|
[[Պատկեր:NaCl polyhedra.png|300px|մինի|աջից|Իոնային բյուրեղացանց]]
'''Քիմիական կապ'''՝ օրգանական միացությունների մեծամասնությունը հիմնականում բաղկացած է մի քանի տարրերից` [[ածխածին]], [[ջրածին]], [[ազոտ]], [[թթվածին]], [[ծծումբ]], իսկ դրանց բազմազանությունը որոշվում է մի կողմից միացությունների որակական և քանակական բաղադրությամբ, մյուս կողմից` ատոմների միացման կարգով և բնույթով:բնույթով։ [[Ատոմ]]ների միջև կապն իրագործվում է դրանց էլեկտրոնների փոխազդեցությամբ, հետևաբար քիմիական կապի տեսությունը պետք է լինի էլեկտրոնային տեսություն:տեսություն։ Քիմիական կապի տեսությունը քիմիայի կարևորագույն ուսմունքներից է, առանց որի հնարավոր չէ հասկանալ մոլեկուլների տարբեր կառուցվածքների և փոխազդունակության պատճառները:պատճառները։
== Տեսություն ==
[[Քիմիական տարրեր]]ի թիվը 110 է, այնինչ պարզ և բարդ նյութերի թիվն անցնում է 20 միլիոնից:միլիոնից։ Դրանց զգալի բաժինն, անշուշտ, կազմում են բարդ նյութերը՝ քիմիական միացությունները:միացությունները։ Ատոմներն իրար հետ կապվում են որոշակի ուժերով՝ առաջացնելով քիմիական կապ:կապ։
Բնության մեջ կատարվող երևույթների ընդհանուր համաշարում քիմիական կապի առաջացումը «շահավետ» գործընթաց է, որովհետև ուղեկցվում է ջերմության անջատումով:անջատումով։ Մոլեկուլներն ունեն ավելի քիչ էներգիա, քան մեկուսացած ատոմների էներգիաների գումարն է:է։ Քիմիական կապն ընդհանուր առմամբ ունի էլեկտրաստատիկ բնույթ՝ պայմանավորված տարբեր ատոմների դրական լիցքավորված միջուկների և բացասական լիցքավորված էլեկտրոնների փոխձգողությամբ:փոխձգողությամբ։ Քիմիական կապերի առաջացմանը մասնակցում են տարրերի վալենտային էլեկտրոնները:էլեկտրոնները։ Ատոմները, էլեկտրոն տալով կամ վերցնելով, ձգտում են իրենց արտաքին թաղանթը դարձնելու ութ էլեկտրոնանոց՝ ձեռք բերելով համապատասխան ազնիվ գազի էլեկտրոնային կայուն փոխդասավորություն` ութնյակ:ութնյակ։
Քիմիական կապի օրինակներ են հանդիսանում իոնները՝ H<sub>2</sub><sup>+</sup>, Li<sub>2</sub><sup>+</sup>, Na<sub>2</sub><sup>+</sup>, K<sub>2</sub><sup>+</sup>, Rb<sub>2</sub><sup>+</sup>, Cs<sub>2</sub><sup>+</sup><ref>{{ռուսերեն գիրք
|автор = Лидин Р.А., Андреева Л.Л., Молочко В.А.
== Իոնական (էլեկտրավալենտ կամ հետերոպոլյար) կապ ==
Իոնական կապն առաջանում է այն ատոմների միջև, որոնք իրենց էլեկտրաբացասականությամբ խիստ տարբերվում են:են։ Այս կապի առաջացման ժամանակ էլեկտրոնները մի ատոմից անցնում են մյուսին, առաջանում են տարանուն լիցքով իոններ, որոնք փոխադարձաբար ձգում են միմյանց.
