|
[[Պատկեր:D+L-Alanine.gif|մինի]]
'''Ամինաթթուները''' հետերոֆունկցիոնալ միացություններ են,որոնց կազմի մեջ մտնում են մեկ կամ մի քանի ամինա և կարբօքսիլ խմբեր:Ամինաթթուներըխմբեր։Ամինաթթուները ունեն կարևոր նշանակություն բոլոր կենսաբանական համակարգերի համար:Նրանցիցհամար։Նրանցից շատերն ունեն կարգավորիչ ֆունկցիա զանազան [[հյուսվածք]]ներում:Արոմատիկներում։Արոմատիկ ամինաթթուների ներկայացուցիչները ([[բենզոլ]]ի ածանցյալները) մտնում են մի շարք կյանքի համար անհրաժեշտ միացությունների կազմի մեջ և կիրառվում են որպես դեղանյութեր:Օրինակ՝դեղանյութեր։Օրինակ՝ պարաամինաբենզոաթթուն (ՊԱԲԹ) որոշ [[բակտերիաներ]] օգտագործում են տետրահիդրաֆոլաթթվի (վիտամին) սինթեզի համար:համար։
[[Պատկեր:Sulfanilamide-skeletal.svg|thumb|Սուլֆանիլամիդ]]
[[Պատկեր:4-Aminobenzoic acid.svg|thumb|Պարաամինաբենզոաթթու]]
Սուլֆա-դեղանյութերը (սուլֆանիլամիդները) նման են ՊԱԲԹ-ին և գործում են շնորհիվ այդ նմանությանը:Սուլֆանիլամիդներինմանությանը։Սուլֆանիլամիդների կիրառման պայմաններում [[մանրէ]]ները ՊԱԲԹ-ի փոխարեն սկսում են օգտագործել սուլֆամիացությունները և մահանում են ֆոլաթթվի անբավարարության զարգացման հետևանքով:Որոշհետևանքով։Որոշ արոմատիկ ամինաթթուների <ref>{{Cite journal|title=The discovery of a new plant principle in Asparagus sativus |author=Vauquelin LN, Robiquet PJ |journal=Annales de Chimie |year=1806 |volume=57 |pages=88–93}}</ref>
էսթերներ առաջացնում են տեղային անզգայացում.այդ հատկությունը առավել արտահայտված է պարա-ածանցյալների մոտ:Բժշկությանմոտ։Բժշկության մեջ լայն կիրառում ունեն անեսթեզինը (պ-ամինաբենզոաթթվի էթիլ էսթեր) և նովոկաինը (ՊԱԲԹ-ի դիէթիլամինաէթիլ էսթեր):<ref>{{cite web|url=http://www.merriam-webster.com/medical/alpha-amino%20acid|title=Alpha amino acid - Medical definition|publisher=Merriam-Webster dictionary}}</ref>
[[Պատկեր:Benzocaine.svg|thumb|Անեսթեզին]]
[[Պատկեր:Procaine Structural Formulae.png|thumb|Նովոկաին]]
Ամինաթթուների առավել կարևոր դերը կայանում է նրանում,որ [[սպիտակուց]]ները,որոնք կենդանի օրգանիզմներում,կատարում են բազմաթիվ ֆունկցիաներ (կարգավորիչ,կատալիտիկ,պաշտպանողական,տրանսպորտային,ռեցեպտոր,կառուցվածքային և այլն),կազմված են ամինաթթուներից:Միամինաթթուներից։Մի շարք անտիբիոտիկներ,հորմոններ և տոքսիններ նույնպես ունեն պեպտիդ-սպիտակուցային կաուցվածք:Պեպտիդներըկաուցվածք։Պեպտիդները և սպիտակուցները α-ամինաթթուներից կառուցված բարձրամոլեկուլյար միացություններ են:Սպիտակուցներիեն։Սպիտակուցների կազմի մեջ մտնող ամինաթթուները բոլորը Լ-շարքի α-ամինաթթուներ են,այսինքն ամին և կարբօքսիլ խմբերը գտնվում են նույն ածխածնի մոտ և ամինաթթուները տարբերվում են միայն ռադիկալների կառուցվածքով:կառուցվածքով։<ref>{{cite web| url = http://www.chem.qmul.ac.uk/iupac/AminoAcid/AA1n2.html | title = Nomenclature and Symbolism for Amino Acids and Peptides | publisher = IUPAC-IUB Joint Commission on Biochemical Nomenclature | year = 1983 | accessdate = 17 November 2008| archiveurl= http://web.archive.org/web/20081009023202/http://www.chem.qmul.ac.uk/iupac/AminoAcid/AA1n2.html| archivedate= 9 October 2008 | deadurl= no}}</ref>
Այժմ գոյություն ունեն ամինաթթուների մի շարք դասակարգումներ՝ ըստ ածխածնաին շղթայի կառուցվածքի,ամինախմբի դիրքի,կարբօքսիլ- և ամինախմբերի քանակի,ստերեոիզոմերների,կենսաբանական դերի և այլն:Օրինակայլն։Օրինակ,ըստ ամինախմբի դիրքի տարբերում են α,β,γ և այլն ամինաթթուներ:ամինաթթուներ։<ref name=Reetz>[[Manfred T. Reetz]]: ''Biocatalysis in Organic Chemistry and Biotechnology: Past, Present, and Future'', [[J. Am. Chem. Soc.]] 135 (2013) S. 12480−12496.</ref>
[[Պատկեր:Alanina.svg|thumb|α-ալանին (Ալա),α-ամինապրոպիոնաթթու,2-ամինապրոպանաթթու]]
[[Պատկեր:Beta alanine comparison.svg|thumb|β-ալանին]]
ըստ կարբօքսիլ և ամինախմբերի քանակի՝ թթվային,հիմնային և չեզոք:չեզոք։
[[Պատկեր:Amminoacido glicina formula.png|thumb|Գլիցին (չեզոք)]]
Ըստ կենսաբանական դերի ամինաթթուները բաժանվում են երկու խմբի՝ փոխարինելի և անփոխարինելի (ոչ էսենցիալ և էսենցիալ):Կենդանի օրգանիզմի ամինաթթվային պահանջը բավարարվում է երկու ճանապարհով.
