«Վիքիպեդիա:Վստահելի աղբյուրներ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
No edit summary |
չ Շերոյան Վարսիկ (քննարկում) մասնակցի խմբագրումները հետ են շրջվել Lilitik22 մասն... |
||
Տող 1.
{{կարճ հղում|ՎՊ:ՎԱ}}
{{Ակնարկ|Հոդվածները պիտի հիմնված լինեն '''վստահելի''', '''տպագրված''' աղբյուրների վրա, որոնք փաստերի ստուգման և ճշգրտության համբավ ունեն: Հոդվածները հիմնականում պիտի օգտվեն անկախ, '''երկրորդական''' աղբյուրներից:}}
Սա աղբյուրների տարբեր տեսակների վավերականության մասին ուղեցույց է: Աղբյուրների վերաբերող ուրիշ քաղաքականություններն են [[Վիքիպեդիա:Վավերականելիություն]] և [[Վիքիպեդիա:Ոչ սկզբնական հետազոտություն]], և [[Վիքիպեդիա:Ապրող մարդկանց կենսագրություն]]: Վիքիպեդիայի հոդվածները պետք է պարունակեն բոլոր մեծ և ընդունված փոքրամասությունների տեսակետները, որոնք ստագրվել են ստուգված աղբյուրները միջոցով: Տես [[Վիքիպեդիա:Չեզոք տեսակետ]]:
Վիքիպեդիայի հոդվածները պետք է հիմնականորեն հաստատված լինեն '''ստուգված''', '''երրորդ-կողմանի''', և '''տպագրված''' աղբյուրների վրա (թեև ստուգված ինքնատպագրված աղբյուրները թույլատրելի են որոշ պարագաներում - տես ստորև): Ստուգված [[Վիքիպեդիա:Վավերականելիություն#Աղբյուրի վավերականության տեսակները|աղբյուրները]] վստահելի տպագրված նյութեր են ստուգված տպագրման ընթացքի ներքո. նրանց հեղինակները ընդհանրապես վերաբերվում են որպես վստահելի և հեղինակավոր մասնագետ ''նշված նյութի մասին'': Աղբյուրի ստույգ լինելը կոնտեքստին է կապված: Աչքաչափով՝ ինչքան ավելի անձինք մասնակցեն փաստերի ստուգման, օրինական վեճերի վերլուծման, և գրության զննմանը, գրվածքը այդքան ավելի ստույգ է: Աղբյուրները պետք է '''ուղղակիորեն հովանավորեն''' հոդվածի միջի ներկայագված տեղերկությունը, և պետք է հոդվածի պնդումներին համապատասխան լինեն. ''եթե մի հոդվածի նյութ որևէ վավերական աղբյուրներ չունի, Վիքիպեդիան դրա մասին հոդված չպիտի ունենա:''
== Ի՞նչ է վավերականելի աղբյուրը ==
Հոդվածները պետք է հենվեն '''վավերականելի''' (ստուգելի), '''երրորդ-կողմանի''', '''հրատարակված''' աղբյուրների վրա, որոնք փաստերի ստուգման և ճշգրտության համբավ ունեն: Վավերական են համարվում այն աղբյուրները, որոնք վստահելի ճանապարհով են տպագրվել՝ այսինքն նրանց վրա կատարվել է սպառիչ գրական և տեխնիկական խմբագրություն, և գրվել են այդ թեմային քաջածանոթ և վստահելի անձանց միջոցով: Հոդվածները չպիտի հենվեն Վիքիպիդիացիների կարծիքների վրա, որոնք կարդացել և մեկնաբանել են առաջնային աղբյուրները իրենց համար: Նաև, մի աղբյուր որ վավերականելի է մի կոնտեքստում, կարելի է վավերականելի չլինի մյուսում: Ճիշտ աղբյուր ներկայացնելը ''միշտ'' կապվում է կոնտեքստին. առողջ բանականությունը և խմբագրման դատողությունը ընթացքի անհրաժեշտ մասերից են:
Տպագրված կարող է վերաբերել ոչ միայն տեքստային նյութերին, այլ լսանյութերի, տեսանյութերի, և այլ մուլտիմեդիայի նյութերի վրա, որոնք արձանագրվել և հաղորդվել, տեղաբաշխվել կամ արխիվացվել են մի վավերականելի երրորդ-կողմանու կողմից: Տեքստային աղբյուրների նման, սրանք պետք է ճշգրտորեն նշվեն: Նաև, այդ մեդիայի արխիվացված պատճենը պիտի գոյություն ունենա, սակայն պարտադիր չէ, որ համացանցի վրա հասանելի լինի:
