«Արթուր Շոպենհաուեր»–ի խմբագրումների տարբերություն

* [[1813]]թ–ին Շոպենահաուերը ստանում է դոկտորի կոչում [[Յենա]]յի համալսարանում, իր «Բավարար հիմունքի չորս տեսակի արմատների մասին»<ref>Փիլիսոփայական բառարան, [[Բավարար հիմունքի օրենք]], Ե., 1975 թ. էջ 55:</ref> (գերմ. «Ueber die vierfache Wurzel des Satzes vom zureichenden Grunde») աշխատության համար։ Աշխատություն, որի առաջին ընթերցողներից է հանդիսանում [[Յոհան Վոլֆգանգ ֆոն Գյոթե|Գյոթե]]ն։ Շոպենհաուերը լայն շփումների մեջ է լինում Գյոթեի հետ, որը շատ է գնահատում Շոպենհաուերին:Շոպենհաուերին։ [[Ֆրիդրիխ Մայեր]]ի շնորհիվ Շոպենհաուերը ծանոթանում է հնդկական [[Բրահմանիզմ]] փիլիսոփայության հետ։

Որտե՞ղ պետք է փնտրել բարոյականության հիմքերը և աղբյուրները։ Արդարությունն, ըստ Շոպենհաուերի, որպես հիմք և աղբյուր, ունի կարեկցության զգացումը կամ խղճահարությունը։ Բայց, իհարկե, դա շատ քիչ է արդարության նման ազատ բարեգործի համար։ Արդարությունը իրականացվում է մարդկանց միջև և դրսևորվում է միայն ցնցող բացառության ձևով։ Անարդարություն և արդարություն հասկացություններն անկախ են ցանկացած օրենսդրությունից և նախորդում են դրան։ Իրավունքի մասին ուսմունքը բարոյականության մի մասն է, ուր թվարկվում են այն արարքները, որոնք չպետք է կատարել, եթե չես ցանկանում վնասել ուրիշին, այսինքն կատարել անարդարություն։ Այս դեպքում բարոյականությունն ունի ակտիվ կողմ, իսկ օրենսդրությունն օգտագործում է այդ նույն արարքները, որպես անտանելի, անարդարացի արարք տուժվողի համար։ Քրիստոնեական բարոյականությունն ավելի բարձր է Եվրոպայում երբևէ գոյություն ունեցած բոլոր այլ կրոնների բարոյականությունից, այսպես է գտնում Շոպենհաուերը։ Ով գնում է մահվան հանուն հայրենիքի, ազատվում է մոլորությունից, որը սահմանափակում է իր գոյությունը սեփական անձով։ Նա իր սեփական էությունը տարածում է իր հայրենակիցների վրա, որոնց մեջ նա դեռ երկար կապրի, նույնիսկ գալիք սերունդների մեջ, և այդ անձը մահվանը նայում է որպես մի ակնթարթ, որը չի ընդհատում տեսողությունը։ Յուրաքանչյուր մարդու մեջ կուտակված է հսկայական [[էգոիզմ]], որը հեշտությամբ կարող է անցնել ճշտի սահմանը, որի մասին փոքր մասշտաբով վկայում է առօրյա կյանքը, իսկ մեծ մասշտաբով՝ պատմության յուրաքանչյուր էջ։ Ըստ Շոպենհաուերի, բացի էգոիզմից մարդու մեջ առկա է չարության, ատելության, բարկության, նախանձի պաշար, որոնք կուտակվելով, ինչպես օձի ատամի թույնը, սպասում են հարմար պահի, որ դուրս գան տարածության մեջ և գործեն ինչպես թոկից փախած սատանան։ Մարդը միակ կենդանին է, որը տառապանք է պատճառում մարդուն, առանց որևէ հետին նպատակի, բացի վնասելուց։ Մարդկային հասարակությունը հիմնվում է ատելության, վախի կամ զայրույթի հակազդեցության