«Պողպատ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Տող 4.
Ֆոսֆորն ու ծծումբը հանդիսանում են վնասակար տարրեր։ Սառեցումից հետո պողպատը բաղկացած է ֆերրիտից և ցեմենտիտից։ Դրանց հարաբերությունից կախված է պողպատի շատ հատկություններ։ Սիլիցիումը բարձրացնում է հոսունության սահմանը և նվազեցնում պողպատի դրոշման ունակությունը, իսկ մանգանը բարձրացնում է ամրությունը։ Ծծումբն առաջացնում է շիկաբեկունություն, որը, փոխազդելով մանգանի հետ, նվազեցնում է նրա տոկոսը և առաջացնում է MnS, իսկ վերջինս դժվարահալ միացություն է և գործնականում բացառում է շիկաբեկունությունը։ Ֆոսֆորը պողպատում հանդիսանում է վնասակար տարր, քանի որ այն, լուծվելով ֆերրիտում, աղավաղում է բյուրեղային ցանցը և բարձրացնում սառնաբեկունության շեմը։
 
== Դասակարգում ==
== Դասակարգումը ==
Ըստ քիմիական կազմի պողպատները լինում են ածխածնային և լեգիրացված։ Ըստ ածխածնի պարունակության դասակարգման, լինում են ցածր ածխածնային (С-ն մինչև 0,25%), միջին ածխածնային (С-ն 0,25÷0,6%) և բարձր ածխածնային (С-ն 0,6—2%)։ Լեգիրացված պողպատներն ըստ լեգիրացնղ տարրերի լինում են ցածր լեգիրացված` մինչև 4% լեգիրացնող տարրեր, միջին լեգիրացված` մինչև 11% լեգիրացնող տարրեր և բարձր լեգիրացված` 11%-ից ավել լեգիրացնող տարրեր։ Բարձր լեգիրացված պողպատներն օգտագործվում են պարբերական հատվածքի [[ամրան]]ային ձողերի արտադրության ժամանակ։
 
Տող 45.
 
Ածխածնային պողպատների հատկությունները կախված են հիմնական տարրի պարունակությունից՝ ածխածնից, ինչպես նաև մշտական և թաքնված խառնուկների պարունակությունից։
 
==Ածխածնի ազդեցությունը պողպատի հատկությունների վրա==
[[File:Վառարանթ.jpg|thumb|Պողպատի պատրաստման գործընթաց]]
[[Ածխածին]]ը հանդիսանում է այն կարևորագույն տարրը, որը որոշում է ածխածնային պողպատի կառուցվածքն ու հատկությունները։ Նույնիսկ ածխածնի պարունակության մի փոքր փոփոխությունը նկատելի ազդեցություն է թողնում պողպատի հատկությունների վրա։ Պողպատի կառուցվածքում ածխածնի ավելացման հետ կապված աճում է [[ցեմենտ]]իտի պարունակությունը։
 
Մինչև 0,8% C-ի պարունակության դեպքում պողպատը կազմված է ֆերրիտից և [[պեռլիտ]]ից, 0,8 %-ից ավելի C–ի պարունակության դեպքում պողպատի կառուցվածքում պեռլիտից բացի հայտնվում է կառուցվածքայնորեն ազատ երկրորդային ցեմենտիտ։
 
Ֆերրիտն ունի ցածր ամրություն, բայց համեմատաբար պլաստիկ է։ Ցեմենտիտը բնութագրվում է բարձր կարծրությամբ, բայց փխրուն է, այդ իսկ պատճառով ածխածնի պարունակության աճի հետ մեծանում են կարծրությունն ու ամրությունը, և նվազում են պողպատի կպչունությունն ու պլաստիկությունը։
 
Ամրության աճը տեղի է ունենում պողպատում 0,8-1,0 % C պարունակության դեպքում։ 1,0 %-ից ավելի ածխածնի պարունակության աճի դեպքում նվազում է ոչ միայն պլաստիկությունը, այլ նաև պողպատի ամրությունը. դա կապված է ծանրաբեռնվածության դեպքում հեշտ ոչնչացող պեռլիտային մանրահատիկների շուրջ փխրուն ցեմենտիտի ցանցի ձևավորման հետ։ Այդ պատճառով հիպերէվտեկտոիդային պողպատները ենթարկում են հատուկ շիկամշակման, որի արդյունքում ստանում են հատիկավոր պեռլիտի կառուցվածքը։ Ածխածինը էական ազդեցություն է թողնում պողպատի տեխնոլոգիական հատկությունների՝ զոդելիության, կտրմամբ և ճնշմամբ մշակելիության վրա։
 
