«Օրգանական քիմիա»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
No edit summary
չ վերջակետների ուղղում, փոխարինվեց: ը: → ը։ (80) oգտվելով ԱՎԲ
Տող 1.
Օրգանական կոչվում են այն միացությունները,որոնց բաղադրության մեջ մտնում է [[ածխածին]] տարրը:տարրը։ Ածխածնի բնական և սինթետիկ միացությունների մեծամասնությունը օրգանական է և դրանք ուսումնասիրում է օրգանական քիմիան:քիմիան։ Ածխածնի պարզագույն միացությունները՝ օքսիդները, ածխաթթուն ու իր [[աղեր]]ը և որոշ այլ միացություններ ընդունված է դասել անօրգանական միացություններին:միացություններին։<ref name="J. Clayden, N. Greeves 2012 pp. 1-15">J. Clayden, N. Greeves & S. Warren "Organic Chemistry" (Oxford University Press, 2012), pp. 1-15.</ref>
 
Օրգանական միացությունները,ածխածնից բացի,ավելի հաճախ պարունակում են [[ջրածին]],[[թթվածին]],[[ազոտ]], ավելի քիչ՝ [[ծծումբ]], [[ֆոսֆոր]], [[հալոգեններ]] և որոշ [[մետաղ]]ներ (առանձին կամ տարբեր համակցություններով):<ref>D. M. Kiefer "Organic Chemicals' Mauve Beginning" Chem. Eng. News Archive, 1993, vol.71, pp 22–23. {{DOI|10.1021/cen-v071n032.p022}}</ref>
 
Օրգանական քիմիան քիմիայի մեծ և ինքնուրույն բաժին է,որի առարկան հանդիսանում է ածխածնի միացությունների քիմիան և դրանց կառուցվածքը,հատկությունները,ստացման եղանակները,գործնական կիրառման հնարավորությունները:հնարավորությունները։ Գործնականորեն անհնար է որոշակի սահման դնել օրգանական և անօրգանական քիմիաների միջև:միջև։<ref name="J. Clayden, N. Greeves 2012 pp. 1-15"/><ref>C. Elschenbroich "Organometallics," 3rd Ed., (Wiley-VCH, 2006).</ref><ref>Robert T. Morrison, Robert N. Boyd, and Robert K. Boyd, ''Organic Chemistry'', 6th edition, Benjamin Cummings, 1992.</ref>
XIX դ. սկզբին օրգանական քիմիան առանձնացվել է որպես ինքնուրույն գիտություն:Դրանգիտություն։Դրան նպաստել է մեծ քանակությամբ օրգանական նյութերի հայտնաբերումն ու ուսումնասիրումը,հատկապես այնպիսիք,որոնք անջատվել են [[բույսեր]]ից և [[կենդանիներ]]ի օրգանիզմներից:XIXօրգանիզմներից։XIX դ. առաջին կեսին օրգանական նյութերը առաջին անգամ ստացվել են սինթետիկ եղանակով:եղանակով։<ref>Roberts, L. The Telegraph History of Aspirin Retrieved 1 december 2012 from http://www.telegraph.co.uk/health/healthnews/8184625/History-of-aspirin.html</ref>
 
Օրգանական նյութերը մեծ դեր են խաղում մարդու կյանքում ու գործնական գործունեությունում:Նշենքգործունեությունում։Նշենք արդյունաբերական կարևորագույն ճյուղերը,որոնք արտադրում են օրգանական նյութեր կամ վերամշակում են օրգանական հումք, կաուչուկի, ռետինի, խեժերի, պլաստմասանների, մանրաթելերի արտադրություն,նավթատեխնիկական,սննդի,դեղագործական,լաքաներկերի արդյունաբերություն և այլն:Մերայլն։Մեր դարում բացառիկ մեծ նշանակություն է ստացել բարձրամոլեկուլային միացությունների՝ պոլիմերների,արտադրությունը:արտադրությունը։<ref name=Ullmann>Elmar Steingruber "Indigo and Indigo Colorants" Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry 2004, Wiley-VCH, Weinheim. {{DOI| 10.1002/14356007.a14_149.pub2}}</ref>
 
