«Պրոմեթիում»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
չ Լավ/Ընտրյալ հոդվածի կամ ցանկի կաղապարների հեռացում: Այժմ Վիքիշտեմարանից է գալիս։, ջնջվեց: {{Link GA|en}} |
No edit summary |
||
Տող 1.
{{Քիմիական տարր
| անվանում = Պրոմեթիում / Promethium (Pm)
| համար = 61
| սիմվոլ = Pm
| վերևից =
| ներքևից = [[Նեպտունիում|Np]]
| խումբ =
| պարբերություն =
| բլոկ =
| արտաքին տեսք =[[Պատկեր:Хлорид прометия.jpeg|180px|Պրոմեթիումի քլորիդը]] {{nobr|Светло-серый радиоактивный металл}}
| պատկեր =
| ատոմային զանգված =144,9127
| կոնֆիգուրացիա = [Xe] 4f<sup>5</sup> 6s<sup>2</sup>
| էլեկտրոնային թաղանթ =
| ատոմի շառավիղ = 183
| կովալենտային շառավիղ =199
| Վան-դեր-Վալսի շառավիղ =
| իոնի շառավիղ =(+3e)111
| էլեկտրաբացասականություն =1,1
| էլեկտրոդային պոտենցիալ = Pm←Pm<sup>3+</sup> −2,29В
| օքսիդացման աստիճան = 3
| իոնիզացման էներգիա 1 = 536,0(5,56)
| իոնիզացման էներգիա 2 =
| իոնիզացման էներգիա 3 =
| ֆազ =
| խտություն = 7,26
| խտություն2 =
| խտություն3 =
| խտություն հջ =
| հալման ջերմաստիճան = 1441
| եռման ջերմաստիճան = ~3273
| կրիտիկական կետ Կ =
| հալման ջերմունակություն =
| հալման ջերմունակություն2 =
| գոլորշիացման ջերմունակություն =
| ջերմունակություն = 27,6<ref name="ХЭ">{{ռուսերեն գիրք
|автор = Редкол.:Зефиров Н. С. (гл. ред.)
|часть =
|заглавие = Химическая энциклопедия: в 5 т
|оригинал =
|ссылка =
|ответственный =
|издание =
|место = Москва
|издательство = Советская энциклопедия
|год = 1995
|том = 4
|страницы = 100
|страниц = 639
|серия =
|isbn = 5—85270—039—8
|тираж = 20 000
}}
</ref>
| ջերմունակություն2 =
| մոլային ծավալ = 19,96
| հագեցած գոլորշի =
| ճնշում հգ 1 =
| ճնշում հգ 10 =
| ճնշում հգ 100 =
| ճնշում հգ 1 k =
| ճնշում հգ 10 k =
| ճնշում հգ 100 k =
| բյուրեղացանցի կառուցվածք =վեցանկյուն
| բյուրեղացանցի տվյալներ =a=3,65 c=11,65
| C/a հարաբերություն = 3,19
| Դեբայի ջերմաստիճան =
| մագնիսական կառուցվածք =
| տեսակարար դիմադրություն =
| ջերմահաղորդականություն = 17,9
| ջերմաստիճանահաղորդականություն =
| ջերմային ընդարձակում =
| ձայնի արագություն =
| Յունգի մոդուլ =
| CAS համար =
| արգելվող գոտի =
| իզոտոպներ =
| իզոտոպներ լրացումներ =
}}
{{Պարբերական համակարգի տարր|align=center|fontsize=100%|number=61}}
'''Պրոմեթիում''' ({{lang-lat|''Prometium''}}), քիմիական տարր է, որի նշանն է ''Pm'', տարրերի [[պարբերական համակարգ]]ի 6-րդ պարբերության 3-րդ խմբի արհեստական ռադիոակտիվ տարր։ Պատկանում է [[լանթանիդներ]]ի ընտանիքին։ Կարգահամարը՝ 61, ստացվել են 141-154 զանգվածի թվերով [[իզոտոպներ]], որոնցից ամենակայունն է <sup>145</sup> Pm(T<sub>1/2</sub> = 18 տարի)։
