի փոխարկման արդյունքում հյուսվածքներում առաջանում են առավել ակտիվ տրիյոդթիրոնին և թիրեոքացախաթթու։

Ստերոիդային հորմոնների ընկալիչների մեծ մասը տեղակայված է բջիջների կորիզում, բացառությամբ [[գլյուկոկորտիկոիդ]]ային ընկալիչների, որոնք ազատ վիճակում գտնվում են կորիզաթաղանթի մակերեսին։

Հորմոնների ազդեցության կարգավորումն իրագործվում է հետադարձ կապով։ Հորմոնի քանակի ավելացումը կարող է առաջ բերել թաղանթային ընկալիչների թվի ու զգայունության նվազում և թիրախ-բջջի զգայունության անկում (դեսենսիտիզացիա կամ դեսենսիբիլիզացիա, <nowiki>''down regulation''</nowiki> - ներքև կարգավորում)։ Հորմոնների քանակի անբավարարության դեպքում բջջային ընկալիչների քանակն ու դրանց զգայունությունը կարող է բարձրանալ (սենսիտիզացիա կամ սենսիբիլիզացիա, <nowiki>''up regulation''</nowiki> - վերև կարգավորում) տվյալ հորմոնի նկատմամբ։

[[Մելանոխթանիչ հորմոն]]ները (մելանոտրոպիններ, ՄԽՀ, մելանոցիտ խթանիչ հորմոններ, ինտերմեդին) մեծ դեր են խաղում կենդանիների գունակային փոխանակության գործում։ Տարբերում են մելանոխթանիչ հորմոնների α, β և γ տարատեսակներ։ Մելանոխթանիչ հորմոններն ակտիվացնում են [[մելանին]] գունանյութի սինթեզը մաշկի ու մազերի գունակային բջիջներում ([[մելանոցիտ]]ներ կամ մելանոֆորներ), իսկ վառ լուսավորության դեպքում նաև` աչքի [[ցանցաթաղանթ]]ի գունակային շերտի բջիջներում ընդարձակում է և ավելացնում գունակային բջիջների քանակը, ինչպես նաև նպաստում գունանյութի տարածմանը այդ բջիջների ցիտոպլազմայում։ Արդյունքում մաշկի գույնը մգանում է, իսկ աչքում սահմանափակվում է լույսի ճառագայթների հոսքը դեպի ցանցաթաղանթ։ Մելանոխթանիչ հորմոնները մեծ դեր են խաղում կենդանիների սեզոնային գունափոխման, շրջապատի միջավայրի գույնին հարմարվելու գործում։

Մակերիկամների միջուկային մասն արտադրում է [[ադրենալին]] և [[նորադրենալին]], մտնում է օրգանիզմի [[սիմպաթոադրենալային համակարգ]]ի մեջ։ Սրանք համարվում են օրգանիզմի ուժերը մոբիլիզացնող հորմոններ, մասնակցում են [[սթրես]]-ռեակցիաներին։ [[Կատեխոլամին]]ների ազդեցությամբ արյունատար անոթները հիմնականում նեղանում են, բարձրանում է [[արյան ճնշում]]ը, արյան մեջ ավելանւոմ է [[գլյուկոզ]]ի քանակը։<ref>O'Connor TM, O'Halloran DJ, Shanahan F (June 2000). "The stress response and the hypothalamic-pituitary-adrenal axis: from molecule to melancholia" . QJM 93 (6): 323–33. doi:10.1093/qjmed/93.6.323 . PMID 10873181</ref><ref>Tsigos C, Chrousos GP (October 2002). "Hypothalamic-pituitary-adrenal axis, neuroendocrine factors and stress". Journal of Psychosomatic Research 53 (4): 865–71. doi:10.1016/S0022-3999(02)00429-4 . PMID 12377295</ref>