 
Տող 13.
{{main|Օրգանական միացություններ}}
 
Ի տարբերություն անօրգանական նյութերի օրգանական նյութերն ունեն մի շարք բնորոշ առանձնահատկություններ:Ամենիցառանձնահատկություններ։Ամենից առաջ ածխածնի ատոմները ընդունակ են միանալու իրար հետ՝ առաջացնելով շղթաներ կամ օղակներ,որն այնքան էլ բնորոշ չէ անօրգանական միացություններին:Դամիացություններին։Դա օրգանական միացությունների
բազմազանության պատճառներից մեկն է:է։
 
Օրգանական մոլեկուլներում ատոմների միջև կապը կովալենտային է:Ուստիէ։Ուստի օրգանական նյութերը սովորաբար հանդիսանում են ոչ էլեկտրոլիտներ:էլեկտրոլիտներ։
 
Եթե իոնային (անօրգանական) միացությունները հեշտությամբ ջրում դիսոցվում են իոնների և դրանց միջև ռեակցիաները ընթանում են շատ արագ,ապա պարզ (միակի) C-C և C-H կապեր պարունակող օրգանական նյութերը ռեակցում
են իրար հետ մեծ դժվարությամբ կամ ընդհանրապես չեն փոխազդում:փոխազդում։
 
Օրգանական միացությունները 400-600°С տաքացնելիս ամբողջապես քայքավում և ածխանում են,իսկ թթվածնի ներկայությամբ՝ այրվում:Դաայրվում։Դա բացատրվում է ածխածնի ատոմների միջև կապերի համեմատաբար ոչ մեծ ամրությամբ (355,6 կջ/մոլ):
 
Օրգանական միացությունների կարևոր առանձնահատկությունը հանդիսանում է այն,որ դրանց մոտ շատ տարածված է [[իզոմերիա]]յի երևույթը:երևույթը։
 
Ածխածնի ատոմի առանձնահատկությունը բացատրվում է իր կառուցվածքով՝ այն ունի չորս արժեքական էլեկտրոններ:Ածխածնիէլեկտրոններ։Ածխածնի ատոմները այլ ատոմների,ինչպես նաև իրար հետ,առաջացնում են ընդհանուր էլեկտրոնային զույգեր:Ընդզույգեր։Ընդ որում ածխածնի յուրաքանչյուր ատոմի արտաքին մակարդակում գտնվում են ութ էլեկտրոններ,որոնցից չորսը միաժամանակ պատկանում են այլ ատոմների:ատոմների։
 
Օրգանական քիմիայում սովորաբար օգտվում են կառուցվածքային բանաձևերից,քանի որ մոլեկուլում ատոմներն ունեն տարածական դասավորություն:Կառուցվածքայինդասավորություն։Կառուցվածքային բանաձևերը օրգանական քիմիայի լեզուն է:է։
 
Կառուցվածքային բանաձևերում կովալենտային կապը նշվում է գծիկով:Ինչպեսգծիկով։Ինչպես և անօրգական միացությունների կառուցվածքային բանաձևերում,յուրաքանչյուր գծիկ նշանակումէ ընդհանուր էլեկտրոնային զույգը,որով ատոմները կապված են մոլեկուլներում:Օգտագործվումմոլեկուլներում։Օգտագործվում են նաև փորձային և էլեկտրոնային բանաձևեր:Պատկերենքբանաձևեր։Պատկերենք [[էթիլեն]]ի և [[ացետիլեն]]ի համար համապատասխան բանաձևերը.
 
{| class="wikitable"
Տող 41.
|}
 
Օրգանական քիմիայում օքսիդացման աստիճան հասկացության փոխարեն կիրառվում է արժեքականություն հասկացությունը:Գրգռվածհասկացությունը։Գրգռված վիճակում ածխածնի ատոմի արժեքականությունը միշտ հավասար է չորսի և այն առաջացնում է չորս կովալենտային կապ:կապ։
 