*1.օրգանիզմում որոշ ամինաթթուներ սինթեզվում են համապատասխան կետոթթուներից (այդ պրոցեսը կոչվում է սինթեզ de novo),
*2.ամինաթթուները առաջանում են սննդամթերքի սպիտակուցների հիդրոլիզից:Այնհիդրոլիզից։Այն ամինաթթուները,որոնք կարող են սինթեզվել կենդանի օրգանիզմում,կոչվում են փոխարի նելի,մնացած ամինաթթուները կոչվում են անփոխարինելի և օրգանիզմում չեն սինթեզվում:Անփոխարինելիսինթեզվում։Անփոխարինելի ամինաթթուների խմբին են պատկանում վալինը,լեյցինը,իզոլեյցինը,տրեոնինը,մեթիոնինը,ֆենիլալանինը,տրիպտոֆանը:Բնությանտրիպտոֆանը։Բնության մեջ հայտնաբերված մոտ 300 ամինաթթուներից միայն 20 (22) են մտնում սպիտակուցների կազմի մեջ:Պինդմեջ։Պինդ վիճակում և ջրային լուծույթներում չեզոքին մոտ pH-ի պայմաններում α-ամինաթթուները գտնվում են ներքին աղերի ձևով:ձևով։<ref>{{Cite book|first=Anthony D. |last=Smith |title=Oxford dictionary of biochemistry and molecular biology |publisher=Oxford University Press |location=Oxford |year=1997 |page=535 |isbn=978-0-19-854768-6 |oclc=37616711}}</ref>
[[Պատկեր:Alanin-Zwitterion.svg|thumb|Երկբևեռ (բիպոլյար) իոն]]
Սպիտակուցների կազմի մեջ մտնող α-ամինաթթուները ջրում լավ լուծվող,բարձր հալման ջերմաստիճան ունեցող բյուրեղային նյութեր են:Որոշեն։Որոշ ներկայացուցիչները քաղցրահամ են (գլիցինը),մի մասը անհամ,իսկ,օրինակ L-գլուտամինաթթուն պայմանավորում է մսի յուրահատուկ համը:Կարևորհամը։Կարևոր նշանակություն ունի այն փաստը,որ բավականին հաճախ սպիտակուցների սինթեզը ավարտելուց հետո սպիտակուցի կազմում որոշ ամինաթթուներ ենթարկվում են մոդիֆիկացիայի:Դրանովմոդիֆիկացիայի։Դրանով է պայմանավորված սպիտակուցների հիդրոլիզատներում քսանից ավելի ամինաթթուների առկայությունը:առկայությունը։<ref>{{Cite book|author=Simmons, William J.; Gerhard Meisenberg |title=Principles of medical biochemistry |publisher=Mosby Elsevier |location= |year=2006 |isbn=0-323-02942-6 |oclc= |page=19}}</ref>
== Ամինաթթուների ստերեոիզոմերիա ==
Քանի որ α-[[ածխածին]]ը ասիմետրիկ է (խիրալ կենտրոն է),α-ամինաթթուները (գլիցինի բացառությամբ) գոյություն ունեն տարբեր կոնֆիգուրացիոն ստերեոիզոմերների ձևով՝ L և D α-ամինաթթուների ձևով:αձևով։α-ամինաթթուների,ինչպես և օքսիթթուների կոնֆիգուրացիան,որոշվում է կոնֆիգուրացիոն ստանդարտների օգնությամբ:Ամինաթթուներիօգնությամբ։Ամինաթթուների բանաձը նույնպես ընդունված է գրել Ֆիշերի կառուցվածքային բանաձևերով:բանաձևերով։
[[Պատկեր:L-D-Alanin.jpg|thumb|L-D-Ալանին]]
Մի շարք ամինաթթուներ ունեն մեկից ավելի խիրալ կենտրոն.օրինակ իզոլեյցինը,տրեոնինը,4-հիդրօքսիպրոլինը նույնպես ունեն երկու խիրալ կենտրոն և համապատասխանաբար չորս դիաստերեոմերներ:դիաստերեոմերներ։
Կենդական օրգանիզմներում սպիտակուցների կազմի մեջ մտնում են միայն L-շարքի ամինաթթուներ,[[մանրէ]]ների մոտ հանդիպում են նաև D-շարքի ներկայացուցիչներ:ներկայացուցիչներ։
== Ամինաթթուների անվանակարգը ==
Ամինաթթուները անվանվում են համաձայն սիստեմատիկ անվանակարգի կանոնների,սակայն սովորաբար օգտագործում են ամինաթթուների կիրառական,այսպես կոչված,տրիվիալ կամ գործածական անունները և հապավումները:հապավումները։
[[Պատկեր:Asparaginsäure - Aspartic acid.svg|thumb|Ասպարագինաթթու (Ասպ),ամինասաթաթթու,2-ամինբութանդիթթու]]
Սպիտակուցների կազմի մեջ մտնող ամինաթթուների ռադիկալները և անվանակարգը:անվանակարգը։
[[Պատկեր:AminoAcidball.svg|thumb|Ամինաթթուներ]]