*'''A. + .B → [A<sup>+</sup>] + [:B]<sup>-</sup>'''
Իոնական կապը բնորոշ է անօրգանական միացություններին, որով պայմանավորված է դրանց հալման և եռման բարձր կետերը, լավ [[լուծելիություն]]ը պոլյար լուծիչներում, ռեակցիաների արագ ընթացքը, լուծույթների լավ էլեկտրահաղորդականությունը օրգանական նյութերի համեմատությամբ:համեմատությամբ։
[[Պատկեր:Model perekrivaniya atomnih orbitalei.png|thumb|Կովալենտ (հոմեոպոլյար) կապ]]
[[Պատկեր:Polyarnaya kovalentnaya svyaz.jpg|thumb|Կովալենտ (պոլյար) կապ ]]
== Կովալենտ (հոմեոպոլյար) կապ ==
Երբ կապն առաջանում է էլեկտրաբացասականությամբ հավասար կամ իրարից քիչ տարբերվող ատոմների միջև, էլեկտրոնների փոխանցում մեկ ատոմից մյուսին տեղի չի ունենում:ունենում։ Այս դեպքում կապն առաջանում է չզույգված էլեկտրոնների ընդհանրացումով (երկու, չորս կամ վեց), որոնք մինչև կապի առաջացումը պատկանում
են առանձին ատոմներին:ատոմներին։ Էլեկտրոնային զույգից յուրաքանչյուրն առաջացնում է մեկ կովալենտ կապ, որը նշանակում են գծիկով.
*'''A.ֆ + ֆ.B → Aֆ:ֆBAֆ։ֆB կամ Aֆ-ֆB'''
{| border="1"
|}
Կովալենտ կապը օրգանական քիմիայում ամենատարածված կապն է:է։ Այն առաջանում է, երբ մեկ ատոմի էլեկտրոնային օրբիտալը 14 վերածածկվում է երկրորդ ատոմի օրբիտալով:օրբիտալով։ Դրա արդյունքում առաջանում են կայուն էլեկտրոնային թաղանթներ (օկտետներ) էլեկտրոնների ընդհանրացումով և ոչ թե փոխանցումով:փոխանցումով։
Կովալենտ կապով մոլեկուլը կարող է լինել ոչ պոլյար եթե առաջանում է նման էլեկտրաբացասականությամբ ատոմների (օրինակ ջրածնի մոլեկուլը), կամ ատոմների խմբերի միջև (H<sub>3</sub>C : CH<sub>3</sub>): Եթե ատոմներից մեկը էլեկտրոնի նկատմամբ ունի ավելի մեծ խնամակցություն, ապա էլեկտրոնային ամպի խտությունը տեղաշարժվում է դեպի այդ ատոմը և մոլեկուլը կամ կապը դառնում է պոլյար:պոլյար։ Օրինակ կարբոնիլային խմբի մեջ`
δ<sup>+</sup> և δ<sup>-</sup> նշանները ցույց են տալիս, որ թթվածնի ատոմի վրա էլեկտրոնային ամպի խտությունը ավելի մեծ է (մասնակի բացասական
լիցք), համապատասխանաբար ածխածնի ատոմի վրա ավելի փոքր (մասնակի դրական լիցք): Այսպիսով որքան մեծ է կովալենտ կապով ատոմների էլեկտրաբացասականության տարբերությունը, այնքան մոլեկուլը կամ կապը պոլյար է:է։ Սակայն օրգանական միացություններում կապի պոլյարությունը հաստատուն մեծություն չէ:չէ։ Այն հաճախակի փոփոխվում է մի շարք գործոնների ազդեցությամբ` գրոհող ռեագենտ, լուծիչի բնույթ և այլն:այլն։ Բևեռացումը շատ կարևոր հատկանիշ է և շատ դեպքերում բացատրում է օրգանական միացությունների ֆիզիկա-քիմիական հատկություններն ու վարքագիծը:վարքագիծը։ Բացի բևեռացումից, որը բնութագրում է քիմիական կապը ստատիկ վիճակում, յուրաքանչյուր կապ կարող է օժտվել նաև բևեռայնությամբ, այսինքն` արտաքին էլեկտրամագնիսական դաշտի ազդեցության տակ բևեռացումը փոփոխելու հատկությամբ:հատկությամբ։
'''<center>Բևեռային նյութերի բնութագրեր</center>'''
== Ջրածնային կապ ==
Ջրածնային կապն առաջանում է ջրածին պարունակող այնպիսի միացություններում, որոնցում ջրածինը միացած է խիստ էլեկտրաբացասական տարրի հետ:հետ։
