«Ուսուլիներ»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Ուսուլիներ''' ({{lang-ar|الاصولية‎}}), [[Իսլամական իրավաբանության հիմքեր]]ի հետևորդների կամ [[ուսուլ ալ-ֆիկհիֆիկհ]]ի ({{lang-ar|أصول الفقه}}) դպրոցի ներկայացուցիչներ, այստեղից գալիս է նրանց անունը։ Տասներկուական շիականության երեք հիմնական դպրոցներից է (ուսուլիներ, [[ախբարիներ]] և [[շեյխիներ]])։ Գոյություն ունեն երկու հիմնական ժամանակահատվածներ, երբ տեղի են ունեցել կրոնական մտորումներ և խմբերի ու ուղղությունների արագ զարգացում։

750-950 թվաաններինթվականներին [[Իրաք]]ում, մասնավորապես [[Քուֆա]]յում և [[Բաղդադ]]ում շիաների[[շիա]]ների ընդհանուր ուղղությունը սկսել է բաժանվել մի շարք նոր խմբերի։ Նրանց սահմանները սկզբնական շրջանում թերի էին սահմանագծված։ Սակայն ժամանակիԺամանակի ընթացքում նրանց հստակ տարբերությունները դարձան ավելի սուր և դրանցից շատերը վերացան։ Ընդհանուր առմամբ կարելի է ասել, որ շիիզմը բաժանվեց երեք խոշոր խմբերի. Նրանք, որոնք պաշտպանում էին քաղաքական գործողությունները ({{lang-ar|زيدية}}[[զեյդականներ]]), որոնք քաղաքական առումով հանդարտ էին ({{lang-ar|شيعة اثنا عشرية}}՝ [[տասներկուականներ]]) և նրանք, որոնք հարում էին էզոտերիկ և գնոստիկ գաղափարների։գաղափարների Սրանք դարձան համապատասխանաբար Զայդիները, 12({{lang-ականներըar|إسماعيلية}}՝ կամ իսնաաշարիականներ և Ղուլաթ կամ իսմայիլիներ։[[Իսմայիլականություն|իսմայիլականներ]])։

Կրոնական լարված մտորումների և խմբավորումների արագ զարգացման երկրորդ փուլը սկսվեց [[15-րդ դարում։դար]]ում։ Այս ընթացքում կիսամահիկի լայնությամբ, որը ձգվում է հարավ-արևմտյանհարավարևմտյան Իրանից[[Իրան]]ից և արևելյան Իրաքից[[Իրաք]]ից մինչև հյուսիս-արևմտյան Իրան և արևելյան Անատոլիա և ընդհուպ մինչև հյուսիսային [[Սիրիա]] կար կրոնական աշխուժության խմորումը, որոնցից շատերը պետք է նկարագրվեն ուղղափառչափավոր շիաների կողմից որպես « ծայրահեղականներ»՝ Ղուլու՝ Ալիի դերի չափազանցման պատճառով։ Բայց խմբերից շատերը հարգում էին բոլոր 12 իմամներին։

Այս կրոնական ակտիվությունը ներառում է Մուշաշաներին, որոնք բնակվում են Իրանի հարավ-արևմուտքում, [[Կարա-Կոյունլուների պետություն|Կարա-կոյունլուների]] կրոնական գաղափարները, նոր ծագող ՍաֆավիանՍաֆավիների ([[Սեֆյաններ]]) շարժումը Արդեբիլում[[Արդաբիլ]]ում, Բեկտթաշիների[[Բեկթաշիներ]]ի ուղղությունը արևելյան Անատոլիայում[[Անատոլիա]]յում և Ալավիները՝[[Ալավիներ]]ը՝ նուսայրիները հյուսիսային Սիրիայում։ Այս շարժումներից որոշները՝ Մուշաշան և Սաֆավին, ներթափանցել են ուղղափառ 12-ական շիականություն և ազդել են նրա վրա։ Բայց մյուսները բաժանվել են առանձին կրոնական շարժումների՝ ալավիներ կամ նուսայրիներ, Ահլ ալ-ի-հակՀակ խմբերը և Բեկթաշիներ։

Ախբարիների դպրոցը ներկայացրել է 12-ական շիականության գաղափարական հոսանքը նրա ամենավաղ օրերից առաջինը հանդես եկավ որպես առանձին շարժում սկսած Մոլլա Մուհամմադ Ամին Աստարաբադիի գրություններից։ Այն մեծ ազդեցություն ունեցավ ուշ ՍաֆավիներիՍեֆյանների և հետ-սաֆավիյանսեֆյան շրջանում, բայց անկում ապրեց ՈւսդուլիՈւսուլի մուջթահիդների կողմից ՔաջարիներիՂաջարիների դարաշրջանի սկզբում։ Ըստ էության

Ախբարիների շարժումը ժխտումն էր այն ամբողջ ռացիոնալիստական սկզբունքների որոնց վրա իջթիհադը[[իջթիհադ]]ը ({{lang-ar|اجتهاد}}) և ամբողջ շիա իրավական համակարգը հենվում էր։ Որոշ ախբարիներ ավելի հեռու գնացին և ժխտեցին շիական գաղափարախոսությունների մութազիլիական կամ ռացիոնալիստական հիմքերը նույնպես։ Գործնականորեն սա նշանակում էր շարժում սունի իրավական համակարգի սկզբունքների դեմ՝ իմամներով, ովքեր իրենց վրա էին վերցնում սուննի իրավական դպրոցների հիմնադիրների դերը, և նույնիսկ Աշարիների դերի դեմ աստվածաբանության մեջ։ Այլ խոսքերով երբ դա հաջողվում էր այն ավելի մոտ էր բերում շիաներին [[Սուննի իսլամ|սուննիականությանը]] և հետաքրքիր է նշել, որ [[Նադիր շահ]]ի փորձը Շիականությունը դարձնել սուննիական իրավական հինգերորդ դպրոց համընկավ այն ժամանակաշրջանի հետ և ախբարիները իրենց ազդեցության բարձրակետում էին։ Հեռանալով Ուսուլիների ռացիոնալիստական հիմքերից Ախբարիների մեծ մասը հարեցին գիտելիքի ոչ ռացիոնալիստական ուղուն ինչպես օրինակ Քաշֆը՝քաշֆը ({{lang-ar|كشف}})՝ գիտելիքի ներըմբռնողական բացահայտումը և Թաքնված գիտելիքները։