Ածխածնի պարունակության աճի հետ վատթարանում են զոդելիությունը, ինչպես նաև տաք, և հատկապես սառը վիճակում, դեֆորմացվելու ունակությունը։ Ամենից լավ կտրմամբ մշակվում են 0,3-0,4 % C պարունակող միջածխածնային պողպատները։
 
Ցածրածխածնային պողպատները մեխանիկական մշակման դեպքում տալիս են վատ մակերևույթ և դժվար հեռացվող տաշեղ։
 
Բարձրածխածնային պողպատները ունեն բարձր կարծրություն, որն իջեցնում է գործիքի դիմացկունությունը։
 
==Խառնուկների ազդեցությունը պողպատի վրա==
Ածխածնային պողպատներում մշտական խառնուկներն են [[մանգան]]ը, [[սիլիցիում]]ը, [[ծծումբ]]ն ու [[ֆոսֆոր]]ը, իսկ թաքնված խառնուկներն են գազերը՝ [[թթվածին]]ը, [[ազոտ]]ը և [[ջրածին]]ը։
 
Օգտակար խառնուկներ են հանդիսանում մանգանն ու սիլիցիումը։ Նրանց պողպատ են ներմուծում ձուլման պրոցեսսում թթվեցման համար.
 
*FeO + Mn ⟶ MnO + Fe;
 
*2FeO + Si ⟶ SiՕ_2+ 2Fe.
 
Ածխածնային պողպատում պարունակվում է մինչև 0,8 % Mn։ Մանգանով, անկախ թթվեցումից, այդ քանակություններում լիովին լուծվում է ֆերրիտում և ամրապնդում է նրան, մեծացնում է պողպատի շիկացումը, ինչպես նաև նվազեցնում է ծծմբի ազդեցությունը` նրան կապելով՝
 
FeS + Mn ⟶ MnS + Fe։
 
Լիովին թթվեցված ածխածնային պողպատում պարունակվում է մինչև 0,4 % Si։ Սիլիցիումը հանդիսանում է օգտակար խառնուկ, քանի որ արդյունավետ թթվեցնում է պողպատը և ամբողջվին լուծվում է ֆերրիտում, խթանում է նրա ամրությանը։
 
Պողպատում վնասակար խաոնուկներ են հանդիսանում ծծումբն ու ֆոսֆորը։ Պողպատում ծծմբի հիմական աղբյուրն է ելքային հումքը (թուջ)։ Ծծումբն իջեցնում է պողպատի պլաստիկությունն ու մածուցիկությունը, ինչպես նաև գլանման և կռման դեպքում պողպատին հաղորդում է շոգեփխրունություն։
 
Ծծումբը պողպատում լուծելի չէ։ Այն երկաթի հետ ձևավորում է երկաթի սուլֆիդ (FeS) միացությունը, որը մետաղում լավ է լուծվում։ Մանգանի քիչ պարունակության դեպքում, շնորհիվ պողպատում ծծմբի բարձր լիկվացիացման, կարող է ձևավորվել Fe – FeS (t_հլ = 988 °C) դյուրահալ էվտեկտիկան։ Էվտեկտիկան զետեղվում է հատիկների սահմաններով։
 
Պողպատային կիսահումքերի մինչև դեֆորմացման թեժ ջերմաստիճանների տաքացման դեպքում էվտեկտիկայի միացությունները պողպատին հաղորդում են դյուրաբեկություն, իսկ որոշակի պայմանների ժամանակ նույնիսկ կարող են հալվել և դեֆորմացման դեպքում գոյացնել պատռվածքներ և ճեղքեր։ Մանգանը վերացնում է շոգեփխրունությունը, քանի որ մանգանի սուլֆիդները հատիկների սահմաններում ցանց չեն ձևավորում և նրանց հալման ջերմաստիճանը շուրջ 1620 °C է, որը բարձր է թեժ դեֆորմացման ջերմաստիճանից։ Սրա հետ միասին մանգանի սուլֆիդները, ինչպես և այլ ոչ մետաղական միացություններ իջեցնում են նաև մածուցիկությունն ու պլաստիկությունը, նվազեցնում պողպատի ամրության հոգնածությունը, այդ իսկ պատճառով պողպատում ծծմբի պարունակությունը պետք է լինի որքան հնարավոր է քիչ։
 
Ծծմբի պարունակության ավելացումը (մինչև 0,2%) թույլ է տրվում միայն ավտոմատային պողպատներում ոչ պատասխանատու նշանակության ամրացնող դետալների պատրաստման համար։ Ծծումբը բարելավում է պողպատի մշակելիությունը։
 
