«Ներզատական համակարգ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Հորմոններն արտադրվում են ոչ միայն ներզատական [[գեղձ]]երում, այլև ներզատական բջիջներ ունեցող, բայց ներզատական գեղձ չհանդիսացող այնպիսի օրգաններում, ինչպիսիք են` [[ստամոքս]]ը, աղիները, [[լյար]]դը, [[սիրտ]]ը, [[արյունատար անոթ]]ները, [[ուղեղ]]ը և այլն։ Օրգանիզմի ներզատական համակարգն իր մեջ ներառում է ներզատական գեղձերն ու ողջ օրգանիզմով ցրված ներզատական բջիջները։ Վերջինս կոչվում է [[սփռուն ներզատական համակարգ]]։<ref>Widmaier, Eric P.; Hershel Raff, Kevin T. Strang. Vander's Human Physiology, 11th Ed.. McGraw-Hill, 2008, p. 291, 509–10. ISBN 978-0-07-304962-5.</ref>

 

 

 

== Հորմոնների բնորոշումը ==

Ներքին սեկրեցիայի կամ ներզատական գեղձերը չունեն արտատար ծորաններ և նրանցում սինթեզված հորմոններն անմիջապես հյութազատվում են օրգանիզմի հեղուկ միջավայրի մեջ։ Այս գեղձերն ունեն համեմատաբար փոքր չափեր, հարուստ արյունամատակարարում ու նյարդավորում։ Նյարդավորումն իրականացվում է [[վեգետատիվ նյարդային համակարգ]]ի [[Սիմպաթիկ նյարդային համակարգ|սիմպաթիկ]] և [[Պարասիմպաթիկ նյարդային համակարգ|պարասիմպաթիկ]] նյարդաթելերով։

 

Ներզատական գեղձերն են` [[մակուղեղ]]ը ([[հիպոֆիզ]]ը), [[վահանագեղձ]]ը, [[հարվահանագեղձ]]երը, [[մակերիկամ]]ներն ու [[էպիֆիզ]]ը։ Իսկ ենթատեսաթումբը ([[հիպոթալամուս]]ը) համարվում է թե նյարդային, թե ներզատական օրգան։

Ներզատական գեղձերի գործունեության կարգավորումն իրականացվում է [[կենտրոնական նյարդային համակարգ]]ի կողմից, որում իր կարևոր դերն ունի [[հիպոթալամուս]]ը։ Վերջինիս նեյրոներզատական բջիջներն ուղեղի տարբեր մասերից եկող ազդակները վերափոխում են հյութազատիչ գործընթացի և ազդում այլ ներզատական գեղձերի վրա։

Կենտրոնական նյարդային համակարգի և հիպոթալամուսի կարգավորիչ ազդեցությունները ներզատական գեղձերի վրա կատարվում է անմիջականորեն կամ հիպոֆիզի միջոցով։ Հորմոններն էլ իրենց հերթին հետադարձ կապի սկզբունքով ազդում են ԿՆՀի կարգավորիչ կենտրոնների վրա։

* Հեռացման մեթոդ։ Վիրահատման միջոցով լրիվ կամ մասնակի հեռացնում են հետազոտվող գեղձը և զարգացող փոփոխություններով դատում տվյալ գեղձի ֆունկցիաների մասին։

* Փոխպատվաստման (տրանսպլանտացիայի) մեթոդ։ Նույն կենդանու գեղձը փոխպատվաստում են օրգանիզմի մեկ այլ տեղում (աուտոտրանսպլանտացիա), կամ էլ փոխպատվաստում են նույն տեսակի (հոմոտրանսպլանտացիա) կամ այլ տեսակի կենդանու (հետերոտրանսպլանտացիա) օրգանիզմում։

* Հերձման մեթոդ։ Ուսումնասիրում են այն ախտաբանաանատոմիական փոփոխությունները, որոնք զարգանում են տվյալ գեղձի ախտահարման ժամանակ։

* Պարաբիոզի մեթոդ։ Վիրահատման միջոցով երկու կենդանիների մոտ առաջացնում են խաչաձև արյունամատակարարում և կենդանիներից մեկի որևէ գեղձը հեռացնում։

* յուրահատկություն` հորմոնի քիմիական կառուցվածքի, ֆունկցիայի և գոյացման տեղի առանձնահատկությունն է,

* կենսաբանորեն բարձր ակտիվություն` արտադրվում են քիչ քանակով, սակայն օժտված են բարձր ակտիվությամբ,

* հյութազատելիություն` հյութազատվում են էկզոցիտոզի միջոցով, չվնասելով բջիջների ամբողջականությունը։

 

 

== Հորմոնների ազդեցության կարգավորումը ==

 

Հորմոնների արտադրման մեխանիզմում գործում են հետադարձ բացասական և դրական կապեր։ Հետադարձ բացասական կապը հանդիսանում է հորմոնների արտադրության կարգավորման գերիշխող եղանակ։

 

Ենթատեսաթումբն արտազատում է հակամիզամուղ հորմոն՝ ՀՄՀ, որը պահվում և արտազատվում է նեյրոհիպոֆիզում։ [[Հակամիզամուղ]] հորմոնը օգնում է [[երիկամ]]ներին հետներծծել [[ջուր]]ը՝ նվազեցնելով [[մեզ]]ի քանակը և ջրազրկում թույլ չտալով։ Սակայն շատ միզամուղներ, օրինակ [[ալկոհոլ]]ը խաթարում են հակամիզամուղ հորմոնի գործունեությունը, խթանելով մեզի արտադրությունը։

 

== Հիպոթալամուս-հիպոֆիզային համակարգ ==

{{ծանցանկ}}

 

{{Անատոմիա}}