«Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Ամենայն հայոց կաթողիկոսներ''' (նաև՝ Քահանայապետություն հայոց, Եպիսկոպոսապետություն հայոց, Կաթողիկոսություն հայոց Մեծաց, Հայրապետություն հայոց, Ընդհանրական հայրապետություն հայոց, Հայրապետություն Ամենայն հայոց, Հայոց կաթողիկոսություն), Հայաստանյայց առաքելական Սուրբ Եկեղեցու հոգևոր և նվիրապետական գերագույն իշխանությունը։ Պաշտոնապես հիմնադրել է [[Գրիգոր Լուսավորիչ|Գրիգոր Ա Լուսավորիչ]]ը՝ քրիստոնեությունը Հայաստանում պետական կրոն հռչակելուց (301թ[[301]] թվական) հետո՝ [[303]] թվականին, [[Վաղարշապատ]]ում, երբ կառուցվել է կաթողիկոսանիստ [[Էջմիածնի Մայր Տաճար|Սբ. Էջմիածնի Մայր Տաճար]]ը, և ինքն էլ դարձել է Հայոց առաջին հայրապետը։

Կաթողիկոսական աթոռի հաստատումով գահակալվող կաթողիկոսի հոգևոր իշխանության տակ են անցել Մեծ և Փոքր Հայքերի բոլոր հայ քրիստոնյա համայնքները։ Նրան «ի հոգևորս» ենթարկվել են նաև Վրաց ու Աղվանից եկեղեցիները, սակայն [[7-րդ դարիդար]]ի սկզբին Վրաց եկեղեցին բաժանվել է Հայ եկեղեցուց և ընդունել քաղկեդոնականություն, մինչդեռ Աղվանից եկեղեցին հայացել ու հետագայում իր գոյությունը շարունակել որպես Գանձասարի կաթողիկոսություն (մինչև 1813թվականը[[1813]] թվականը, որից հետո կոչվել է մետրոպոլիտություն, իսկ նրա թեմերն անցել են [[Էջմիածին|Սուրբ Էջմիածնի]] ենթակայության ներքո)։ Կաթողիկոսություն Ամենայն Հայոց անվանումը տարածում է ստացել [[15-րդ դարիցդար]]ից, երբ Հայաստանում և նրանից դուրս տարբեր ժամանակներում կազմավորված նվիրապետական աթոռները և հակաթոռ կաթողիկոսությունները, ինչպես նաև հայ գաղթավայրերի եկեղեցական բազմաթիվ թեմեր աստիճանաբար ճանաչել են նրա գերագահությունը։ Հոգևոր-եկեղեցական գործերից զատ Ամենայն Հայոց կաթողիկոսությունը մասնակցել է ազգային, մշակութային, իրավական, տնտեսական, հաճախ նաև՝ քաղաքական կյանքին, դարեր շարունակ պետականության բացակայության պայմաններում իր վրա է վերցրել ազգի գոյատևման կարևոր առաքելությունը։

Աթոռի գոյության առաջին շրջանը համընկել է Հայոց [[Արշակունիներ|Արշակունյաց հարստության]] գահակալության վերջին տասնամյակների հետ։ Այդ շրջանում Ամենայն Հայոց կաթողիկոսությունը իր հիմնական գործունեությունը կենտրոնացրել է քրիստոնեության քարոզչության, եկեղեցական կազմակերպության ամրապնդման, թեմերի ստեղծման, ինչպես նաև կրթության, լուսավորության և բարեգործական աշխատանքների վրա։ Հայոց կաթողիկոս [[Ներսես Ա Մեծ]]ի գահակալության տարիները ([[353]]-[[373]] թթ.) նշանավորվել են բարեգործական հաստատությունների հիմնադրմամբ։ Ամենայն հայոց կաթողիկոսության անմիջական հովանավորությամբ հիմնվել են խնամակալական հաստատություններ՝ հիվանդանոցներ, ծերանոցներ, բորոտանոցներ, իջևանատներ, դպրոցներ, ընդարձակվել են եկեղեցական տիրույթները։ Այդ ժամանակ էլ մեծացել է Ամենայն հայոց կաթողիկոսության հասարակական և քաղաքական դերը. նա միջամտել է արքունի պետական գործերին, մասնակցել երկրի ներքին և արտաքին քաղաքական կյանքին։