վրա։ Ատելությունը մարդու մեջ հեշտությամբ կարող է մարդուն դարձնել մարդասպան, եթե չլիներ վախի զգացումը, մյուս կողմից միայն վախը ցանկացած մեկին կարող էր դարձնել հեգնանքի զոհ կամ խաղալիք, եթե չլիներ զայրույթը, որպես պահակ։ Սակայն, ըստ Շոպենհաուերի, մարդկային բնության մեջ ամենավատ գիծը, այնուամենայնիվ, չարությունն է, որը սերտ բարեկամական կապի մեջ է դաժանության հետ:հետ։

Շոպենհաուերր աշխարհը բաժանում է երկու մասի՝ աշխարհը որպես երևույթ, որպես պատկերացում և աշխարհը որպես «ինքնին իր», որպես կամք:կամք։ Երևույթների աշխարհը գտնվում է տարածության և ժամանակի մեջ, ենթարկվում է [[պատճառականության սկզբունք|պատճառականության]] ու անհրաժեշտության և [[բավարար հիմունքի օրենք]]ներին, իսկ «ինքնին իրի» աշխարհը գտնվում է տարածությունից և ժամանակից անդին, բացարձակ ազատության մեջ։ Փաստորեն, Շոպենհաուերի փիլիսոփայությունր բաղկացած է սուբյեկտիվ և օբյեկտիվ իդեալիստական ուսմունքներից։ Յուրաքանչյուր փիլիսոփայող անհատի համար ամենաակնհայտը սեփական Ես-ի գոյության փաստն է. աշխարհր գոյություն ունի այնքանով, որքանով ես գոյություն ունեմ և որքանով ընդունում եմ, որ աշխարհը գոյություն ունի։ Առանց [[սուբյեկտ և օբյեկտ|սուբյեկտի չկա օբյեկտ,]] այսինքն՝ աշխարհի գոյությունը կախված է [[սուբյեկտ]]ից։ «Աշխարհը իմ պատկերացումն է», այսպես է սկսում իր աշխատությունը Շոպենհաուերը։ Մոփպսիզմից խուսափելու համար նա ստիպված ընդունում է, որ սուբյեկտից դուրս գոյություն ունի օբյեկտիվ աշխարհ։ Սուբյեկտը կապված է օբյեկտիվ աշխարհի հետ ոչ միայն միջնորդավորված ձևով՝ ճանաչողության միջոցով, այլև անմիջականորեն, քանի որ ինքն այդ աշխարհի մի մասնիկն է, կապված է այդ աշխարհի հետ իր մարմնի միջոցով։ Ճանաչող սուբյեկտը նախ և առաջ մարմնական, գործող, ձգտող էակ է, այսինքն՝ հանդես է գափս նաև որպես կամք։ Ելնելով այն մտքից, որ առանց կամքի մարդը չի կատարում ոչ մի գործողություն և օբյեկտիվացնելով կամքը, Շոպենհաուերը այն դիտում է որպես գոյի նախասկիզբ և ներքին էություն։ Համաշխարհային կամքը միասնական է, ու շատ, անգիտակցական և իռացիոնալ ուժ, որը ձգտում է կենսահաստատման։ Եթե Կանտի, Ֆիխտեի ուսմունքներում կամքը սերտորեն կապված էր [[բանականություն|բանականության]] և [[ճանաչողություն|ճանաչողության]] հետ, ապա շոպենհաուերյան կամքը անբանական, կույր սկիզբ է։ [[Կամք]]ը, որպես «ինքնին իր», տարբերվում է իր երևույթներից և դրսևորման ձևերից։ Համաշխարհային կամքն իրեն բացահայտում է օբյեկտիվացման տարբեր աստիճաններում։ Ընդսմին, նրան խորթ է նպատակադիր գործունեությունը. կամքի էությունը մշտական, անվերջ ձգտման մեջ է։ Աշխարհը որպես կամք անվերջ ծնելիություն է, անվերջ հոսք։ Կամքի օբյեկտիվացման ստորին փուլը բնության համընդհանուր ուժերն