Սպիտակուցի սինթեզին մասնակցող ամինաթթուների ժամանակակից դասակարգումը հիմնված է ամինաթթուների ռադիկալների հատկությունների վրա:Ըստվրա։Ըստ ռադիկալների կառուցվածքային յուրահատկությունների սպիտակուցների կազմի մեջ մտնող ամինաթթուները բաժանվում են երկու հիմնական խմբերի՝ հիդրոֆիլ և հիդոֆոբ:Հիդրոֆիլհիդոֆոբ։Հիդրոֆիլ ամինաթթուները իրենց հերթին բաժանվում են երկու խմբի՝ լիցքավորված (դրական և բացասական) և բևեռացված չլիցքավորված ամինաթթուների:Դրականամինաթթուների։Դրական լիցքավորված ամինաթթուների խմբին են պատկանում արգինինը,լիզինը և հիստիդինը,բացասական լիցքավորվածների՝ ասպարագինաթթուն և գլուտամինաթթուն:Բևեռացվածգլուտամինաթթուն։Բևեռացված չլիցքավորված ամինաթթուների խմբին են պատկանում սերինը,ցիստեինը,թիրոզինը,տրեոնինը,գլուտամինը,ասպարագինը:Հիդրոֆոբասպարագինը։Հիդրոֆոբ ամինաթթուներն են ալանինը,մեթիոնինը,վալինը,լեյցինը,իզոլեյցինը,տրիպտոֆանը,ֆենիլալանինը:ֆենիլալանինը։
Սպիտակուցների հիդրոլիզատներում հաճախ հայտնաբերվում են մի շարք այլ ամինաթթուներ:Դաամինաթթուներ։Դա պայմանավորված է նրանով,որ բավականին հաճախ սպիտակուցների սինթեզը ավարտելուց հետո սպիտակուցի կազմում որոշ ամինաթթուներ ենթարկվում են մոդիֆիկացիաների,առաջացնելով մի շարք նոր,տվյալ սպիտակուցների ֆունկցիաները կատարելու համար կարևոր ամինաթթուներ:Օրինակ՝ամինաթթուներ։Օրինակ՝ կոլագեն սպիտակուցում պրոլինի հիդրօքսիլացման հետևանքով առաջանում է 4-հիդրօքսիպրոլին,բոլոր սպիտակուցների երրորդային կառուցվածքի ձևավորման ժամանակ ցիստեինի օքսիդացման շնորհիվ առաջանում է ցիստին,մակարդելիությանը մասնակից պրոտրոմբին սպիտակուցի կազմում գլուտամինաթթուն ենթակվումէ կարբօքսիլացման γ-կարբօքսիգլուտամինաթթվի առաջացումով և այլն:այլն։
== Ամինաթթուների թթվահիմնային հատկությունները ==
Ջրային լուծույթներում ամինաթթուները գտնվում են բիպոլյար,կատիոնային և անիոնային ձևերի հավասարակշիռ խառնուրդի ձևով:Հավասարակշիռձևով։Հավասարակշիռ վիճակը կախված է միջավայրի pH-ից:ից։
NH<sub>3</sub><sup>+</sup>-CH(R)-COOH(Կատիոնային ձև)+H<sup>+</sup>→NH<sub>3</sub><sup>+</sup>-CH(R)-COO<sup>-</sup>(Երկբևեռ իոն)→NH<sub>2</sub>-CH(R)-COO<sup>-</sup>(Անիոնային ձև)
Լրիվ պրոտոնացված α-ամինաթթուն (կատիոնային ձևը) ըստ Բրենստեդի,երկհիմն թթու է,ենթարկվում է աստիճանական դիսոցման և ունի դիսոցման հաստատունի երկու արժեք՝ pK<sub>a1</sub> և pK<sub>a2</sub>:pK<sub>a1</sub>,որի մեծությունը տատանվում է 1-3 սահմաններում,բնութագրում է կարբօքսիլ խմբի թթվային հատկություններ:pKհատկություններ։pK<sub>a2</sub> բնութագրում է ամոնիումային խմբի թթվայնությունը և գտնվում է 9-ից մինչև 10 տիրույթում:տիրույթում։
pH-ի այն արժեքը,որի դեպքում բիպոլյար իոնների կոնցենտրացիան առավելագույնն է,իսկ կատիոնային և անիոնային ձևերի մինիմալ կոնցենտրացիաները հավասարվում են,կոչվում են իզոէլեկտրիկ կետ (pl):
pl=1/2(pK<sub>a1</sub>+pK<sub>a2</sub>)
Իզոէլեկտրիկ կետում α-ամինաթթուների մոլեկուլների գումարային լիցքը հավասար է զրոյի:Բիպոլյարզրոյի։Բիպոլյար իոնները չեն տեղաշարժվում էլեկտրական դաշտում:Եթեդաշտում։Եթե միջավայրի pH-ը ցածր է ամինաթթվի pl-ից,ամինաթթուն գտնվում է կատիոնային ձևով և շարժվում է դեպի կատոդ,եթե բարձր է՝ ապա անիոնային ձևով և շարժվում է դեպի անոդ:Այսանոդ։Այս հատկության վրա է հիմնված ամինաթթուների բաժանումը էլեկտրաֆորեզի եղանակով:եղանակով։
== Ամինաթթուների առաջացման եղանակները ==