== Օրգանական միացությունների քիմիական կառուցվածքը Ա.Մ. Բուտլերովի տեսությունը ==
 
Օրգանական քիմիայի զարգացման ընթացքում խոշորագույն իրադարձություն էր անցած դարի 60-ական թվականներին ռուս մեծ գիտնական Ա.Մ. Բուտլերովի կողմից ստեղծված օրգանական միացությունների կառուցվածքի տեսությունը:Այդտեսությունը։Այդ տեսությունը դրեց օրգական քիմիայի գիտական հիմքը և բացատրեց դրա կարևորագույն օրինաչափությունները:Իրօրինաչափությունները։Իր տեսության հիմնադրույթները Ա.Մ. Բուտլերովը շարադրել է 1861 թ. սեպտեմբերի 19-ին Շպեյերում կայացած բնախույզների և բժիշկների միջազգային համագումարում կարդացած <<Քիմիական կառուցվածքի տեսության մասին>> զեկուցման մեջ:Հետագայումմեջ։Հետագայում այն հաջողությամբ զարգացվել է ինչպես իր,այնպես էլ իր աշակերտների կողմից:կողմից։
 
Կառուցվածքի տեսության հիմնադրույթները հանգում են հետևյալին.
 
1.Մոլեկուլներում ատոմները իրար հետ միացած են որոշակի հաջորդականությամբ՝ համապատասխան իրենց արժեքականությանը:Ատոմներիարժեքականությանը։Ատոմների կապի կարգը կոչվում է քիմիական կառուցվածք:կառուցվածք։
 
2.Նյութի հատկությունները կախված են ոչ միայն նրանից,թե ինչ ատոմներ և ինչ քանակությամբ են մտնում դրա մոլեկուլի բաղադրության մեջ,այլ նաև նրանից,թե դրանք ինչ կարգով են միացած իրար հետ,այսինքն մոլեկուլի քիմիական կառուցվածքից:կառուցվածքից։
 
3.Մոլեկուլ առաջացնող ատոմները կամ ատոմների խմբերը փոխադարձաբար ազդում են մեկը մյուսի վրա,որից և կախված է մոլեկուլի ռեակցիաունակությունը:ռեակցիաունակությունը։
 
Պարզաբանենք այդ դրույթները:Մինչդրույթները։Մինչ Ա.Մ. Բուտլերովը անհնարին է համարվել մոլեկուլի կառուցվածքը՝ այսինքն ատոմների միջև քիմիական կապի կարգը ճանաչելը:Շատճանաչելը։Շատ գիտնականներ նույնիսկ ժխտում էին ատոմների և մոլեկուլների իրական լինելը:Ալինելը։Ա.Մ. Բուտլերովը հերքեց այդ պատկերացումները:Նապատկերացումները։Նա ելնում էր ատոմների և մոլեկուլների իրական գոյության մատերիալիստական և փիլիսոփայական ճիշտ պատկերացումներից,մոլեկուլում ատոմների միջև քիմիական կապերի ճանաչման հնարավորությունից:Նահնարավորությունից։Նա ցույց տվեց,որ մոլեկուլների կառուցվածքը կարելի է հաստատել փորձնական ճանապարհով՝ ուսումնասիրելվ նյութերի քիմիական փոխարկումները:Եվփոխարկումները։Եվ հակառակը,գիտենալով մոլեկուլների կառուցվածքը,կարելի է դուրս բերել միացության քիմիական հատկությունները:հատկությունները։
 
Քիմիական կառուցվածքի տեսությունը հաշվի է առնում ածխածին տարրի առանձնահատկությունները:Օրգանականառանձնահատկությունները։Օրգանական միացությունների կառուցվածքի ուսումնասիրումը մնում է օրգանական քիմիայի հիմնական խնդիրը և մեր ժամանակներում:Դրաժամանակներում։Դրա համար,բացի քիմիականից,լայնորեն կիրառվում են հետազոտման ֆիզիկական եղանակներ,այնպիսիք,
ինչպիսին են սպեկտրազննությունը,միջուկային մագնիսական ռեզոնանսը,մասս-սպեկտրաչափությունը,դիպոլների էլեկտրական մոմենտների որոշումը,ռենտգենա- և էլեկտրոնագրությունը:Իզոմերներիէլեկտրոնագրությունը։Իզոմերների գոյությունը բխում է օրգանական միացությունների կառուցվածքի տեսության հիմնադրույթներից:Ահիմնադրույթներից։Ա.Մ. Բուտլերովի մեծ հաջողությունը եղել է կառուցվածքի տեսության հիման վրա [[բութան]]ի երկու իզոմերների կանխագուշակումը (ածխաջրածինների մոտ,սկսած բութանից,հնարավոր է մոլեկուլներում ատոմների միացման տարբեր կարգ):1887 թ. Ա.Մ. Բուտլերովը սինթեզել է կանխատեսած իզոմերները,որը հանդիսացավ կառուցվածքի տեսության ճշտության փայլուն հաստատումը:Դահաստատումը։Դա
իզոբութանն էր,որը նորմալ բութանից տարբերվում է մոլեկուլի կառուցվածքով,չնայած երկուսն էլ ունեն C<sub>4</sub>H<sub>10</sub> փորձային բանաձևը:բանաձևը։
 
