«Կալցիում»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
No edit summary |
չ վերջակետների ուղղում, փոխարինվեց: թ: → թ։ (30) oգտվելով ԱՎԲ |
||
Տող 124.
'''Կալցիում''' ({{lang-lat|Calcium}}), [[պարբերական համակարգ]]ի երկրորդ խմբի գլխավոր ենթախմբի [[քիմիական տարր]], որի նշանն է ''Ca'' և ատոմային համարը՝ 20։ Այն գտնվում է [[պարբերական համակարգ]]ի 2 խմբի գլխավոր ենթախմբում։ Դրանց ատոմների արտաքին էլեկտրոնային թաղանթում ունեն 2 [[էլեկտրոն]] ns<sup>2</sup> վիճակում։ Ամենաշատ տարածված [[մետաղներ]]ից է, կազմում է [[երկրակեղև]]ի 3%-ը։
Ունի 6 կայուն իզոտոպ՝ <sup>40</sup>Ca (96, 97 %), <sup>42</sup>Ca, <sup>43</sup>Ca, <sup>44</sup>Ca, <sup>46</sup>Ca և <sup>48</sup>Ca: Կալիումի միացություններից [[կրաքար]]ը, [[մարմար]]ը, [[գիպս]]ը, ինչպես նաև կրաքարի այրման վերջնանյութ կիրը դեռևս հնագույն ժամանակներում կիրառվել են որպես
== Պատմություն և անվան ծագում ==
Քիմիական տարի անվանումը ծագել է {{lang-la|''calx''}} բառից (սեռական հոլով ''calcis'') - «կիր», «փափուկ քար»: Տարրը հայտնաբերել է անգլիացի քիմիկոս Հումֆրի Դեյվի կողմից [[1808]] թվականին, կալցիումը մետաղական [[էլեկտրոլիզ]]ի
Մինչև 18-րդ դարի քիմիկոսները կիրը համարում էին պարզ
Կալցիումի միացություններն են՝ [[կիր]], [[մարմար]], [[գիպս]], որոնք օգտագործում էին շինարարական աշխատանքներում, արդեն հազարավոր
== Բնության մեջ ==
Բնության մեջ զգալի քանակներով հանդիպում է [[կալցիումի ֆոսֆատ]]ը՝ Ca<sub>2</sub>(PO<sub>4</sub>)<sub>2</sub>, որից ստանում են [[սպիտակ ֆոսֆոր]], [[ֆոսֆորական թթու]] և ֆոսֆորական
=== Իզոտոպներ ===
Բնության մեջ հայտնի են կալցիումի 6 [[իզոտոպներ]]. <sup>40</sup>Ca, <sup>42</sup>Ca, <sup>43</sup>Ca, <sup>44</sup>Ca, <sup>46</sup>Ca և <sup>48</sup>Ca, որոնցից առավել շատ տարածված է <sup>40</sup>Ca, կազմում է 96,97 %: Կալցիում միջուկ պարունակում է կախարդական թվով [[պրոտոն|պրոտոններ]] {{math|''Z'' {{=}} 20}}: [[Իզոտոպներ]] {{PhysicsParticle|Ca|TL=40|BL=20|TR=20}} և {{PhysicsParticle|Ca|TL=48|BL=20|TR=28}} բնության մեջ ունեն կախարդական
== Ստացում ==
Կալցիումը ստանում են էլեկտրոլիզի ենթարկելով քլորիդի
[[Ալյումին]]ի և կալցիումի օքսիդի փոխազդեցությունից, 1170-1200 °C-
:: <math>\mathsf{4CaO + 2Al \rightarrow CaAl_2O_4 + 3Ca}</math>
Տող 148.
[[File:Die chemischen elemente ca.JPG|thumb]]
[[File:Calcium 1.jpg|thumb]]
Կալիումը սպիտակ արծաթափայլ, փափուկ մետաղ
Քիմիապես շատ ակտիվ է, միացություններում՝
== Քիմիական հատկություններ ==
Տող 157.
:: <math>\mathsf{2Ca + O_2 \rightarrow 2CaO,}</math>
Հայտնի են նաև կալիումի գերօքսիդները՝ CaO<sub>2</sub> և CaC<sub>4</sub>: Սառը ջրի հետ կալիումը սկզբում փոխազդում է արագ, հետո փոխազդեցությունը դանդաղում է՝ Ca(OH)<sub>2</sub> թաղանթի առաջացման
:: <math>\mathsf{Ca + 2H_2O \rightarrow Ca(OH)_2 + H_2\uparrow.}</math>
Տող 169.
:: <math>\mathsf{Ca + H_2 \rightarrow CaH_2,}</math>
500 °C-ում կալիումը և ագուռը տալիս են Ca<sub>3</sub>N<sub>2</sub>
:: <math>\mathsf{Ca + 6B \rightarrow CaB_6,}</math>
Տող 177.
:: <math>\mathsf{2Ca + Si \rightarrow Ca_2Si.}</math>
Միջմետաղական միացություններ է առաջացնում Al-ի, Ag-ի, Au-ի, Cu-ի և այլ մետաղների
* CaO-ի և փոշիացրած Al-ի խառնուրդը 1200 °C-ում, 0,01-0,02 մմ սնդ. ս. ճնշման տակ տաքացնելիս.
:: <math>\mathsf{CaO + 2Al \rightarrow 3CaO.Al_2O_3 + 3Ca}</math>
* CaCu-ի և KCl-ի հալույթը հեղուկ պղնձա-կալցիումական կաթոդով էլեկտրոլիզի ենթարկելիս ստանում են Cu-Ca (65% Ca) համաձուլվածքը, որից կալիումը անջատում են՝ թորելով 950-1000 °C-ում, 0,01-0,001 մմ սնդ. ս. ճնշման
:: <math>\mathsf{CaH_2 + 2H_2O \rightarrow Ca(OH)_2 + H_2\uparrow,}</math>
Տող 188.
== Կիրառություն ==
Կալիումի համաձուլվածքները մեծ կիրառություն ունեն
== Օրգանիզմում ==
[[Պատկեր:500 mg calcium supplements with vitamin D.jpg|մինի|Վիտամին D]]
Կալիումը կենսածին և կենսական պրոցեսների բնականոն ընթացքի համար անհրաժեշտ տարր
Ca անհրաժեշտ է որոշ բջիջների կառուցվածքի ձևավորման, արտաքին բջջաթաղանթների բնականոն թափանցելիության պահպանման, ձկների և այլ կենդանիների ձվաբջիջների բեղմնավորման, մի քանի ֆերմենտների ակտիվացման
Օրգանիզմում Ca-ի պարունակությունը կարգավորվում է հարվահանագեղձի և վահանագեղձի
== Տես նաև ==
| |||