Ֆոսֆորի հիմնական աղբյուրն է հանքաքարերը, որոնցից ձուլվում է ելքային թուջ։ Ֆոսֆորը հանդիսանում է վնասակար խառնուկ, որը մինչև 1,2% քանակությամբ ունակ է լուծվել ֆերրիտում։ Լուծվելով ֆերրիտում՝ [[ֆոսֆոր]]ը նվազեցնում է նրա պլաստիկությունը։ Ֆոսֆորը կտրուկ տարբերվում է երկաթից բյուրեղացանցի տեսակով, ատոմների տրամագծով և նրանց կառուցվածքով։ Այդ իսկ պատճառով ֆոսֆորը զետեղվում է հատիկների սահմանների մոտ և նպաստում է նրանց փխրեցմանը՝ բարձրացնելով սառնաբեկունության ջերմաստիճանային շեմը։
 
Թաքնված խառնուկները՝ թթվածինը, ազոտը, ջրածինը, պողպատում ներկա են կամ ֆերրիտում պինդ լուծույթի տեսքով, կամ քիմիական միացություններում (նիտրիդներ, օքսիդներ) , կամ մետաղի ծակոտիներում ՝ գտնվելով ազատ վիճակում։ Թթվածինն ու ազոտը ֆերրիտում քիչ լուծվող են։ Նրանք պողպատը աղտոտում են դյուրաբեկ ոչ մետաղական միացումներով, ինչը իջեցնում է պողպատի մածուցիկությունն ու պլաստիկությունը։ Ջրածինը գտնվում է պինդ լուծույթում և հատկապես ուժեղ փխրեցնում է պողպատը։ Ջրածնի պարունակության ավելացումը, հատկապես քրոմային և քրոմ-նիկելային պողպատներում, բերում է ներքին ճեղքերի՝ ֆլոկենների, ձևավորմանը։
 
Նույնիսկ գազերի ոչ մեծ կոնցենտրացիաները կտրուկ բացասական ազդեցություն են ցուցաբերում հատկությունների վրա՝ վատթարացնելով պողպատի պլաստիկ և մածուցիկ բնութագրերը։ Այդ իսկ պատճառով վակուումացումը կարևոր գործողություն է հանդիսանում պողպատի հատկությունների բարելավման համար։
 
Բացի այդ, ածխածնային պողպատներում ներկա են այնպիսի պատահական խառնուկներ, ինչպիսիք են Cr-ը , Ni-ը, Cu-ը , որոնց առկայությունը պայմանավորված է բովախառնուրդի աղտոտվածությամբ։
 
== Կիրառություն==
Տող 54 ⟶ 101՝
* Ջրագծերի համար օգտագործվող խողովակների պատրաստման համար մինչև վերջին ժամանակներս որպես նյութ կիրառվում էին միայն պողպատ և թուջ։ Ներկայումս, հիմնականում փոքր տրամագծի խողովակներ արտադրելու համար կիրառվում են պլաստիկ զանգվածներ։
 
== Բնութագրական տվյալները տվյալներ==
[[Պատկեր:Allegheny Ludlum steel furnace.jpg|մինի|Պողպատի արտադրությունը էլեկտրաաղեղային եղանակով։]]
* Խտությունը` 7700÷7900 կգ/մ³
Տող 62 ⟶ 109՝
* Տեսակարար էլեկտրական դիմադրությունը 0,103 [[Օհմ (չափման միավոր)|Օհմ]]·մմ²/մ
 