Օրգանիզմում ամինաթթուները հիմնականում առաջանում են պեպտիդների և սպիտակուցների հիդրոլիզի արդյունքում:Սպիտակուցներիարդյունքում։Սպիտակուցների մարսողությունը աղեստամոքսային տրակտում և քայքայումը հյուսվածքներում կատարվում են մի շարք ֆերմենտների (պեպսին,տրիպսին,խիմոտրիպսին,կատեպսիններ և այլն) մասնակցությամբ:մասնակցությամբ։
Հիդրոլիզի կարող է կատարվել ինչպես ֆերմենտների,այնպես էլ թթուների և հիմքերի ազդեցության պայմաններում:Լաբորատորպայմաններում։Լաբորատոր պայմաններում լայն կիրառում ունի թթվային հիդրոլիզը:հիդրոլիզը։
H<sub>2</sub>N-CH(R<sub>1</sub>)-CO-NH-CH(R<sub>2</sub>)-CO-NH-CH(R<sub>3</sub>)-CO-NH-CH(R<sub>4</sub>)-CO-→H<sub>2</sub>N-CH(R<sub>1</sub>)-CO-OH+H<sub>2</sub>N-CH(R<sub>2</sub>)-CO-OH+H<sub>2</sub>N-CH(R<sub>3</sub>)-CO-OH+....
Ամինաթթուների կենսասինթեզը կետոթթուներից ընթանում է երկու հիմնական եղանակներով՝
ա)տրանսամինացման,որը հիմնական բիոսինթետիկ ուղին է:Տրանսամինացմանէ։Տրանսամինացման ընթացքում կետոթթուն (α-կետոգլուտարաթթուն) ընդունում է ամինախումբ որևէ ամինաթթվից,վերածվելով համապատասխան ամինաթթվի:ամինաթթվի։
[[Պատկեր:Transaminierung.svg|thumb|Տրանսամինացման ռեակցիա]]
Պրոցեսը կատարվում է տրանսամինազ ֆերմենտների մասնակցությամբ:Որպեսմասնակցությամբ։Որպես կոնֆերմենտ մասնակցում է պիրիդօքսալֆոսֆատը:պիրիդօքսալֆոսֆատը։
[[Պատկեր:Pyridoxal-phosphate.svg|thumb|Պիրիդօքսալֆոսֆատ]]
Այս պրոցեսում պիրիդօքսալֆոսֆատը ծառայում է որպես ամինախմբի պահեստարան,որպեսզի հետագայում փոխանցի այն որևէ կետոթթվի:Ռեակցիանկետոթթվի։Ռեակցիան ընթանում է երկու փուլով:Առաջինփուլով։Առաջին փուլում տեղի է ունենում որևէ ամինաթթվի փոխազդեցություն ֆերմենտի հետ և ամինախմբի տեղափոխում կոնֆերմենտի վրա:վրա։
Երկրորդ փուլում պիրիդօքսալֆոսֆատը փոխազդում է որևէ կետոթթվի հետ,փոխանցելով ամինախումբը նրա վրա:վրա։
Փաստորեն տեղի է ունենում վերամինացում,կամ երկու ֆունկցիոնալ խմբերի՝ կետոթթվի կարբոնիլ և ամինաթթվի ամինախմբի փոխանակում:փոխանակում։
բ)չհագեցած թթվի և ամիոնիակի փոխազդեցության արդյունքում (β-ամինաթթուների առաջացնում α,β-չհագեցած կարբոնաթթուներից):
HOOC-CH<sub>2</sub>-CH<sub>2</sub>-CO-COOH→HOOC-CH<sub>2</sub>-CH<sub>2</sub>-CH(NH<sub>2</sub>)-COOH
2.Կարբոնաթթուներից հալոգենացման և հետագա ամոնոլիզի ճանապարհով:ճանապարհով։
R-CH(Br)-COOH+NH<sub>3</sub>→R-CH(NH<sub>2</sub>)-COOH
3.Ցիանհիդրինային սինթեզի եղանակով:եղանակով։
[[Պատկեր:Stecker-Synthese optimiert V-2.png|thumb|Ցիանհիդրինային սինթեզ]]
== Ամինաթթուների քիմիական հատկությունները ==
Ամինաթթուներին բնորոշ են բոլոր այն քիմիական հատկությունները,որոնք պայմանավորված են ամինա և կարբօքսիլ խմբերով:Շնորհիվխմբերով։Շնորհիվ իրենց կազմի մեջ մտնող ամինա- և կարբօքսիլ խմբերի ամինաթթուները հանդիսանում են ամֆոտեր միացություններ,հետևաբար,առաջացնում են աղեր և՜ թթուների,և՜ հիմքերի հետ փոխազդելիս:փոխազդելիս։
α-հետերոֆունկցիոնալ միացությունները,այդ թվում և ամինաթթուները հակված են խելատային կոմպլեքս միացությունների առաջացման և մեղմ պայմաններում առաջացնում են լավ բյուրեղացվող պղնձի՝ Cu(II) ներկոմպլեքսային աղեր:Դաաղեր։Դա պայմանավորված է երկու գործոններով՝ ա)կայուն հինգ և վեց անդամանի ցիկլերի առաջացման ձգտումով և բ)ֆունկցիոնալ խմբերի փոխադարձ ազդեցության շնորհիվ յուրաքանչյուր խմբի ռեակցիոնունակության բարձրացումով:բարձրացումով։