[[Պատկեր:Butan Lewis.svg|thumb|ն-բութան]]
Տող 69.
[[Պատկեր:3 Butan.svg|thumb|Բութան]]
 
Այսպիսով,քիմիական կառուցվածքի տեսությունը բացատրում է օրգանական միացությունների բազմազանությունը:Այնբազմազանությունը։Այն պայմանավորված է քառարժեք ածխածնի ընդունակությամբ առաջացնելու շղթաներ և օղակներ,միանալու այլ տարրերի ատոմներին,ինչպես նաև իզոմերիայի առկայությամբ:Քիմիականառկայությամբ։Քիմիական կառուցվածքի տեսությունում մեծ ուշադրություն դարձվում մոլեկուլում ատոմների և ատոմային խմբերի փոխադարձ ազդեցությանը:Այնազդեցությանը։Այն գոյություն ունի ցանկացած նյութի (օրգանական և անօրգանական) մոլեկուլում:Դամոլեկուլում։Դա պարզաբանենք հետևյալ միացությունների օրինակներով. NaOH,Al(OH)<sub>3</sub>,C<sub>2</sub>H<sub>5</sub>OH,NO<sub>2</sub>OH (ազոտական թթու),SO<sub>2</sub>(OH)<sub>2</sub> (ծծմբական թթու):Դրանք բոլորը պարունակում են հիդրօքսիլ OH խումբ (հիդրօքսո կամ օքսիխումբ):Այնուամենայնիվ ջրային լուծույթում նյութերի հատկությունները հաջորդաբար փոխվում են.NaOH-ը ուժեղ հիմք է,Al(OH)<sub>3</sub>-ը երկդիմի հիդրօքսիդ է,C<sub>2</sub>H<sub>5</sub>OH-ը գործնականորեն չեզոք նյութ է,ազոտական և ծծմբական թթուները առաջացնում են H<sup>+</sup></tt> իոններ:OHիոններ։OH խմբի տարբեր քիմիական բնույթի պատճառը պայմանավորված է իր հետ կապված ատոմների և ատոմային խմբերի ազդեցությամբ:Կենտրոնականազդեցությամբ։Կենտրոնական ատոմի ոչ մետաղական հատկությունների աճմամբ թուլանում է դիսոցումը ըստ հիմքի տեսակի և աճում է դիսուցումը ըստ թթվի տեսակի (Na,Al,C<sub>2</sub>H<sub>5</sub>,NO<sub>2</sub>,SO<sub>2</sub> շարքում):
 
Մեկը մյուսի վրա փոխադարձ ազդեցություն կարող են ունենալ նաև անմիջապես միմյանց հետ չկապված ատոմները:Օրինակատոմները։Օրինակ,[[քլոր]]ի տարբեր ռեակցիոնունակությունը քլորէթանում CH<sub>3</sub>-CH<sub>2</sub>-Cl և քլորէթիլենում CH<sub>2</sub>=CH-Cl պայմանավորված է քլորի ատոմի վրա էթիլենային (CH<sub>3</sub>-CH<sub>2</sub>-) և վինիլային (CH<sub>2</sub>=CH-) խմբերի տարբեր ազդեցությամբ:Քլորէթանիազդեցությամբ։Քլորէթանի մոլեկուլում քլորը շատ ռեակցիաունակ է,իսկ քլորէթիլենի մոլեկուլում՝ անտարբեր:Մոլեկուլումանտարբեր։Մոլեկուլում ատոմների փոխադարձ ազդեցության օրինաչափությունների բացահայտման մեջ մեծ ծառայություն ունի Ա.Մ. Բուտլերովի աշակերտ Վ.Վ. Մարկովնիկովը:Մարկովնիկովը։
 