== Ամենայն հայոց կաթողիկոսությունը 387թվականին387 թվականին [[Հայաստան|Հայաստանի]] մասնատումից հետո ==

[[387]] թվականին Հայաստանի մասնատումը [[Բյուզանդիա|Բյուզանդիայի]] և Պարսկաստանի[[Պարսկաստան]]ի միջև, ապա [[391]] թվականին բյուզանդական հատվածում Հայոց թագավորության վերացումը, իսկ պարսկական մասում պետության անկախության դեմ ուղղված սպառնալիքը նոր խնդիրներ են առաջադրել, և Ամենայն հայոց կաթողիկոսությունը իր ջանքերն ուղղել է հայ ժողովրդին եկեղեցու շուրջհմախմբելու, ժողովրդի ու եկեղեցու ինքնուրույնությունը պահպանելու, արտաքին ազդեցությունից զերծ պահելու գործին։ Քաղաքական նման պայմաններում Ամենայն հայոց կաթողիկոսությունը պետական իշխանության աջակցությամբ եռանդուն քայլերի է դիմել, որոնց մեծագույն արդյունքը եղավ հայ գրերի գյուտը և հայերեն գրականության ստեղծումը։ Ազգային-քաղաքական ծանր պայմաններում, Ամենայն հայոց կաթողիկոսության ջանքերով և պետության հովանավորությամբ, գրերի գյուտից անմիջապես հետո կերտվել է հայ մշակույթի [[Ոսկեդար]]ը։ Կյանքի են կոչվել ուսումնագիտական և մշակութային մի շարք ձեռնարկումներ, բացվել հայալեզու ուսուցմամբ դպրոցներ, դրվել է հայատառ ազգային դպրության հիմքը, թարգմանվել Աստվածաշունչը և անտիկ ու քրիստոնեական գրականության բազմաթիվ երկեր։ [[5-րդ դ.դար]]ի 2-րդ քառորդից, երկրի քաղաքական վիճակի վատթարացման պայմաններում, Հայոց կաթողիկոսությունը [[Սահակ Ա ՊարթևիՊարթև |Սահակ Ա Պարթև]]ի գլխավորությամբ մեծ ջանքեր է գործադրել հայկական պետականությունը պահպանելու, նախարարների կենտրոնախույս նկրտումները զսպելու համար։ Հայաստանի պարսկական մասում Հայոց [[Արշակունյաց թագավորություն|Արշակունյաց թագավորության]] անկումից (428թվական[[428]] թվական) հետո Ամենայն հայոց կաթողիկոսությունը հանձն է առել ազգային գերագույն իշխանությունն իրականացնելու առաքելությունը, պետականության բացակայության պայմաններում դարձել հայ նախարարությունների միավորող կենտրոն, ազգային հավաքականությունը ներկայացնող կառույց։ Պարսկական տիրապետության ներքո Ամենայն հայոց կաթողիկոսությունը կարողացել է պահպանել երկրի ներքին ինքնուրույնությունը և քրիստոնեական հավատքը լավագույնս օգտագործել՝ ուծացում թույլ չտալու համար։ Ամենայն Հայոց կաթողիկոսությունը գլխավորել է 5-րդ դարի ազգային-ազատագրական զինված պայքարը պարսկական տիրապետության դեմ՝ հանձինս [[Հովսեփ Ա Հողոցմեցի]] (Վայոցձորցի), [[Գյուտ Ա Արահեզացի]] և [[Հովհաննես Ա Մանդակունի]] հայրապետների։

== Ամենայն հայոց կաթողիկոսության մասնակցությունը դավանաբանական վեճերին [[IV-րդ դար|IV]]-[[V-րդ դար|V]] դդ.==