Սպիրտների հետ փոխազդելիս ամինաթթուները առաջացնում են բարդ էսթերներ,որոնք,ի տարբերություն ամինաթթուների,չունեն երկբևեռ կառուցվածք:Ամինաթթուներիկառուցվածք։Ամինաթթուների էսթերները լուծվում են օրգանական լուծիչներում,ցնդող են և այդ հատկության վրա է հիմնված ամինաթթուների բաժանման (առաջին անգամ առաջարկվել է Ֆիշերի կողմից 1901թ) էսթերային եղանակը:Ժամանակակիցեղանակը։Ժամանակակից գազհեղուկային քրոմատոգրաֆիկ եղանակները նույնպես հիմնված են այդ հատկության վրա:վրա։
1.Ամինաթթուների կարևորագույն հատկություններից է պեպտիդների առաջացումը:առաջացումը։
[[Պատկեր:Peptide bonding.gif|thumb|Պեպտիդների առաջացումը]]
2.միջմոլեկուլային դեհիդրատացում α-ամինաթթուների միջև,ցիկլիկ դիպեպտիդների (դիկետոպիպերազինների) առաջացումով:առաջացումով։
[[Պատկեր:Diketopiperazine.png|thumb|Դիկետոպիպերազին]]
3.Ամինաթթուների դեզամինացման եղանակները զանազան են և պայմանավորված են կենսաբանական համակարգերում գործող ֆերմենտների բնույթով:Մանրէներիբնույթով։Մանրէների մոտ կատարվում է β-ամինաթթուների ներմոլեկուլային դեզամինացում:Կարևորդեզամինացում։Կարևոր նշանակություն ունի ասպարագինաթթվի դեզամինացումը,որը կատարվում է այս մեխանիզմով ասպարտազ ֆերմենտի ազդեցությամբ ֆումարաթթվի առաջացումով:առաջացումով։
R-CH(NH<sub>2</sub>)-CH<sub>2</sub>-COOH→R-CH=CH-COOH+NH<sub>3</sub>
HOOC-CH<sub>2</sub>-CH(NH<sub>2</sub>)-COOH→HO<sub>2</sub>CCH=CHCO<sub>2</sub>H+NH<sub>3</sub>
բ)Կաթնասունների մոտ ամոնիակը հիմնականում առաջանում է ամինաթթուների օքսիդացնող դեզամինացման ճանապարհով:Հյուսվածքներիճանապարհով։Հյուսվածքների ֆիզիոլոգիական pH-ի պայմաններում առավել ակտիվ է ընթանում գլուտամինաթթվի ֆերմենտային դեզամինացումը գլուտամատդեհիդրոգենազ ֆերմենտի մասնակցությամբ:Ռեակցիայիմասնակցությամբ։Ռեակցիայի առաջին փուլում օքսիդացման հետևանքով առաջանում է իմինաթթու,որը ինքնաբերաբար ենթարկվում է հիդրոլիզի,անջատելով ամոնիակ և վերածվելով կետոթթվի:կետոթթվի։
HOOC-CH<sub>2</sub>-CH<sub>2</sub>-CH(NH<sub>2</sub>)-COOH→HOOC-CH<sub>2</sub>-CH<sub>2</sub>-CO-COOH
գ.հիդրօքսի խումբ պարունակող ամինաթթուները ենթարկվում են դեհիդրատացնող դեզամինացման (էլիմինացում-հիդրատացում),կետոթթուների առաջացումով:առաջացումով։
CH<sub>3</sub>-CH(OH)-CH(NH<sub>2</sub>)-COOH→H<sub>3</sub>C-CH=C(NH<sub>2</sub>)-COOH→H<sub>3</sub>C-CH<sub>2</sub>-C(=NH)-COOH→H<sub>3</sub>C-CH<sub>2</sub>-CO-COOH
Նման եղանակով է կատարվում ցիստեինի դեսուլֆհիդրինային դեզամինացումը:դեզամինացումը։
4.Ամինաթթուներ դեկարբօքսիլացումը լաբորատոր պայմաններում,in vitro,կատարվում է բարձր ջերմաստիճանում Ba(OH)<sub>2</sub> ներկայությամբ ամինների առաջացումով:Կենդանիառաջացումով։Կենդանի օրգանիզմներում դեկարբօքսիլացումը ընթանում է դեկարբօքսիլազ ֆերմենտների մասնակցությամբ և արդյունքում առաջանում են բիոգեն ամիններ:ամիններ։
[[Պատկեր:Histidine decarboxylase.svg|thumb|Հիստիդինի դեկարբօքսիլացումը]]
5.Ալդոլային ճեղքման եղանակով սերինից և տրեոնինից կարող է առաջանալ գլիցին:գլիցին։
H<sub>2</sub>C(OH)-CH(NH<sub>2</sub>)-COOH→H<sub>2</sub>C(NH<sub>2</sub>)-COOH+HCHO
6.γ և δ-ամինաթթուների ներմոլեկուլային դեհիդրատացման արդյունքում առաջանում են ցիկլիկ ամիդներ,լակտամներ:լակտամներ։
[[Պատկեր:Lactambildung.png|thumb|Ցիկլիկ ամիդ (լակտամ)]]
== Ամինաթթուների հայտնաբերման որակական ռեակցիաներ ==
α-Ամինաթթուների հայտնաբերման ընդհանուր, (ունիվերսալ) ռեակցա է նինհիդրինային ռեակցիան, որի արդյունքում առաջանում է կապտամանուշակագույն միացություն:միացություն։
[[Պատկեր:Ninhydrin Reaction Mechanism.svg|thumb|Նինհիդրինային ռեակցիայի մեխանիզմը]]