Ժամանակակից տեսանկյունից կառուցվածքի տեսության հիմնադրույթները պահանջում են որոշ լրացումներ կապված էլեկտրոնային և տարածական կառուցվածքի հետ:Այդհետ։Այդ դեպքում կառուցվածքի հիմնադրույթերի 2 կետում պետք է ընդգծել,որ օրգանական միացությունների հատկությունները որոշվում են մոլեկուլների կառուցվածքով,ինչպես նաև
իրենց քիմիական,տարածական և էլեկտրոնային կառուցվածքով:կառուցվածքով։
 
Քիմիական կառուցվածքի Ա.Մ. Բուտլերովի տեսությունը հանդիսանում է օրգանական քիմիայի տեսական հիմքի կարևորագույն մասը:Ըստմասը։Ըստ նշանակության,այն կարելի է համեմատել Դ.Ի. Մենդելեևի տարրերի պարբերական համակարգի
հետ:Վերջինիսհետ։Վերջինիս նման այն հնարավորություն տվեց կանոնակարգել (սիստեմավորել) հսկայական գործնական նյութ,նախապես կանխատեսել նոր նյութերի գոյությունը,ինչպես նաև ցույց տալ դրանց ստացման ճանապարհը:Իսկճանապարհը։Իսկ դա
ապահովեց օրգանական սինթեզի չտեսնված հաջողությունները:Այժմհաջողությունները։Այժմ էլ քիմիական կառուցվածքի տեսությունը ծառայում է ուղենիշ օրգանական քիմիայի բոլոր հետազոտություններում:հետազոտություններում։
 
== Օրգանական միացությունների հոմոլոգիական շարքերը ==
 
Օրգանական միացությունների բազմազանության մեջ կարելի է առանձնացնել նյութերի խմբեր,որոնք քիմիական հատկություններով նման են և մեկը մյուսից տարբերվում են CH<sub>2</sub> խմբով:խմբով։
 
Քիմիական հատկություններով համանման և մեկը մյուսից CH<sub>2</sub> խմբով տարբերվող միացությունները կոչվում են հոմոլոգներ:Հարաբերականհոմոլոգներ։Հարաբերական մոլեկուլային զանգվածի աճման կարգով դասավորված հոմոլոգները առաջացնում են հոմոլոգիական շարք:CHշարք։CH<sub>2</sub> խումբը կոչվում է հոմոլոգիական տարբերություն:տարբերություն։
 
Հոմոլոգիական շարքի օրինակ է ծառայել սահմանային ածխաջրածինների (ալկանների) շարքը:Այդշարքը։Այդ շարքի պարզագույն ներկայացուցիչը [[մեթան]]ն է:Մեթանիէ։Մեթանի հոմոլոգներն են՝ [[էթան]]ը C<sub>2</sub>H<sub>6</sub>,պրոպանը C<sub>3</sub>H<sub>8</sub>, բութանը C<sub>4</sub>H<sub>10</sub>,պենտանը C<sub>5</sub>H<sub>12</sub>,հեքսանը C<sub>6</sub>H<sub>14</sub>,հեպտանը C<sub>7</sub>H<sub>16</sub> և այլն:Ցանկացածայլն։Ցանկացած հաջորդ հոմոլոգի բանաձև կարելի է ստանալ նախորդ ածխաջրածնի բանաձևին ավելացնելով հոմոլոգիական տարբերությունը:տարբերությունը։
 
Հոմոլոգիական շարքի բոլոր անդամների մոլեկուլների բաղադրությունը կարելի է արտահայտել միասնական ընդհանուր բանաձևով:Սահմանայինբանաձևով։Սահմանային ածխաջրածինների դիտարկված հոմոլոգիական շարքի համար այդ բանաձևն է՝ C<sub>n</sub>H<sub>2n+2</sub>,որտեղ n-ը ածխածնի ատոմների թիվն է:է։
 
Հոմոլոգիական շարք կարելի է կառուցել օրգանական միացությունների տարբեր դասերի համար:Իմանալովհամար։Իմանալով հոմոլոգիական շարքի որևէ անդամի բաղադրությունը կարելի է հետևություն անել այդ շարքի ներկայացուցիչների հատկությունների մասին:Դամասին։Դա պայմանավորված է հոմոլոգ հասկացության կարևորությունը օրգանական քիմիան ուսումնասիրելիս:ուսումնասիրելիս։
 
== Գրականություն ==