Ջրածնային կապ գոյանում է նաև մի շարք օրգանական միացություններում՝ [[սպիրտներ]]ում, [[կարբոնաթթուներ]]ում, [[ամինաթթուներ]]ում, [[սպիտակուցներ]]ում:ում։ Չափազանց կարևոր նշանակություն ունի ջրածնային կապը բուսական և կենդանական օրգանիզմներում, մասնավորապես՝ [[ԴՆԹ]] և [[ՌՆԹ]] մոլեկուլներում:մոլեկուլներում։
Ջրածնային կապ առաջանում է հիմնականում հեղուկ և պինդ նյութերում:նյութերում։ Ջրածնային կապը թույլ կապ է, մոտ 15–20 անգամ թույլ՝ կովալենտային կապից:կապից։ Դա նշում են ոչ թե գծիկով, այլ, որպես կանոն, երեք կետով:կետով։ Այդուհանդերձ, նյութի մեջ այդ կապերը խզելու և մոլեկուլներն իրարից հեռացնելու համար որոշակի էներգիա է պահանջվում:պահանջվում։ Այդ պատճառով ջրածնային կապ ունեցող նյութերն ունեն հալման և եռման համեմատաբար բարձր ջերմաստիճաններ:ջերմաստիճաններ։ Ջրածնային կապը ազդում է հիմնականում նյութի ֆիզիկական հատկությունների վրա:վրա։
[[Պատկեր:Stroenie kov svyazi.jpg|մինի]]
[[Պատկեր:Obrazovanie fragmenta klastera.png|մինի]]
[[Պատկեր:Raspolojenie ionov.png|մինի]]
Ջրածին և [[ֆտոր]] տարրերի ԷԲ մեծ տարբերության պատճառով (տե՛ս պարբերական համակարգը) [[Ֆտորաջրածին|ֆտորաջրածն]]ի մոլեկուլում կովալենտային կապը խիստ բևեռացված է, և այդ տարրերի ատոմներն ունեն դրական ու բացասական լիցքի մեծ խտություն:խտություն։ Այդ պատճառով մի մոլեկուլի ջրածնի ատոմը բավական մեծ էլեկտրաստատիկ
ուժով կապվում է մյուս մոլեկուլի ֆտորի ատոմի հետ:հետ։ Առաջանում է ջրածնային կապ, որի շնորհիվ երկու մոլեկուլները կապվում են իրար:իրար։
== Մետաղական կապ ==
Մետաղային տարրերի ատոմներն արտաքին էներգիական մակարդակում ունեն քիչ թվով էլեկտրոններ, հիմնականում՝ 1 կամ 2, առավել քիչ դեպքերում՝ 3 և 4 էլեկտրոններ:էլեկտրոններ։ Ոչմետաղների համեմատ, մետաղներն ունեն մեծ ատոմային շառավիղ, որի պատճառով վալենտային էլեկտրոնները թույլ են ձգվում միջուկների կողմից:կողմից։ Անգամ քիչ էներգիայի առկայությամբ էլեկտրոնները կարող են անցնել ավելի բարձր էներգիական մակարդակներ կամ նույնիսկ հեռանալ ատոմից:ատոմից։ Բյուրեղային վիճակում մետաղների ատոմներն իրար կողքի լինելիս վալենտային էլեկտրոնները, ինչպես կովալենտային կապի ժամանակ, ընդհանրացվում են:են։ Սակայն, ի տարբերություն կովալենտային կապի, այդ ընդհանրացումը կատարվում է ոչ թե երկու ատոմների, այլ մետաղի բյուրեղում եղած բոլոր ատոմների միջև:միջև։
Oրբիտալներն ընդհանրացվելով առաջացնում են մի վիթխարի «գերօրբիտալ»՝ բացասականապես լիցքավորված «էլեկտրոնային գազ», որով կարծես ամրացվում են մետաղի դրական իոնները:իոնները։ Մետաղային կապը ապատեղայնացված կապ է, գործում է ոչ թե երկու կամ իր շուրջը գտնվող մի քանի ատոմների, այլ մետաղի կտորի բոլոր ատոմների միջև:միջև։ Մետաղային կապին բնորոշ է մետաղական բյուրեղացանցը, որի հանգույցներում մետաղի դրական իոններն են՝ շրջապատված ազատորեն տեղաշարժվող վալենտային էլեկտրոններով:էլեկտրոններով։ Մետաղային կապին և մետաղային բյուրեղացանցին բնորոշ են պլաստիկությունը, լավ էլեկտրա– և [[ջերմահաղորդականություն]]ը, մետաղական փայլը:փայլը։
== Ծանոթագրություններ ==
| 