Պրոմեթիումի կայուն իզոտոպները հայտնի չեն, նրանց մեծ մասը β-ճառագայթողներ են։ f-տարր է, ատոմի էլեկտրոնային թաղանթների կառուցվածքն է 4s<sup>2</sup> 4p<sup>6</sup> 4d<sup>10</sup> 4f<sup>5</sup> 5s<sup>2</sup> 5p<sup>6</sup> 6s<sup>2</sup><ref> Greenwood, Norman N.; Earnshaw, Alan (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 1233. ISBN 0080379419.</ref>։
== Պատմություն ==
Բնության մեջ №JSP 61 տարրը հայտնաբերելու փորձերը սկսվել են 20-րդ դարի 20-ական թվականներիցо<ref>Фигурновский Н. А. Открытие элементов и происхождение их названий. — М.: Наука, 1970.</ref>.։ Պրոմեթիումը ՝<sup>147</sup>Pm և <sup>149</sup>Pm առաջինը ստացել են (5-10<sup>-6</sup> գ) ամերիկացի քիմիկոսներ Ջ․ Մարինսկին, Լ․ Դլենդենինը և Չ․ Կորիելը ([[1945]])՝ անջատելով [[ուրան]]ի քայքայման արգասիքներից։
Անվանվել է ի պատիվ հին հունական դիցաբանական հերոս [[Պրոմեթեոս]]ի։ Միջուկային ռեակտորներում զգալի քանակներով ստացվում է <sup>147</sup>Pm (T<sub>1/2</sub> = 2,64 տարի), որը կարելի է անջատել գրամներով և պրոմեթիումմ ամենալավ ուսումնասիրված իզոտոպն է։
== Բության մեջ ==
Բնության մեջ պրոմեթիումը առաջանում է աննշան քանակներով, որպես [[Միջուկային ռեակցիաներ|միջուկային ռեակցիաներ]]ի արդյունք։ Բնական պրոմեթիումը հայտնաբերվել է [[1968]] թվաականին և գործնական նշանակություն չունի:
== Հատկություններ ==
=== Ֆիզիկական ===
Տարրական պրոմեթիումը աոաջին անգամ ստացվեւ է [[1963]] թվականին, այն արծաթափայլ, դեղնավուն մետաղ է, հալման ջերմաստիճանը՝ մոտ 1080 °C, եռմանը՝ 3200 °C, [[խտություն]]ը՝ 7260 կգ/մ<sup>3</sup>։ Միացություններում պրոմեթիումի [[օքսիդացման աստիճան]]ը + 3 է:
=== Քիմիական ===
Հայտնի են պրոմեթիումի օքսիդը՝ Pm<sup>2</sup>O<sub>3</sub>, հիդրօքսիդը՝ Pm(OH)<sub>3</sub>, ջրում լուծելի նիտրատը՝ Рm(NO<sub>3</sub>)<sub>3</sub>, քլորիդը՝ РmСl<sub>3</sub> և այլն։
{| Class = "wikitable" style = "text-align: center"
!Բանաձև
!Սիմետրիա
!Բյուրեղագրաֆիկ խումբ
! Ոչ
! [[Պիրսոնի սինվոլ]]
! ''a'' (pm)
! ''b'' (pm)
! ''c'' (pm)
! ''Z''
!խտություն, <br/>գ/սմ<sup>3</sup>
|-
| α-Pm
| [[վեցանկյուն]]<ref name=str>{{cite journal|doi=10.1016/0022-5088(71)90101-9|title=The crystal structure of promethium|date=1971|last1=Pallmer|first1=P.G.|last2=Chikalla|first2=T.D.|journal=Journal of the Less Common Metals|volume=24|issue=3|pages=233}}</ref><ref name=CRCrare>
{{cite book | editor = Lide, D. R.|author=Gschneidner, K.A., Jr. |chapter=Physical Properties of the rare earth metals| title = CRC Handbook of Chemistry and Physics | edition = 86th | location = Boca Raton (FL) | publisher = CRC Press | date = 2005 | isbn = 0-8493-0486-5 |url=http://203.158.253.140/media/e-Book/Engineer/Chemistry/Handbook%20of%20Chemistry%20and%20Physics/Section%2004/04_03_86.pdf}}</ref>
| P6<sub>3</sub>/mmc
| 194
| hP4
| 365
| 365
| 1165
| 4
| 7.26
|-
| β-Pm
| [[Խորանարդային համակարգ]]
| Fm{{overline|3}}m
| 225
| cF4
| 410
| 410
| 410
| 4
| 6.99
|-
| Pm<sub>2</sub>O<sub>3</sub>