Ունիվերսալ ռեակցիաների խմբին է պատկանում նաև բիուրետային ռեակցիան, որը տալիս են մեկից ավելի պեպտիդային կապ ունեցող միացություններ:միացություններ։ Հիմնային միջավայրում երկարժեք պղնձի (II) իոնները պեպտիդային կապի հետ փոխազդելով, առաջացնում են կապտամանուշակագույն կոմպլեքսներ:Ռեակցիանկոմպլեքսներ։Ռեակցիան կոչվում է բիուրետային, քանի որ բիուրետը նույնպես տալիս է այս ռեակցիան:ռեակցիան։ Գոյություն ունեն նաև ամինաթթուների հայտնաբերման մի շարք յուրահատուկ (սպեցիֆիկ), առանձին ամինաթթուների համար բնորոշ ռեակցաներ:ռեակցաներ։ Օրինակ, քսանտոպրոտեինային ռեակցիան, որի օգնությամբ հայտնաբերվում են արոմատիկ ցիկլեր պարունակող ամինաթթուները՝ խիտ ազոտական թթվով թիրոզինի վրա ազդելիս առաջանում է դեղին գունավորում ունեցող նիտրոմիացություն:նիտրոմիացություն։
[[Պատկեր:Xanthoproteinereaction.png|thumb|Քսանտոպրոտեինային ռեակցիա]]
Հիմք ավելացնելիս դեղին գույնը փոխվում է նարնջագույնի՝ կապված ֆենոլային հիդրօքսիլ խմբի իոնացման հետ (անիոնի մասնակցությունը զուգորդմանը ավելի մեծ է): Սպեցիֆիկ հայտնաբերման ռեակցիաների խմբին են պատկանում ծծումբ (SH-խումբ) պարունակող ամինաթթուների հայտնաբերման Ֆոլի ռեակցիան (ցիստեին),որի արդյունքում առաջանում է կապարի սուլֆիդի սև գույնի նստվածք:նստվածք։
CH<sub>2</sub>(SH)-CH(NH<sub>2</sub>)-COOH+2NaOH→CH<sub>2</sub>(OH)-CH(NH<sub>2</sub>)-COOH+Na<sub>2</sub>S+H<sub>2</sub>O
== Ամինաթթուների քանակական որոշման եղանակներ ==
Հաճախ անհրաժեշտ է լինում հետազոտվող լուծույթներում որոշել ամինաթթուների քանակը:Գոյությունքանակը։Գոյություն ունեն մի շարք եղանակներ,որոնցից ավելի կիրառելի էին Վան-Սլայկի և Սերենսենի եղանակները:եղանակները։
1.Առաջին էությունը կայանում է նրանում,որ ազոտային թթվով ազդելիս ամինաթթուներից անջատվում է գազային ազոտ,որի ծավալը չափերով կարելի է որոշել ամինաթթուների կոնցենտրացիան լուծույթում (Վան-Սլայկի եղանակ):
R-CH(NH<sub>2</sub>)-COOH+HNO<sub>2</sub>→R-CH(OH)-COOH+N<sub>2</sub>↑+H<sub>2</sub>O
2.Սերենսենի կամ ֆորմոլ տիտրման եղանակ՝ ամինաթթուները ալդեհիդների հետ փոխազդելիս առաջացնում են տեղակալված իմիններ (ամինախումբը կապվում է),և հնարավոր է դառնում ազատ կարբօքսիլ խմբերը տիտրել հիմքով:հիմքով։
:RCH(NH<sub>2</sub>)COOH + HCHO + KOH → RCH(NHCH<sub>2</sub>OH)COOK + H<sub>2</sub>O
== Պեպտիդներ,սպիտակուցներ ==
Պեպտիդները և սպիտակուցները բիպոլիմերներ են,որոնց մոնոմերներ են հանդիսանում ամինաթթուները:Պայմանականորենամինաթթուները։Պայմանականորեն ընդունված է մինչև 50-100 ամինաթթվային մնացորդ ունեցող շղթան անվանել պեպտիդ,ավելի մեծ թվով ամինաթթուների դեպքում՝ սպիտակուց:Պոլիպեպտիդներըսպիտակուց։Պոլիպեպտիդները իրենց հերթին բաժանում են օլիգոպեպտիդների (մինչև 10 ամինոթթվային մնացորդ) և պոլիպեպտիդների:Պեպտիդներըպոլիպեպտիդների։Պեպտիդները և սպիտակուցները բնական կամ արհեստական ծագում ունեցող նյութեր են,որոնցում ամինաթթուները կախված են միմյանց հետ պեպտիդային կապով:կապով։
Սպիտակուցներում և պեպտիդներում ազատ ամինախումբ կրող ծայրը անվանվում է N-ծայրային և համարվում շղթայի սկիզբը (ձախ ծայրը),ազատ կարբօքսիլ խումբ կրող
ծայրը անվանվում է C-ծայրային և համարվում է շղթայի վերջը (աջ ծայրը):Պեպտիդների անվանումը սկսվում է N-ծայրից:Բոլործայրից։Բոլոր ամինաթթվային մնացորդների,բացի C-ծայրային ամինաթթվից,անվան <<-ին>> վերջավորությունը փոխվում է <<-իլ>>-ով,օրինակ ալանին,ֆենիլալանին և հիստիդին ամինաթթուներից կազմված պեպտիդը կանվանվի ալանիլֆենիլալանիլհիստիդին:ալանիլֆենիլալանիլհիստիդին։