են (ծանրություն, թափանցիկություն, էլեկտրականություն, մագնիսականություն, քիմիականություն և այլն)։ Անօրգանական աշխարհում կամքը չի հասնում անհատականացման, դա տեղի է ունենում օբյեկտիվացման բարձրագույն փուլերում։ Օրգանական աշխարհում կամքը դառնում է կամք առ կյանք, որն իր արտահայտությունն է գտնում համընդհանուր պայքարի և մրցակցության մեջ։ Եթե օբյեկտիվացման ստորին փուլերում կամքը դրսևորվում է որպես [[անգիտակցական]], կույր հակում, որպես մութ ուժ, ապա բարձրագույն փուլերում՝ որպես կամք առ կյանք, [[գիտակցություն|գիտակցական ձգտում]]։ Օբյեկտիվացիայի բարձրագույն փուլում, երբ հանդես է գալիս մարդը, կամքը վերածվում է նաև [[ճանաչողություն|ճանաչողության]], ինչը հնարավորություն է տալիս նպատակահարմար ձևով ընտրություն կատարել։ Ըստ Շոպենհաուերի՝ ճանաչողությունն առաջանում է որպես անհատի և սեռի պահպանման միջոց, որպես [[հարմարվողականություն#կենսաբանական հարմարվողականություն|կենսաբանական հարմարվողականության]] գործիք:գործիք։ Եթե մինչ այդ աշխարհը սոսկ կամք էր, ապա ճանաչող սուբյեկտի հայտնվելուց հետո դառնում է նաև պատկերացում։ Շոպենհաուերը բոլոր պատկերացումները բաժանում է երկու խմբի՝ [[ինտուիտիվիզմ|ինտուիտիվ–զգայական]] և վերացական-բանական, որոնք համապատասխանում են ճանաչողության երկու ձևին՝ '''ինտուիտիվ''' և '''ռեֆլեկտիվ'''։ Թեև ճանաչողությունն առհասարակ կոչված է ծառայելու կամքին, այնուհանդերձ, ըստ Շոպենհաուերի, առանձին մարդկանց մոտ կարող է «ազատվել ծառայողական այդ դերից» և վերածվել անշահախնդիր հայեցողության։ Նա ճանաչողության ինտուիտիվ և ռեֆլեկտիվ ([[բանականություն|բանական]], ռացիոնալ) ձևերը հակադրում է իրար՝ նախապատվությունը տալով առաջինին։ Եթե բանական ճանաչողությունը ծառայում է կամքին, ձգտում է բավարարել մարդու առօրյա-պրակաիկ հետաքրքրությունները, ապա ինտուիտիվ ճանաչողությունն ազատ է, անշահախնդիր և անվրեպ։ Ինտուիտիվ ճանաչողությունը գեղագիտական -գեղարվեստական հայեցողություն է, որով օժտված են միայն հանճարները։ Սովորական մարդիկ դիտում են, իսկ հանճարները՝ նայում։ Սովորական մարդիկ «բնության գործարանային ապրանքն են», որոնց համար [[ճանաչողություն]]ը ճանապարհը լուսավորող լոկ մի լապտեր է։ Իսկ հանճարի համար ճանաչողությունն աշխարհը լուսավորող արև է։ Թեև Շոպենհաուերը [[իռացիոնալիզմ]]ի դիրքերից քննադատում է բանական ճանաչողությունը, այնուհանդերձ, չի մերժում դրա անհրաժեշտությունը և կարևորությունը մարդկանց տեսական և պրակտիկ գործունեության մեջ։

Շոպենհաուերի կամապաշտական և պեսիմիստական փիլիսոփայությունը հետագայում մեծ ազդեցություն ունեցավ գերմանացի փիլիսոփաններ [[Էդուարդ ֆոն Հարթման|Է. Հարթման]]ի և [[Ֆրիդրիխ Նիցշե|Ֆ. Նիցշեի]] փիլիսոփայական հայացքների ձևավորման վրա:վրա։