== Արտադրություն==
== Արտադրությունը ==
Թուջը պողպատի վերամշակման պրոցեսի էությունը կայանում է [[ածխածին|ածխածնի]] և պողպատը փխրուն և բեկուն դարձնող վնասակար խառնուրդների` [[ֆոսֆոր]]ի և [[ծծումբ|ծծմբի]] պարունակությունը պահանջվող քանակությանը հասցնելու մեջ։
=== Պողպատ արդադրող երկրների վարկանիշային աղյուսակը ===
{| class="wikitable"
!2007||2006||Արտադրող||Երկիր||Արտադրությունը 2007 թվականին|| Արտադրությունը 2006 թվականին
|-
| ! align="center" |1||! align="center" |1&2||[[ArcelorMittal]]||[[Լյուքսեմբուրգ]]||! align="center" |116,40 ||! align="center" |117.98
|-
| ! align="center" |2||! align="center" |3||[[Nippon Steel]]||[[Ճապոնիա]]||! align="center" |34,50 ||! align="center" |33,70
|-
| ! align="center" |3||! align="center" |4||[[JFE Holdings|JFE Steel]]||[[Ճապոնիա]]||! align="center" |33.80 ||! align="center" |31.83
|-
| ! align="center" |4 ||! align="center" |5||[[POSCO]] ||[[Հարավային Կորեա]] ||! align="center" |32,78 ||! align="center" |31,20
|-
| ! align="center" |5||! align="center" |6||[[Shanghai Baosteel]] ||[[Չինաստան]] ||! align="center" |28,58||! align="center" |22,53
|-
|! align="center" |6 ||! align="center" |51||[[Tata Steel]] ||[[Հնդկաստան]] ||! align="center" |26,52||! align="center" |23,95
|-
|! align="center" | 7 ||! align="center" |17||[[Jiangsu Shagang]] ||[[Չինաստան]] ||! align="center" |22,89||! align="center" |14,63
|-
| ! align="center" |8 ||! align="center" |9||[[Tangshang]] ||[[Չինաստան]] ||! align="center" |22,75||! align="center" |19,06
|-
| ! align="center" | 9||! align="center" |7||[[US Steel]] ||[[ԱՄՆ]] ||! align="center" |20,54||! align="center" |21,25
|-
|! align="center" | 10 ||! align="center" |18|| [[Wuhan]]||[[Չինաստան]] ||! align="center" |20.19||! align="center" |13.76
|-
|! align="center" | 11 ||! align="center" |8||[[Nucor]] ||[[ԱՄՆ]] ||! align="center" |20,04||! align="center" |20,31
|-
|! align="center" | 12 ||! align="center" |11||[[Riva|Riva]] ||[[Իտալիա]] ||! align="center" |17,91||! align="center" |18,19
|-
|! align="center" |13 ||! align="center" |15||[[Gerdau Group]] ||[[Բրազիլիա]] ||! align="center" |17,90||! align="center" |15,57
|-
|! align="center" |14 ||! align="center" |13||[[ThyssenKrupp]] ||[[Գերմանիա]] ||! align="center" |17,02||! align="center" |16,80
|-
|! align="center" | 15 ||! align="center" |12||bgcolor=#FFCC00|[[Северсталь]] ||bgcolor=#FFCC00|[[Ռուսաստան]] ||! align="center" |16,75||! align="center" |17,60
|-
|! align="center" |16 ||! align="center" |14||bgcolor=#FFCC00|[[Evraz Group]] ||bgcolor=#FFCC00|[[Ուկրաինա]] ||! align="center" |16,30||! align="center" |16,10
|-
|! align="center" | 17 ||! align="center" |16||[[Anshan]] ||[[Չինաստան]] ||! align="center" |16,17||! align="center" |15,00
|-
|! align="center" | 18||! align="center" |25||[[Maanshan]] ||[[Չինաստան]] ||! align="center" |14,16||! align="center" |10,91
|-
|! align="center" |19 ||! align="center" |20||[[Sail]] ||[[Հնդկաստան]] ||! align="center" |13,87||! align="center" |13,50
|-
|! align="center" | 20||! align="center" |19||[[Sumitomo Metal ind]] ||[[Ճապոնիա]] ||! align="center" |13,50||! align="center" |13,32
|-
|! align="center" |21 ||! align="center" |23||bgcolor=#FFCC00|[[ММК]] ||bgcolor=#FFCC00|[[Ռուսաստան]] ||! align="center" |13,30||! align="center" |12,45
|-
|! align="center" |22 ||! align="center" |21||[[Techint]] ||[[Արգենտինա]] ||! align="center" |13,20||! align="center" |12,83
|-
|! align="center" |23 ||! align="center" |27||[[Shougang]] ||[[Չինաստան]] ||! align="center" |12,85||! align="center" |10,55
|-
|! align="center" |24 ||! align="center" |22||[[China Steel Corp]] ||[[Թայվան]] ||! align="center" |12,67||! align="center" |12,48
|-
|! align="center" | 25||! align="center" |24||[[Jinan]] ||[[Չինաստան]] ||! align="center" |12,12||! align="center" |11,24
|}
 
== Չժանգոտող պողպատ ==
[[Պատկեր:WinterGardensExterior.jpg|մինի|Չժանգոտող պողպատից քանդակներ]]
[[Չժանգոտող պողպատ]]ը մթնոլորտում և ագրեսիվ միջավայրերում կորոզիային դիմացող լեգիրացված պողպատ է։ Թթվային կորոզիային դիմադրելու [[քրոմ]]ի բարձր պարունակություն ունեցող պողպատի հատկությունը 1913 թվականին բացահայտել է Հարրի Բրեարլին։
 
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
 
== Գրականություն ==
*Солнцев Ю. П., Пряхин Е. И., Материаловедение
 
[[Կատեգորիա:Պողպատ]]
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Պողպատ» էջից