Օրինակ երեք ամինաթթվային մնացորդից կարելի է կազմել 6 տարբեր պեպտիդ,իսկ ութ ամինաթթուներից կազմված հնարավոր պեպտիդների թիվը հասնում է 40000:Ամինաթթուների հաջորդականությունը պեպտիդներում և սպիտակուցներում ապահովում է այդ միացությունների յուրահատկությունները և ապացուցում սերտ կապը կառուցվածքի և ֆունկցիայի միջև:Օրինակմիջև։Օրինակ,ասպարտամի (ասպարտիլֆենիլալանինի մեթիլ էսթեր) յուրահատուկ կառուցվածքով է (կազմված է Լ-ամինաթթուներից) պայմանավորված նրա բացառիկ քաղցր համը:համը։
[[Պատկեր:Aspartame.svg|thumb|Ասպարտամ]]
Այլ ստերեոքիմիական շարքի պատկանող ամինաթթուների ցանկացած համադրության դեպքում ստացվում են շատ ավելի անհամ միացություններ:Նույնմիացություններ։Նույն ամինաթթուներից կազմված տարբեր հաջորդականություն ունեցող միացությունների հատկությունները զգալիորեն տարբերվում են:Բայցեն։Բայց,սովորաբար,այդ բազմությունից միայն մեկ տարբերակն է դրսևորում բարձր կենսաբանական ակտիվություն:Սպիտակուցներիակտիվություն։Սպիտակուցների և պեպտիդների առաջնային կառուցվածքը պայմանավորված է ամինաթթվային հաջորդականությամբ,որը կարելի է որոշել շղթայի որևէ ծայրից ամինաթթուները հաջորդաբար անջատելով:անջատելով։
== Սպիտակուցների և պեպտիդների առաջնային կառուցվածքի որոշման եղանակները ==
Սպիտակուցների և պեպտիդների առաջնային կառուցվածքի որոշման առաջին եղանակներից մեկը Սենջերի կողմից մշակված պեպտիդային շղթայի N-ծայրային ամինաթթվի որոշման եղանակն է:Առաջինէ։Առաջին փուլում պոլիպեպտիդային շղթան (սպիտակուցը) փոխազդում է դինիտրոֆտորբենզոլի (ԴՆՖԲ) հետ,անջատվում է HF և դինիտրոբենզոլը (ԴՆԲ) միանում է շղթայի N-ծայրային ամինաթթվին:Երկրորդամինաթթվին։Երկրորդ փուլում անց է կացվում հիդրոլիզ,առաջանում է ամինաթթուների խառնուրդ,որում միայն N-ծայրային ամինաթթուն է հանդիսանում ԴՆԲ-ածանցյալ:Երրորդածանցյալ։Երրորդ փուլում կատարվում է նշակիր ամինաթթվի ԴՆԲ-ածանցյալի իդենտիֆիկացում:իդենտիֆիկացում։
[[Պատկեր:Sanger peptide end-group analysis.svg|thumb|Առաջին փուլի ռեակցիայի մեխանիզմը]]
Երկրորդ եղանակը՝ Էդմանի եղանակն է,որն ավելի լայն կիրառում ունի,քանի որ ավելի շահավետ է և ռացիոնալ:Այսռացիոնալ։Այս մեթոդում որպես <<նիշ>> օգտագործվում է ֆենիլիզոթիոցիանատը:Փուլերիֆենիլիզոթիոցիանատը։Փուլերի հաջորդականությունը համարյա նույնն է՝ նիշի միացում (1),որի հետևանքով առաջանում է N-ծայրային ամինաթթվի ֆենիլթիոգիդանտոինային (ՖԹԳ) ածանցյալ,ամինաթթվի ածանցյալ անջատում (2) և իդենտիֆիկացում (3):
[[Պատկեր:EdmanDegradation.png|thumb|Էդմանի եղանակ]]
Առաջնային կառուցվածքի որոշման համար կիրառվում են նաև բազմաթիվ այլ եղանակներ,որոնց էությունը նույնն է:Պեպտիդայինէ։Պեպտիդային կապը իրենից ներկայացնում է եռկենտրոն զուգորդված համակարգ,որում C-N կապերի շուրջ պտույտ չի կատարվում:Սպիտակուցներիկատարվում։Սպիտակուցների համար հայտնի են ավելի բարդ կառուցվածքներ՝ երկրորդային կառուցվածք՝ α-պարույր կամ β-կառուցվածք (ծալքավոր կառուցվածք),երրորդային կառուցվածք,չորրորդային կառուցվածք:կառուցվածք։
α-պարույրի յուրաքանչյուր պտույտ՝ <<փոքր քայլ>>,պարունակում է միջին թվով 3,6 ամինաթթվային մնացորդ,որոնք ջրածնական կապերով կապված են վեր և վար գտնվող պեպտիդային շղթայի հատվածների հետ:αհետ։α-պարույրի մեծ քայլը կազմված է հինգ <<փոքր քայլերից>>,կամ 18 ամինաթթվային մնացորդից:մնացորդից։
