«Պողպատ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
չ →Բնութագրական տվյալները: վերջակետների ուղղում, փոխարինվեց: վ: → վ։ oգտվելով ԱՎԲ |
No edit summary |
||
Տող 1.
'''Պողպատը''' ({{lang-de|Stahl}})<ref>[[:wikt:сталь#Этимология|Сталь]] в викисловаре</ref> - [[խառնուրդ]]) [[երկաթ]]ի համաձուլվածք է [[ածխածին|ածխածնի]] հետ։ Պողպատը պարունակում է 2,14 %-ից ոչ ավել [[Ածխածին|ածխածին]] (ածխածնի ավելի մեծ պարունակության դեպքում ստացվում է [[թուջ]])։ Ածխածինը երկաթի համաձուլվածքներին հաղորդում է ամրություն։ Ածխածնային պողպատներ կոչվում են այն երկաթածխածնային համաձուլվածքները, որոնք չեն պարունակում լեգիրող տարրեր՝ [[քրոմ]], [[նիկել]], [[մոլիբդեն]], սակայն բոլոր պողպատներում, ինչպես ածխածնային, այնպես էլ լեգիրված, կան սահմանափակ քանակությամբ այսպես կոչված մշտական խառնուկներ՝ [[մանգան]] (Mn) մինչև 0,8% , [[սիլիցիում]] (Si) 0,4% , [[ֆոսֆոր]] (P)- 0,04% և [[ծծումբ]] (S)-0,05%։
Ֆոսֆորն ու ծծումբը հանդիսանում են վնասակար տարրեր։ Սառեցումից հետո պողպատը բաղկացած է ֆերրիտից և ցեմենտիտից։ Դրանց հարաբերությունից կախված է պողպատի շատ հատկություններ։ Սիլիցիումը բարձրացնում է հոսունության սահմանը և նվազեցնում պողպատի դրոշման ունակությունը, իսկ մանգանը բարձրացնում է ամրությունը։ Ծծումբն առաջացնում է շիկաբեկունություն, որը, փոխազդելով մանգանի հետ, նվազեցնում է նրա տոկոսը և առաջացնում է MnS, իսկ վերջինս դժվարահալ միացություն է և գործնականում բացառում է շիկաբեկունությունը։ Ֆոսֆորը պողպատում հանդիսանում է վնասակար տարր, քանի որ այն, լուծվելով ֆերրիտում, աղավաղում է բյուրեղային ցանցը և բարձրացնում սառնաբեկունության շեմը։
== Դասակարգումը ==▼
Ըստ քիմիական կազմի պողպատները լինում են ածխածնային և լեգիրացված։ Ըստ ածխածնի պարունակության դասակարգման, լինում են ցածր ածխածնային (С-ն մինչև 0,25%), միջին ածխածնային (С-ն 0,25÷0,6%) և բարձր ածխածնային (С-ն 0,6—2%)։ Լեգիրացված պողպատներն ըստ լեգիրացնղ տարրերի լինում են ցածր լեգիրացված` մինչև 4% լեգիրացնող տարրեր, միջին լեգիրացված` մինչև 11% լեգիրացնող տարրեր և բարձր լեգիրացված` 11%-ից ավել լեգիրացնող տարրեր։ Բարձր լեգիրացված պողպատներն օգտագործվում են պարբերական հատվածքի [[ամրան]]ային ձողերի արտադրության ժամանակ։▼
Ստացման եղանակից կախված պողպատները պարունակում են տարբեր քանակի ոչ մետաղական բաղադրիչներ։ Ըստ կողմնակի խառնուրդների պարունակության դասակարգման պողպատները լինում են սովորական որակի, որակյալ, բարձրորկ և առանձնապես բարձրորակ։▼
Պողպատները, ըստ ածխածնի պարունակության, դասակարգվում են 3 հիմնական խմբի.