== Վավերական աղբյուրից օգտվելու պատճառը ==
Աղբյուրները օգտագործվում են երկու պատճառով՝
* Հոդվածում արտահայտված հայցերը փաստելու համար: Այս պարագայում պետք է աղբյուրի այն մասը, որ փաստում է այդ հայցը, պարզորեն նշվի:
* Միտքը կամ իմաստը աղբյուրին վերագրելու համար, որ հեղինակային իրավունքները չխախտվեն և մտային գողություն չկատարվի: (տես՝ [[:Վիքիպեդիա:Հեղինակային իրավունք]])
Ճշգրիտ աղբյուրների նշումը ընթերցողին տալիս է այն վստահությունը, որ Վիքիպեդիայի հոդվածը հետևում է վավերականելիության և ոչ-սկզբնական հետազոտության չափանիշներին: Նաև ընթերցողին առիթն է տալիս հղվել այդ աղբյուրնեին և նրանց ընթերցել, և աղբյուրի հեղինակներին հարգում է:
Եթե որևէ նախադասության կամ հոդվածի մասին բոլոր աղբյուրները քիչ վավերականելիություն ունենան, երևի ավելի լավ է այդ պարունակությունը Վիքիպեդիայում չընդգրկվի:
== Աղբյուրի վավերականության տեսակները ==
=== Հետազոտական աղբյուրներ ===
Ակադեմիկական և հավասարակիցների կողմից վերանայված հրատարակությունները (անգլերեն՝ peer-reviewed publications) ամենալավ աղբյուրներն են երբ հասանելի են: Սակայն, սրանցից որոշները կարելի է հնացած լինեն, կամ ավելի նոր հետազոտություններով հերկված լինեն, ուրիշ տեսությունների հետ մրցեն, կամ իրենց վերաբերող գավառում վիճելի լինեն: Վավերականելի ոչ-ակադեմիակական աղբյուրներ էլ է կարելի օգտագործել, հատկապես համբավավոր հիմնական հոսքի տպագրություններից: Վիքիպեդիայի հոդվածները պետք է պարունակեն բոլոր հիմնական տեսակետները, հարաբերությամբ իրենց տպագրված ուռուցիկության ամենավավերականելի աղբյուրների միջև: Հարմար աղբյուրի ընտրությունը կապվում է կոնտեքստին և տեղեկությունը պետք է պարզորեն ատրիբուտացվի երբ ընդհարող աղբյուրներ կան:
=== Լրատվական կազմակերպություններ ===
Հիմնական հոսքի կազմակերպությունների նյութերից կարելի է օգտվել, հատկապես շուկայի բարձորակ հրատարակություններից: Կան բացառություններ՝
* Լրատվությունը տարբեր է կարծիքի կտորնեից: Հրատարակված կարծիքը վավերականելի է միայն որպես հեղինակի կարծիք, և ոչ թե որպես փաստ, և պետք է տեքստում ատրիբուտացվի: Ապրող մարդկանց մասին հոդվածներում, միայն բարձրորակ լրատվական կազմակերպությունների տեղեկությունները կարելի է օգտագործվեն:
* Ասեկոսեները գուցե լրատվական արժեք ունենան, բայց հանրագիտարանում ոչ մի տեղ չունեն: Միայն վավերականելի աղբյուրներով վավերացված տեղեկությունն է պարունակելի:
* Ակադեմիկական նյութերի, ինչպես ֆիզիկայի կամ հին պատմության մասին, ակադեմիկական աղբյուրները գերադասելի են լրատվական աղբյուրներին: Լրատուները հակում ունեն արդյունքները խեղաթյուրելու, կարևոր մանրամասերը դուրս թողնելու և հայտնագործությունների կոնտեքստից դուրս զեկուցելու: Օրինակ՝ լրատվային զեկույցները հաճախ չեն հաջողում արժանաբար զեկուցեն մի նոր գիտական արդյունքի կամ բժշկական բուժման մեթոդիկան, սխալները, ռիսկերը և ծախսերը:
* Որոշ լրատվական կազմակերպություններ օգտվել են Վիքիպեդիայի հոդվածներից որպես իրենց գործի միակ աղբյուրը: Այս անուղղակի ինքնահղումից հեռու մնալու համար, խմբագիրները պետք է վստահանան, որ լրատվական կազմակերպություններից նյութը Վիքիպեդիայից բացի միակ գոյություն ունեցող աղբյուրը չէ: Ընդհանրապես, այն աղբյուրները, որ ավելի հին են Վիքիպեդիայի այդ նյութը ընդգրկելուց գերադասելի են:
=== Հեղինակային հրատարակություններ ===
Հեղինակային հրատարակությունները մեծ մասամբ ընդունելի չեն, այնուամենայնիվ կարելի է օգտագործվեն սահմանափակ հանգամանքներում, զգուշությամբ՝
* Երբ կազմված են թեմայի մասին նշանակելի փորձագետի կողմից, ում աշխատանքը նախկին ժամանակ հրատարակվել է վավերականելի երրորդ-կողմանի հրատարակությունների կողմից:
* Որպես հեղինակի մասին տեղեկության աղբյուր, հատկապես հեղինակի մասին հոդվածներում, առանց այն պահանջի, որ թեմայի մասին հրատարակված հեղինակ լինեն:
=== Ծայրահեղական աղբյուրներ ===
Այն կազմակերպությունները և անհատները, որոնց տեսակետները հեղինակավոր աղբյուրներում լայնորեն ճանաչված են որպես ծայրահեղական կամ կեղծ-ակադեմիկական, չպիտի օգտագործվեն, բացի որպես տեղեկության աղբյուր այդ անհատների կամ կազմակերպությունների մասին:
== Ոչ սկզբնական հետազոտություն ==
Վիքիպեդիայի հոդվածները պետք է հիմնված լինեն երկրորդական աղբյուրների վրա: Սա նշանակում է, որ քանի որ թույլատրելի է սկզբնական և երրորդական աղբյուրներից օգտվել հատուկ պնդումների համար, հոդվածի մեծագույն մասը պետք է հիմնված լինի երկրորդական աղբյուրի վրա:
* '''Երրորդական աղբյուրները''' հանրագիտարանները և այլ համառոտագրերն են, որոնք հիմնականում ամփոփում են երկրորդական աղբյուրները: Օրինակ՝ Վիքիպեդիան ինքը մի երրորդական աղբյուր է: Շատ ներածական նախավարտական (undergraduate) դասագրքերը նաև կարելի է երրորդական համարվեն, այն չափով որ ամփոփում են տարբեր երկրորդական աղբյուրները:
* '''Երկրորդական աղբյուրները''' գոնե մի քայլ որևէ իրադարձությունից հեռու են: Նրանք հենվում են սկզբնական աղբյուրների վրա փաստերի և կարծիքների համար, որ ներկայացնեն որևէ վերլուծական, համադրական, մեկնաբանական, բացատրական, կամ որակավորման արդյունք: Վիքիպեդիան նախընտրում է այդ աղբյուրներին:
* '''Սկզբնական աղբյուրները''' իրադարձության շատ մոտիկ աղբյուրներ են: Օրինակ՝ ճանապարհատրանսպորտային վթարի ականատեսի զեկույցը տեղեկության սկզբնական աղբյուր է: Ուրիշ օրինակներ են՝ հնագիտական ատեֆակտները. լուսանկարները. պատմական փաստաթղթերը ինչպես հուշատետրերը, մարդահամարի արդյունքները, հսկողության տեսանյութը կամ տառադարձումը, հրապարակային արձանագրությունները, դատաքննությունները կամ հարցազրույցները. զննումների կամ հարցարանների սյունատված արդյունքը. օրիգինալ փիլիսոփայական գործերը. կրոնական սուրբ գրքերը. լաբորատորիական և փորձագիտական փորձերի հրատարակված նոտաները կամ նրանց վարող կամ դիտարկող անձանց գրված նկատողություննը. և արվեստագիտական և գեղարվեստական աշխատանքները ինչպես բանաստեղծությունները, սցենարները, վեպերը, կինոնկարները, տեսանյութերը, և հեռուստատեսային ծրագրերը: Սկզբնական աղբյուրի հիմնական կետն այն է, որ առաջարկում է ներքին անձի տեսակետը մի իրադարձության, պատմական ժամանակաշրջանի, արվեստի գործի, քաղաքական որոշումի, և այլ թեմաների մասին:
== Տես նաև ==
* [[Վիքիպեդիա:Ինչպես խմբագրել էջը#Ինչպես տեղադրել աղբյուրները|Ինչպես տեղադրել աղբյուրները]]
{{Վիքիպեդիայի քաղաքականություններ և ուղեգծեր}}
| |||