[[Պատկեր:Alpha sheet bonding schematic-color.svg|thumb|α-պարույր]]
β-կառուցվածքը լինում է զուգահեռ և հակազուգահեռ:Այդհակազուգահեռ։Այդ կառուցվածքը առաջանում է սպիտակուցը կազմող տարբեր (հարևան) շղթաների միջև ջրածնական կապերի շնորհիվ,և բնորոշ է ֆիբրիլյար սպիտակուցներին:սպիտակուցներին։
[[Պատկեր:Beta sheet bonding antiparallel-color.svg|thumb|β-կառուցվածք]]
Սպիտակուցների կենսաբանական ակտիվությունը պայմանավորված է նրանց երրորդային և չորրոդային կառուցվածքով:կառուցվածքով։
Երրոդային կառուցվածքը ավելի բարդ է՝ դա α-շղթայի կամ β-ստրուկտուրայի տարածական դասավորվածությունն է:Հիմնականումէ։Հիմնականում տարբերում են կծիկաձև (գլոբուլյար) և թելաձև (ֆիբրիլյար) երրորդային կառուցվածք:Երրորդայինկառուցվածք։Երրորդային կառուցվածքի ձևավորմանը մասնակցում են կովալենտ դիսուլֆիդային կապը (ցիստին ամինաթթուների միջև՝ օքսիդացման հետևանքով) և չորս տիպի ոչ կովալենտ փոխազդեցություններ:փոխազդեցություններ։
Դիսուլֆիդային կապեր (<<կամրջակներ>>) կարող են առաջանալ ինչպես նույն սպիտակուցի տարբեր հատվածներում գտնվող ցիստեինների միջև,այնպեսլ էլ տարբեր պոլիպեպտիդային շղթաների միջև:Օրինակմիջև։Օրինակ,ինսուլինում,գլյուկոզի փոխանակությունը կարգավորող սպիտակուցային բնույթի հորմոնեւոմ,երեք դիսուլֆիդային կապերից երկուսը կապում են միմյանց հետ A (21 ամինաթթվային մնացորդ) և B (30 ամինաթթվային մնացորդ) շղթաները,իսկ երրորդը առաջանում է A շղթայի վեցերորդ և տասնմեկերորդ դիրքերում գտվող ցիստեինների միջև:միջև։
== Սպիտակուցների երրորդային կառուցվածքի ձևավորմանը մասնակից ոչ կովալենտ կապերը ==
Երրորդային կառուցվածքի ձևավորման ժամանակ,երկրորդային կառուցվածքի նմանությամբ,առաջանում են ջրածնական կապեր առաջնային կառուցվածքի -NH և -C=O խմբերի միջև:Ջրածնականմիջև։Ջրածնական կապեր են առաջանում նաև այն ամինաթթուների միջև,որոնց ռադիկալներում կան բևեռացված,ոչ իոնացված ֆունկցիոնալ խմբեր:խմբեր։
Ռադիկալներում կարբօքսիլ և ամինախումբ պարունակող ամինաթթուները ֆիզիոլոգիական պայմաններում իոնացված են,կրում են համապատասխան բացասական և դրական լիցք,որի հետևանքով,երբ նման ամինաթթուների զույգերը հայտնվում են բավականին մոտ դիրքերում (տարածական),նրանց միջև առաջանում է իոնական կապ (աղային կամրջակ):
Ամինաթթուների ոչ բևեռային (հիդրոֆոբ) ռադիկալները միավորվում են հիդրոֆոբ փոխազդեցությունների շնորհիվ (նման յուղի մոլեկուլների փոխազդեցությունները ջրի մակերեսին):Ջրի մոլեկուլների միջմոլեկուլային փոխազդեցությունները այնքան ուժեղ են,որ հիդրոֆոբ խմբերը չեն կարող ներխուժել նրանց միջև և առաջացնում են <<գրպանիկ>>:
Սպիտակուցների չորրորդային կառուցվածքն առաջանում է,երբ երկու և ավելի սպիտակուցային շղթաներ միավորված են միմյանց հետ կովալենտ կամ ոչ կովալնետ փոխազդեցություններով և միայն այդ դեպքում կարող են կատարել իրենց ֆունկցիան:Սպիտակուցներիֆունկցիան։Սպիտակուցների կենսաբանական ակտիվությունը,այսպես կոչված նատիվ հատկությունները,պայմանավորված են երրորդային և չորրդային կառուցվածքներով:Բոլորկառուցվածքներով։Բոլոր գործոնները,որոնք խախտում են երրորդային և չորրորդային կառուցվածքներով:Բոլորկառուցվածքներով։Բոլոր գործոնները,որոնք խախտում են երրորդային և չորրորդային կառուցվածք բերում են բնափոխման:Բարձրբնափոխման։Բարձր ջերմաստիճանի,ֆիզիկական այլ գործոնների,դետերգենտների,օրգանական լուծիչների,pH-ի փոփոխության,անօրգանական աղերի ազդեցության դեպքում սպիտակուցները ենթարկվում են բնափոխման (դենատուրացիայի):
== Գրականություն ==
| 