*Ցածրածխածնային, որտեղ ածխածնի պարունակությունը մինչև 0,3% է
*Միջին ածխածնային՝ 0,3 % - 0,65%
*Բարձրածխածնային ՝ 0.6% -ից ավել
Ըստ կիրառման բնագավառի՝ ածխածնային պողպատները բաժանվում են 2 խմբի՝
*կոնստրուկցիոն
*գործիքային։
Կոնստրուկցիոն խմբին են դասվում ցածր և միջին ածխածնային պողպատները, իսկ գործիքային խմբին՝ բարձրածխածնային պողպատները։
Ըստ որակի՝ պողպատները բաժանվում են 3 խմբի՝
*սովորական որակի,
*որակյալ
* բարձրորակ։
Որակը որոշվում է նրա մաքրության աստիճանից։
== Ընդհանուր բնութագիր ==
Մինչև 2,14 % ածխածնի պարունակությամբ երկաթի համաձուլվածքները այլ տարրերի քիչ պարունակության դեպքում անվանվում են ածխածնային պողպատներ։
Ածխածնային պողպատների բյուրեղացումը եզրափակվում է աուստենիտի ձևավորմամբ։ Նրանց կառուցվածքում չկան էվտեկտիկաներ (լեդեբուրիտա), ինչի շնորհիվ նրանք օժտված են բարձր պլաստիկությամբ, հատկապես տաքացման դեպքում, ինչի արդյունքում էլ լավ են դեֆորմացվում։ [[File:Վառարան1.jpg|thumb|Մարտենյան վառարան]]
Ածխածնային պողպատների հալումը կատարվում է էլեկտրական վառարաններում, մարտենյան վառարաններում և թթվածնային կոնվերտերներում։ Լավագույն հատկություններով է օժտված էլեկտրապողպատը. ավելի մաքուր է՝ ըստ վնասակար խառնուկների պարունակության՝ ծծմբի և ֆոսֆորի, ինչպես նաև գազերի և ոչ մետաղական միացությունների։ Այն օգտագործվում է առավել պատասխանատու դետալների պատրաստման համար։
Ըստ թթվեցման եղանակի տարբերում են՝
* եռացող,
*կիսահանգիստ
* հանգիստ պողպատներ։
Ածխածնի նույն պարունակության դեպքում եռացող, կիսահանգիստ և հանգիստ պողպատներն ունեն ամրության հատկություների մոտ արժեքներ և տարբերվում են պլաստիկության բնութագրիչ նշանակություններով։ Սիլիցիումի պարունակությունը հանգիստ պողպատում կազմում է 0,15-0,35, կիսահանգիստում՝ 0,05-0,15, եռացողում՝ մինչև 0,05%։
Եռացող պողպատի թթվեցման համար սիլիցիում և ալյումին չեն կիրառում, նրան թթվեցնում են մանգանով։ Ձուլվածքում եռացող պողպատն ունի կտրուկ արտահայտված քիմիական տարասեռություն։ Նրա հիմնական առավելությունն է հանդիսանում բարձր (ավելի քան 95%) պիտանի արտադրանքի թողարկման ցուցանիշը։ Շնորհիվ սիլիցիումի և ածխածնի ցածր պարունակության՝ եռացող պողպատները սառը վիճակում լավ են դրոշմվում։ [[Թթվածին|Թթվածնի]] կոնցենտրացիայի բարձրացման պատճառով եռացող պողպատներն ունեն համեմատաբար բարձր սառնաբեկունության շեմ, և խորհուրդ չի տրվում նրանց կիրառել հյուսիսային կատարողականության ապրանքների համար։
Թթվայնացված մանգանով և ալյումինով շերեփ վառարանում կիսահանգիստ պողպատների մոտ պիտանի արտադրանքի թողարկման ցուցանիշը կազմում է 90-95%։
Հանգիստ պողպատը թթվեցվում է սիլիցիումով, մանգանով և ալյումինով։ Հանգիստ պողպատի ձուլակտորների պիտանի արտադրանքի թողարկման ցուցանիշը շուրջ 85% է, բայց մետաղը զգալիորեն ավելի խիտ է և ունի ավելի միատարր քիմիական կազմություն։
Ածխածնային պողպատների հատկությունները կախված են հիմնական տարրի պարունակությունից՝ ածխածնից, ինչպես նաև մշտական և թաքնված խառնուկների պարունակությունից։
== Կիրառություն==
Լայնորեն կիրառվում է ամենատարբեր բնագավառներում`
* 20-դ դարի 30-ական թվականներից [[Նյու-Յորք]]ի երկնաքերների կմախքների կոնստրուկցիաներ ստանալու համար սկսել են կիրառվել պողպատե շինվածքներ` փոխարինելով երկաթբետոնին։ Երկաթբետոնե կոնստրուկցիաների համեմատ հիմնական առավելությունն այն է, որ միևնույն կրողունակության դեպքում պողպատե կոնստրուկցիաները գրավում են շատ ավելի քիչ տարածություն։
Տող 9 ⟶ 53՝
* Շինարարական կոնստրուկցիաներում օգտագործելու համար պատրաստվում են պողպատե պրոֆիլային շինվածքներ` շվելերներ, երկտավրներ, անկյունակներ և այլն։
* Ջրագծերի համար օգտագործվող խողովակների պատրաստման համար մինչև վերջին ժամանակներս որպես նյութ կիրառվում էին միայն պողպատ և թուջ։ Ներկայումս, հիմնականում փոքր տրամագծի խողովակներ արտադրելու համար կիրառվում են պլաստիկ զանգվածներ։
▲== Դասակարգումը ==
▲Ըստ քիմիական կազմի պողպատները լինում են ածխածնային և լեգիրացված։ Ըստ ածխածնի պարունակության դասակարգման, լինում են ցածր ածխածնային (С-ն մինչև 0,25%), միջին ածխածնային (С-ն 0,25÷0,6%) և բարձր ածխածնային (С-ն 0,6—2%)։ Լեգիրացված պողպատներն ըստ լեգիրացնղ տարրերի լինում են ցածր լեգիրացված` մինչև 4% լեգիրացնող տարրեր, միջին լեգիրացված` մինչև 11% լեգիրացնող տարրեր և բարձր լեգիրացված` 11%-ից ավել լեգիրացնող տարրեր։ Բարձր լեգիրացված պողպատներն օգտագործվում են պարբերական հատվածքի [[ամրան]]ային ձողերի արտադրության ժամանակ։
▲Ստացման եղանակից կախված պողպատները պարունակում են տարբեր քանակի ոչ մետաղական բաղադրիչներ։ Ըստ կողմնակի խառնուրդների պարունակության դասակարգման պողպատները լինում են սովորական որակի, որակյալ, բարձրորկ և առանձնապես բարձրորակ։
== Բնութագրական տվյալները ==
| |||