| Խորանարդ
| Ia{{overline|3}}
| 206
| cI80
| 1099
| 1099
| 1099
| 16
| 6.77
|-
| Pm<sub>2</sub>O<sub>3</sub>
| Մոնոցիկլիկ<ref name=PmO>{{cite journal|doi=10.1111/j.1151-2916.1972.tb11329.x|title=Polymorphic Modifications of Pm2O3|date=1972|last1=Chikalla|first1=T. D.|last2=McNeilly|first2=C. E.|last3=Roberts|first3=F. P.|journal=Journal of the American Ceramic Society|volume=55|issue=8|pages=428}}</ref>
| C2/m
| 12
| mS30
| 1422
| 365
| 891
| 6
| 7.40
|-
| Pm<sub>2</sub>O<sub>3</sub>
| Վեցանկյուն
| P{{overline|3}}m1
| 164
| hP5
| 380.2
| 380.2
| 595.4
| 1
| 7.53
|}
== Կիրառություն ==
Պրոմեթիումը ամենաշատ օգտագործվող ([[պլուտոնիում]]ից, [[նեպտունիում]]ից և [[Տեխնեցիում|տեխնիցիում]]ից հետո) արհեստական տարրերից է, որն անջատում են միջուկային ռեակտորների բեկորային մետաղներից։
<sup>147</sup>Рm օգտագործվում է ատոմական մարտկոցներ պատրաստելու համար, որոնցում տեղի է ունենում β-ճառագայթման էներգիայի փոխարկում էլեկտրականի։ Հեռանկարային է նրանց օգտագործումը ժամացույցներում, լսողական և այլ ռադիոէլեկտրոնային սարքերում<ref>Лаврухина А. К., Поздняков А. А. Аналитическая химия технеция, прометия, астатина и франция. — Наука, 1966. — С. 308. стр.118</ref>։
== Տես նաև ==
* [[Պարբերական աղյուսակ]]
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ|2}}
== Գրականություն ==
* {{cite book |last=Emsley|first=John |title=Nature's Building Blocks: An A–Z Guide to the Elements |url=http://books.google.com/books?id=4BAg769RfKoC&pg=PA428#v=twopage&q&f=false |edition=new |date=2011 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-960563-7 |pages=428–430 |ref=harv}}
* {{cite book |script-title=ru:Аналитическая химия технеция, прометия, астатина и франция |trans-title=Analytical Chemistry of Technetium, Promethium, Astatine, and Francium |language=Russian |first1=A. K. |last1=Lavrukhina |first2=A. A. |last2=Pozdnyakov |date=1966 |publisher=[[Nauka (publisher)|Nauka]] |ref=harv}}
* ''[[Comprehensive Inorganic Chemistry]]'', The Lanthanides, S. 42–44.
* James E. Huheey: ''Anorganische Chemie'', 1. Auflage, de Gruyter, Berlin 1988, ISBN 3-11-008163-6, S. 873–900.
* John Emsley: ''Nature's building blocks: an A-Z guide to the elements'', Oxford University Press, 2001, ISBN 0-19-850340-7, S. 343–346 ({{Google Buch|BuchID=j-Xu07p3cKwC|Seite=343}}).
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://education.jlab.org/itselemental/ele061.html It's Elemental – Promethium]
* [http://www.webelements.com/webelements/elements/text/Pm/key.html Պրոմեթիումը Webelements-ում]
* [http://n-t.ru/ri/ps/pb061.htm Պրոմեթիումը քիմիական տարրերի հայտնի գրադարանում ]
{{Փոքր պարբերական աղյուսակ}}
{{ՀՍՀ}}
[[Կատեգորիա:Լանթանոիդներ]]
[[Կատեգորիա:Պրոմեթիում]]
| |||